Ο πρώτος που έφτασε ήταν ένας Εβραίος της Αθήνας ονόματι Λέων Μπατής,
που έφτασε στη Θεσσαλονίκη από το Βορρά στις 15 Μαρτίου 1945. Εκείνο το
βράδυ κουρασμένος, ευερέθιστος και φιλύποπτος , αδημονώντας να φτάσει
στην Αθήνα για αν δει αν ζούσε ακόμα η οικογένειά του, αφηγήθηκε την
ιστορία του γύρω από ένα ούζο σ ένα μεγάλο ακροατήριο, σ ένα καφενείο.
Οι δημοσιογράφοι ήθελαν τα γεγονότα, οι Εβραίοι που είχαν έρθει ήθελαν να μάθουν για τους συγγενείς και τους φίλους τους. «ακούμε
για πρώτη φοράν αυτούς τους όρους, αίθουσα ασφυξιογόνων αερίων ,
διαλογές. Μαρμαρώσαμε . Ούτε καν τολμούμε να ζητήσομεν λεπτομέρειες» , έγραψε ένας από τους ακροατές. «ο Μπατής μιλά ψυχρά χωρίς να νοιάζεται για την συγκινησίν μας… Φαντάζεται ότι όλοι το ξέρανε» .
Την άλλη μέρα η αφηγησή του υπήρχε στις
περισσότερες εφημερίδες της πόλης. Ήταν μια ακριβής και σε μεγάλο βαθμό
αληθινή περιγραφή της μοίρας της κοινότητας. «Έκαψαν όλους τους Εβραίους στα κρεματόρια».
Έλεγε ένα πρωτοσέλιδο. Λίγες βδομάδες αργότερα άλλοι πρόσθεσαν κι άλλες
λεπτομέρειες και ανέφεραν για πρώτη φορά τη στείρωση και τα άλλα
ιατρικά πειράματα που είχαν γίνει σε πολλές γυναίκες. Ως τον Αύγουστο
είχαν επιστρέψει διακόσιοι και βρίσκονταν στο δρόμο ακόμα περισσότεροι.
Ένα χρόνο μετά την απελευθέρωση είχαν επιστρέψει από τα στρατόπεδα λίγο
περισσότεροι από χίλιους «Πολωνούς», όπως τους αποκαλούσαν οι άλλοι.
Οι επιζώντες βρήκαν την Θεσσαλονίκη μεταμορφωμένη και αγνώριστη. Ο Γεχούντα Περαχιά , ένας καπνέμπορος που είχε περάσει τον πόλεμο κρυμμένος, κατέγραψε τα αισθηματά του σε στίχους:
Πως σε σκουριασμένο σίδερο μεταστοιχειώθηκε το λάγαρο χρυσάφι!Πως αυτό που ήταν πριν δικό μας έγινε ξένο σύμβολο!...Στους δρόμους περπατώ της βλογημένης τούτης πόλης.Αν και λιακάδα, θαρρείς κι είν τυλιγμένη στο σκοτάδι
Εβραϊκές ταφόπλακες ανευρίσκονταν στα
ουρητήρια και στους δρόμους και είχαν χρησιμοποιηθεί για την πίστα χορού
μιας ταβέρνας χτισμένης σε μια γωνιά του παλιού νεκροταφείου. Επειδή οι
τάφοι είχαν ανασκαλευτεί για να βρεθούν οι θησαυροί που υποτίθεται
έκρυβαν, «είναι ορατά πολλά κρανία και κόκαλα ανθρώπων».
Ο συνοικισμός Χιρς ήταν κατεδαφισμένος,
εκτός από τη συναγωγή και το φρενοκομείο, που χρησιμοποιούσαν ως
αποθήκες. Άλλες συναγωγές τις είχαν ανατινάξει οι Γερμανοί και κείτονταν
σε ερείπια.
Οι
τοπικές αρχές εξαντλημένες από την προσπάθειά τους ν αντιμετωπίσουν την
οξεία έλλειψη στέγης –υπήρχαν στην πόλη 60,000 πρόσφυγες από την
ανατολική Μακεδονία στα μέσα του 1945 - , δεν παρείχαν ειδική βοήθεια
στους Εβραίους που επέστρεφαν. Οι επιζώντες , άστεγοι και οι
περισσότεροι άνεργοι, βρίσκονταν σε μεγάλη φτώχεια. Οι υπεύθυνοι της
ανθρωπιστικής βοήθειας ανέφεραν επείγουσα ανάγκη για ρουχισμό, στρώματα
και κουβέρτες. Πολλοί κοιμόνταν σε παγκάκια ή στο πάτωμα των λιγοστών
συναγωγών που είχαν απομείνει.
….
Η απογοήτευση , ο θυμός και η πίκρα που ένοιωθαν πολλοί μόλις επέστρεφαν ήταν αδύνατο να κρυφτούν . «ο
εκτοπισμένος ήταν γεμάτος ελπίδες, οι οποίες εξιδανίκευαν την επιστροφή
του στην πατρίδα, στους φίλους , στους συγγενείς , σ έναν τόπο όπου θα
ζούσε, θα δούλευε και θα φτιαχνε το μέλλον του», έγραφε ένας παρατηρητής. «οι ελπίδες αυτές γίνονται θρύψαλα με του που φτάνει».
Όσο περίεργο κι αν μας φαίνεται ,
εκείνοι που είχαν επιζήσει από το Αουσβιτς τους ρωτούσαν γιατί αυτοί τα
είχαν καταφέρει να βγουν ζωντανοί από τα στρατόπεδα κι όχι άλλοι – με το
σιωπηρό , και κάποτε όχι τόσο σιωπηρό, υπονοούμενο ότι είχαν
συνεργαστεί και αφήσει τους άλλους να πορευτούν προς το θάνατο. «πάντα
σχεδόν τίθεται το εξής ερώτημα: γιατί έζησες εσύ και όχι ο συγγενής μου
– η μάνα μου, ο πατέρας μου, η αδερφή μου και ούτω καθεξής» έγραφε ένας που δούλευε στην ανθρωπιστική βοήθεια το 1945. «αυτό
οδήγησε στην ασύστατη γενίκευση εκ μέρους των ανθρώπων της ηγεσίας… ότι
σε γενικές γραμμές μονάχα τα χειρότερα στοιχεία των Εβραίων επέζησαν
από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης»
Οργισμένοι από παρόμοιες αιτιάσεις
πολλοί παλιννοστούντες υποστήριζαν ότι τους είχαν φερθεί καλύτερα στη
Γερμανία απ΄ότι εδώ» και κατηγορούσαν όσους είχαν μείνει ότι
αποθησαύριζαν τα πλούτη τους και δεν τους βοηθούσαν.
………
σπασμένες ταφόπλακες και οστά στο κατεστραμμένο εβραϊκό νεκροταφείο 1945
Όπως και να ναι η εστίαση της προσοχής
αποκλειστικά στον Μέρτεν αποτελεί κατά κάποιο τρόπο περισπασμό. Ο Μέρτεν
ήταν ένας γραφειοκράτης καριέρας, που η πραγματική του αρμοδιότητα ήταν
να φροντίσει η πόλη να διοικείται απρόσκοπτα προς όφελος της πολεμικής
προσπάθειας της Γερμανίας καθ όλη τη διάρκεια των εκτοπίσεων του 1943.
Στο βαθμό που το πέτυχε αυτό, το πέτυχε με τη βοήθεια άλλων
γραφειοκρατών των τοπικών και περιφερειακών ελληνικών αρχών και του
δικτύου των άλλων ομάδων συμφερόντων που εκείνοι είχαν κινητοποιήσει….
Επιλεγμένα αποσπάσματα από το βιβλίο του Μαζάουερ «Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασμάτων» (σ. 528-538)Σχετικά :
Η συγκινητική επιστολή που έγραψαν γι αυτόν οι “Εβραίοι του Σήντλερ”
Αυτοί που πήδηξαν από τα ναζιστικά τρένα του θανάτου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου