''Αντί για ενδογενείς περιορισμούς της μαρξιστικής παράδοσης θα μιλούσα μάλλον για περιορισμούς που ο μαρξισμός μοιράζεται με το σύνολο της κοινωνιολογικής παράδοσης του 19ου αιώνα. Ο κυριότερος από τους περιορισμούς αυτούς είναι ο ''αντικειμενισμός'' στην κατανόηση των κοινωνικών σχέσεων, που τελικά ανάγεται στη ''μεταφυσική της παρουσίας'' η οποία ενυπάρχει σε όλες τις κοινωνιολογικές κατηγορίες. Με άλλα λόγια, η ιδέα ότι η κοινωνία είναι δυνατόν να κατανοηθεί ως αντικειμενικό και συνεκτικό σύνολο, με βάση θεμέλια και νόμους κίνησης που είναι νοητικώς καταληπτά. Αντιθέτως, η δική μας άποψη επιβεβαιώνει τον καταστατικό και αρχέγονο χαρακτήρα της αρνητικότητας. Κάθε κοινωνική τάξη (order) λοιπόν είναι σε θέση να αυτοεπιβεβαιώνεται μόνο στο βαθμό που καταπιέζει ένα ''καταστατικό έξωθεν'' που την αρνείται. Αυτό σημαίνει, επίσης, ότι η κοινωνική τάξη δεν επιτυγχάνει ποτέ να συγκροτήσει τον εαυτό της ως αντικειμενική τάξη. Υπ'αυτήν ακριβώς την έννοια τονίσαμε τον αποκαλυπτικό χαρακτήρα του ανταγωνισμού: Εκείνο που καθιστά αντιληπτό ο ανταγωνισμός είναι η τελική αδυνατότητα της κοινωνικής αντικειμενικότητας. Ο μαρξισμός είχε συγκροτηθεί ως μια ουσιωδώς αντικειμενιστική αντίληψη, ως επιβεβαίωση της ορθολογικότητας του πραγματικού στο πλαίσιο των καλύτερων εγελιανών παραδόσεων. Η ριζικά συνεκτική ιστορία που συγκροτεί η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και οι συνδυασμός της με διάφορες μορφές σχέσεων παραγωγής είναι μια ιστορία χωρίς "έξωθεν''.
Από την αρχή βεβαίως αυτή η ιστορία βρέθηκε στην ανάγκη να προυποθέσει ένα συμπλήρωμα (supplement) που δεν ήταν εύκολο να ενσωματώσει στις κατηγορίες της. Αναφέρομαι στην πάλη των τάξεων, με άλλα λόγια, στο στοιχείο της αρνητικότητας και του ανταγωνισμού. Αν η ιστορία είναι μια αντικειμενική διαδικασία, η αρνητικότητα δεν έχει θέση σε αυτήν. Από την άλλη, χωρίς αρνητικότητα δεν υπάρχει ούτε θεωρία ούτε επαναστατική δράση. Έτσι, η πάλη των τάξεων παίζει στη μαρξιστική θεωρία το ρόλο εκείνου που ο Derrida ονόμασε υμένα: Η θεωρία, την ίδια στιγμή, την προυποθέτει και την καθιστά αδύνατη. Δεν πρέπει όμως να μας απογοητεύει αυτή η ασυνέπεια: Χάρις σε αυτήν υπήρξε μια ιστορία του μαρξισμού. Κι αυτή η ιστορία δεν ήταν άλλη από την προοδευτική διάβρωση του κύριου σώματος της θεωρίας από το συμπλήρωμα που δεν ήταν δυνατόν να ενσωματωθεί. Εκείνο που είναι θετικό και επανακτήσιμο στον μαρξισμό είναι η ομάδα των κατηγοριών (η ηγεμονία, πάνω απ'όλες) που επεξεργάστηκε στην πορεία της αποστασιοποίησής του από τον αρχικό του αντικειμενισμό. Όσον αφορά τον τελευταίο, είναι αναγκαίο να τον αποθέσουμε εκεί ακριβώς όπου ανήκει. Στο μουσείο με τις αρχαιότητες.''
Ernesto Laclau, Για την Επανάσταση της Εποχής μας, εισαγωγή-επιμέλεια-μετάφραση Σταυρακάκης, εκδόσεις Νήσος, σελ 261-262.
Σχόλιο:(ταξικές μηχανές)
1] Ο μαρξισμός για τον Laclau πάσχει από τα προβλήματα της κοινωνιολογίας του 19ου αιώνα. Είναι αντικειμενίστικος, ουσιοκρατικός κ.ο.κ. Κλασικά όλα αυτά, παρουσιάζονται εν είδει αποκάλυψης. Και πράγματι,η ταξική πάλη ο ανταγωνισμός, δρά
αποκαλυπτικά, αναδεικνύοντας την αντικειμενίστικη τάξη εννοιών του
μαρξισμού, η οποία διαβρώνεται από αυτό που προσπαθεί διακαώς να
απωθήσει, την ταξική πάλη τον ανταγωνισμό.
Παραδόξως όμως, όλη η Ιστορία του μαρξισμού είναι μια Πρόοδος προς την Αποκάλυψη αυτής της Αρνητικότητας, του Ανταγωνισμού, αυτού του ''Αρχέγονου''και ''Καταστατικού'' Χαρακτήρα της Αρνητικότητας.
Για μισό λεπτό. Αυτή δεν είναι μια αντικειμενίστικη αφήγηση, μια Πρόοδος προς την Αποκάλυψη ενός Τραυματικού Πυρήνα που ο μαρξισμός εξ αρχής έκρυβε; O Aρχικός Αντικειμενισμός διαβρώθηκε προοδευτικά, νομοτελειακά (αυτό ήταν το Τέλος της Ιστορίας του) από την επίγνωση της ενδεχομενικότητας (έναντι της αναγκαιότητας), από την επίγνωση της ανοιχτότητας (έναντι της κλειστότητας), από την επίγνωση της πάλης (έναντι της συστημικής ισορροπίας).
2] Αναγνωρίζει ο μαρξισμός ένα καταστατικό/εσωτερικό έξωθεν σε σχέση με το κοινωνικό σύστημα, και μάλιστα ρητά; Ασφαλώς, πράγμα που ο Laclau αγνοεί, και αυτό δεν είναι η ταξική πάλη. Παρουσιάζει μια αφήγηση της διαλεκτικής παραγωγικών σχέσεων-παραγωγικών δυνάμεων, που συγκαλύπτει το γεγονός ότι, για τον μαρξισμό, το καταστατικό έξωθεν της κοινωνίας είναι η σχέση της με τη φύση. Οι ''παραγωγικές δυνάμεις'' δεν είναι παρά η παραγωγική σχέση των ανθρώπων με τη φύση, με τη φύση που είναι, όπως λέει ο Μάρξ, το ''ανόργανο σώμα'' του ανθρώπου. Ένα Σώμα-Δίχως-Όργανα, η φυσικοποίηση του ανθρώπου και η ανθρωποποίηση της φύσης, όπως θα διαπιστώσουν οι Deleuze-Guattari στον Αντι-Οιδίποδα.
Ο Laclau, λοιπόν, πραγματοποιεί μια ρητορική υποκατάσταση ενός Έξωθεν από ένα άλλο Έξωθεν, το ανόργανο σώμα της κοινωνίας (φύση) υποκαθίσταται απότην ταξική πάλη τον ανταγωνισμό. Όμως ο
πρωταρχικός ανταγωνισμός τον οποίο συλλαμβάνει και διατυπώνει ρητά ο
μαρξισμός είναι του ανθρώπινου και του προανθρώπινου μέσα στον άνθρωπο,
του κοινωνικού και του προκοινωνικού μέσα στο κοινωνικό. Η ταξική πάλη
είναι παράγωγη της σχέσης ανθρώπων-φύσης, είναι η εκμετάλλευση ανθρώπου
από άνθρωπο με το δεύτερο να απομυζά το πρώτο σαν φυσική δύναμη. Αν η ιστορία είναι η πάλη των τάξεων, η φυσικοιστορική
διαδικασία (Μάρξ) είναι η πάλη των ανθρώπων με το οικοσύστημα μέσα στο
οποίο ζουν (όπως όλα τα ζώα) και η πάλη των τάξεων, στο βαθμό που έχουμε
Κράτος και Ιστορία με την έννοια της γραπτής ιστορίας (βλ. το γραπτό αρχείο ως μνήμη του Κράτους).
Η υποβάθμιση από τον Laclau του φυσικού οικοσυστήματος (δεν λέμε πως το αγνοεί πλήρως, για υποβάθμιση μιλάμε), οδηγεί στην υποβάθμιση, κατ'ακολουθία, της παραγωγής, της ''οικονομίας'', εμείς θα λέγαμε ακριβέστερα του προβλήματος του βιοπορισμού, οδηγώντας παράλληλα στον υπερτονισμό της πολιτικής διάστασης. Ο άνθρωπος είναι ζώον πολιτικόν, αλλά κατά κύριο λόγον πολιτικόν-ρητορικόν.
3] Η έννοια του κοινωνικού ανταγωνισμού, που αντικαθιστά την ταξική πάλη, υποπίπτει σε έναν μονολιθικό αντικειμενισμό, πράγμα πολύ χειρότερο από έναν απλό αντικειμενισμό. Ομογενοποιεί το κοινωνικό πεδίο και τον ανταγωνισμό του, χρησιμοποιώντας ελάχιστες πάγιες κατηγορίες (βασικές έννοιες του Laclau, ηγεμονία, κομβικό σημείο, μεταφράσεις ενός αφηρημένου-τυπικού συμβολικού συστήματος στη μη-σχέση του με το Πραγματικό), χωρίς να λαμβάνει σοβαρά υπόψη όχι απλά τον κατακερματισμό του ανταγωνισμού σε επιμέρους υποπεδία (οικονομία, πολιτική, εκπαίδευση κ.α), αλλά και τη διαφορά αναφορικής βαρύτητας (Bourdieu) μεταξύ των πεδίων. Πιο απλά, η απεξάρθρωση του κοινωνικού συστήματος είναι μεγαλύτερη, όταν το επίκεντρο του σεισμού είναι στο καπιταλιστικό οικονομικό υποσύστημα. Αυτή η παραδοχή θα έπρεπε να είναι αυτονόητη μεταξύ όσων λέμε το σύστημα capital-ism (και ο ίδιος ο Laclau το λέει), αναγνωρίζοντας έμμεσα την ειδική βαρύτητα της (κεφαλαιοκρατικής) οικονομίας στο κοινωνικό σύστημα, έναντι άλλων επιπέδων.
Την αμηχανία αυτή όσον αφορά τα κοινωνικά υποσυστήματα, δείχνει και στο παρακάτω απόσπασμα:
''Έτσι, ο μύθος της ξεχωριστής και καθορισμένης ''οικονομικής στιγμής'' θα πρέπει να εγκαταλειφθεί. Αντί για μιαν ουσιωδώς ομοιογενή οντότητα-το καπιταλιστικό σύστημα-που απλώς επιδέχεται εμπειρικών και κατά συμβεβηκός παραλλαγών σε διάφορα ιστορικά και γεωγραφικά πλαίσια, έχουμε να κάνουμε με καθολικούς σχηματισμούς-ιστορικά μπλοκ, με την γκραμσιανή έννοια-στους οποίους το ''ιδεολογικό'', το ''οικονομικό'', το ''πολιτικό'' και άλλα στοιχεία αναμειγνύονται αξεδιάλυτα και είναι δυνατόν να χωριστούν μόνο χάριν ανάλυσης. Συνεπώς, δεν υπάρχει καπιταλισμός , αλλά μάλλον διαφορετικές μορφές καπιταλιστικών σχέσεων που συναπαρτίζουν περίπλοκα δομικά πλέγματα.
Ο.π, σελ 86.
Από τη μια να χωρίζουμε τα υποσυστήματα (οικονομικό κ.α) χάριν ανάλυσης, από την άλλη υπάρχουν όλα αξεδιάλυτα. Δεν θα υπήρχε κανένα πρόβλημα με τη θέση αυτή, αν δεν υποβαθμιζόταν, σε βαθμό εξαφάνισης, η ''στιγμή'' του οικονομικού, του πολιτικού κ.λ.π. Και την ίδια στιγμή, στην ίδια πρόταση, μαθαίνουμε πως δεν υπάρχει καπιταλισμός, αλλά μάλλον διαφορετικές μορφές καπιταλιστικών σχέσεων!!! Την ίδια ώρα που έχει απορριφθεί η ''οικονομική στιγμή'', τόσο ως πραγματικά διακριτή όσο και ως ''καθοριστική σε τελευταία ανάλυση'', την ίδια ώρα μιλάμε για καπιταλ-ιστικές μορφές, τονίζοντας ακριβώς τη διακριτότητα και καθοριστικότητα της οικονομικής στιγμής. ...
Αν όμως αποδεχτούμε κάτι τέτοιο, και κατονομάζουμε το σύστημα ως καπιταλιστικό (πολύμορφο, πολύπλοκο, πολυδαίδαλο, δεν έχει εδώ σημασία), τότε αποδεχόμαστε χάριν ανάλυσης (έστω) τόσο την ανάμειξη όσο και τη διακριτότητα των πεδίων (οικονομικό κ.α), αλλά και την καθοριστικότητα ενός έναντι άλλων. Κυρίαρχο κατηγόρημα του σημερινού-ειδικά-κοινωνικού συστήματος: είναι καπιταλιστικό. Όλα αυτά, παραμένοντας στο πλαίσιο του ρητορικού Λόγου του Laclau-αλλιώς θα επιχειρηματολόγουσαμε με κάποιον που θεωρεί το σύστημα πρωτίστως μεταβιομηχανικό, κ.α.
4] Στο όνομα της ενδεχομενικότητας στον μαρξισμό (ταξική πάλη), ο Laclau πετά όλον τον ''αντικειμενισμό''. Σε άλλα σημεία είναι πιο προσεκτικός, αφού προσδιορίζει πως αναγκαιότητα και ενδεχομενικότητα υπάρχουν σε μια κατά κάποιο τρόπο διαλεκτική σχέση (βλ. καντιανή αντινομία, ελευθερία-αναγκαιότητα). Ας επιμείνουμε, όσον αφορά αυτό, στον μαρξισμό. Είναι αδικαιολόγητη η προτροπή του Laclau να αφήσουμε τον αρχικό ''αντικειμενισμό'' του μαρξισμού εκεί που ανήκει, στο ''μουσείο των αρχαιοτήτων''. Αυτό σημαίνει πως η απλή επισήμανση της ταξικής πάλης είναι σήμερα πιο σημαντική συνεισφορά του Μάρξ από το αντικειμενίστικο ''Κεφάλαιο''. Όμως ο Μάρξ, μας λέει ο ίδιος, δεν ανακάλυψε την ταξική πάλη. Και ούτε περιμέναμε κάποιον σύγχρονο διανοητή να μας πεί ότι στην κοινωνία υπάρχει ανταγωνισμός, και μάλιστα πολύμορφος και μετατοπιζόμενος.
Η ενδεχομενοποίηση των πάντων, ως κίνδυνος που σε άλλα σημεία αποφεύγει ο Laclau, αλλά γενικά ηγεμονεύει ως τάση στο έργο του, παραλύει τη σκέψη. Χωρίς περιγραφή, διάγνωση και στοιχειώδη πιθανοκρατική πρόγνωση, δεν έχει νόημα να μιλά κανείς για θεωρία και στρατηγική, ούτε για εντυπωσιακές έννοιες όπως αυτές που χρησιμοποιεί η λακανική Σχολή. Ένα παρεξηγημένο τα πάντα ρει ή ένα εκστατικό impossible is nothing, είναι είτε πρωτόγονη διαλεκτική είτε διαφημιστικό σλόγκαν.
Αν είναι να πάρουμε κάτι από τον Laclau, είναι η τοποθέτησή του στη σύγχρονη ιστορία των πολιτικών ιδεών, και το τί αυτός εκφράζει: μια χαρακτηριστική (και για αυτό άξια μελέτης) εκδοχή του καπιταλο-κοινοβουλευτικού Πνεύματος της Εποχής.
1] Ο μαρξισμός για τον Laclau πάσχει από τα προβλήματα της κοινωνιολογίας του 19ου αιώνα. Είναι αντικειμενίστικος, ουσιοκρατικός κ.ο.κ. Κλασικά όλα αυτά, παρουσιάζονται εν είδει αποκάλυψης. Και πράγματι,
Παραδόξως όμως, όλη η Ιστορία του μαρξισμού είναι μια Πρόοδος προς την Αποκάλυψη αυτής της Αρνητικότητας, του Ανταγωνισμού, αυτού του ''Αρχέγονου''και ''Καταστατικού'' Χαρακτήρα της Αρνητικότητας.
Για μισό λεπτό. Αυτή δεν είναι μια αντικειμενίστικη αφήγηση, μια Πρόοδος προς την Αποκάλυψη ενός Τραυματικού Πυρήνα που ο μαρξισμός εξ αρχής έκρυβε; O Aρχικός Αντικειμενισμός διαβρώθηκε προοδευτικά, νομοτελειακά (αυτό ήταν το Τέλος της Ιστορίας του) από την επίγνωση της ενδεχομενικότητας (έναντι της αναγκαιότητας), από την επίγνωση της ανοιχτότητας (έναντι της κλειστότητας), από την επίγνωση της πάλης (έναντι της συστημικής ισορροπίας).
2] Αναγνωρίζει ο μαρξισμός ένα καταστατικό/εσωτερικό έξωθεν σε σχέση με το κοινωνικό σύστημα, και μάλιστα ρητά; Ασφαλώς, πράγμα που ο Laclau αγνοεί, και αυτό δεν είναι η ταξική πάλη. Παρουσιάζει μια αφήγηση της διαλεκτικής παραγωγικών σχέσεων-παραγωγικών δυνάμεων, που συγκαλύπτει το γεγονός ότι, για τον μαρξισμό, το καταστατικό έξωθεν της κοινωνίας είναι η σχέση της με τη φύση. Οι ''παραγωγικές δυνάμεις'' δεν είναι παρά η παραγωγική σχέση των ανθρώπων με τη φύση, με τη φύση που είναι, όπως λέει ο Μάρξ, το ''ανόργανο σώμα'' του ανθρώπου. Ένα Σώμα-Δίχως-Όργανα, η φυσικοποίηση του ανθρώπου και η ανθρωποποίηση της φύσης, όπως θα διαπιστώσουν οι Deleuze-Guattari στον Αντι-Οιδίποδα.
Ο Laclau, λοιπόν, πραγματοποιεί μια ρητορική υποκατάσταση ενός Έξωθεν από ένα άλλο Έξωθεν, το ανόργανο σώμα της κοινωνίας (φύση) υποκαθίσταται από
Η υποβάθμιση από τον Laclau του φυσικού οικοσυστήματος (δεν λέμε πως το αγνοεί πλήρως, για υποβάθμιση μιλάμε), οδηγεί στην υποβάθμιση, κατ'ακολουθία, της παραγωγής, της ''οικονομίας'', εμείς θα λέγαμε ακριβέστερα του προβλήματος του βιοπορισμού, οδηγώντας παράλληλα στον υπερτονισμό της πολιτικής διάστασης. Ο άνθρωπος είναι ζώον πολιτικόν, αλλά κατά κύριο λόγον πολιτικόν-ρητορικόν.
3] Η έννοια του κοινωνικού ανταγωνισμού, που αντικαθιστά την ταξική πάλη, υποπίπτει σε έναν μονολιθικό αντικειμενισμό, πράγμα πολύ χειρότερο από έναν απλό αντικειμενισμό. Ομογενοποιεί το κοινωνικό πεδίο και τον ανταγωνισμό του, χρησιμοποιώντας ελάχιστες πάγιες κατηγορίες (βασικές έννοιες του Laclau, ηγεμονία, κομβικό σημείο, μεταφράσεις ενός αφηρημένου-τυπικού συμβολικού συστήματος στη μη-σχέση του με το Πραγματικό), χωρίς να λαμβάνει σοβαρά υπόψη όχι απλά τον κατακερματισμό του ανταγωνισμού σε επιμέρους υποπεδία (οικονομία, πολιτική, εκπαίδευση κ.α), αλλά και τη διαφορά αναφορικής βαρύτητας (Bourdieu) μεταξύ των πεδίων. Πιο απλά, η απεξάρθρωση του κοινωνικού συστήματος είναι μεγαλύτερη, όταν το επίκεντρο του σεισμού είναι στο καπιταλιστικό οικονομικό υποσύστημα. Αυτή η παραδοχή θα έπρεπε να είναι αυτονόητη μεταξύ όσων λέμε το σύστημα capital-ism (και ο ίδιος ο Laclau το λέει), αναγνωρίζοντας έμμεσα την ειδική βαρύτητα της (κεφαλαιοκρατικής) οικονομίας στο κοινωνικό σύστημα, έναντι άλλων επιπέδων.
Την αμηχανία αυτή όσον αφορά τα κοινωνικά υποσυστήματα, δείχνει και στο παρακάτω απόσπασμα:
''Έτσι, ο μύθος της ξεχωριστής και καθορισμένης ''οικονομικής στιγμής'' θα πρέπει να εγκαταλειφθεί. Αντί για μιαν ουσιωδώς ομοιογενή οντότητα-το καπιταλιστικό σύστημα-που απλώς επιδέχεται εμπειρικών και κατά συμβεβηκός παραλλαγών σε διάφορα ιστορικά και γεωγραφικά πλαίσια, έχουμε να κάνουμε με καθολικούς σχηματισμούς-ιστορικά μπλοκ, με την γκραμσιανή έννοια-στους οποίους το ''ιδεολογικό'', το ''οικονομικό'', το ''πολιτικό'' και άλλα στοιχεία αναμειγνύονται αξεδιάλυτα και είναι δυνατόν να χωριστούν μόνο χάριν ανάλυσης. Συνεπώς, δεν υπάρχει καπιταλισμός , αλλά μάλλον διαφορετικές μορφές καπιταλιστικών σχέσεων που συναπαρτίζουν περίπλοκα δομικά πλέγματα.
Ο.π, σελ 86.
Από τη μια να χωρίζουμε τα υποσυστήματα (οικονομικό κ.α) χάριν ανάλυσης, από την άλλη υπάρχουν όλα αξεδιάλυτα. Δεν θα υπήρχε κανένα πρόβλημα με τη θέση αυτή, αν δεν υποβαθμιζόταν, σε βαθμό εξαφάνισης, η ''στιγμή'' του οικονομικού, του πολιτικού κ.λ.π. Και την ίδια στιγμή, στην ίδια πρόταση, μαθαίνουμε πως δεν υπάρχει καπιταλισμός, αλλά μάλλον διαφορετικές μορφές καπιταλιστικών σχέσεων!!! Την ίδια ώρα που έχει απορριφθεί η ''οικονομική στιγμή'', τόσο ως πραγματικά διακριτή όσο και ως ''καθοριστική σε τελευταία ανάλυση'', την ίδια ώρα μιλάμε για καπιταλ-ιστικές μορφές, τονίζοντας ακριβώς τη διακριτότητα και καθοριστικότητα της οικονομικής στιγμής. ...
Αν όμως αποδεχτούμε κάτι τέτοιο, και κατονομάζουμε το σύστημα ως καπιταλιστικό (πολύμορφο, πολύπλοκο, πολυδαίδαλο, δεν έχει εδώ σημασία), τότε αποδεχόμαστε χάριν ανάλυσης (έστω) τόσο την ανάμειξη όσο και τη διακριτότητα των πεδίων (οικονομικό κ.α), αλλά και την καθοριστικότητα ενός έναντι άλλων. Κυρίαρχο κατηγόρημα του σημερινού-ειδικά-κοινωνικού συστήματος: είναι καπιταλιστικό. Όλα αυτά, παραμένοντας στο πλαίσιο του ρητορικού Λόγου του Laclau-αλλιώς θα επιχειρηματολόγουσαμε με κάποιον που θεωρεί το σύστημα πρωτίστως μεταβιομηχανικό, κ.α.
4] Στο όνομα της ενδεχομενικότητας στον μαρξισμό (ταξική πάλη), ο Laclau πετά όλον τον ''αντικειμενισμό''. Σε άλλα σημεία είναι πιο προσεκτικός, αφού προσδιορίζει πως αναγκαιότητα και ενδεχομενικότητα υπάρχουν σε μια κατά κάποιο τρόπο διαλεκτική σχέση (βλ. καντιανή αντινομία, ελευθερία-αναγκαιότητα). Ας επιμείνουμε, όσον αφορά αυτό, στον μαρξισμό. Είναι αδικαιολόγητη η προτροπή του Laclau να αφήσουμε τον αρχικό ''αντικειμενισμό'' του μαρξισμού εκεί που ανήκει, στο ''μουσείο των αρχαιοτήτων''. Αυτό σημαίνει πως η απλή επισήμανση της ταξικής πάλης είναι σήμερα πιο σημαντική συνεισφορά του Μάρξ από το αντικειμενίστικο ''Κεφάλαιο''. Όμως ο Μάρξ, μας λέει ο ίδιος, δεν ανακάλυψε την ταξική πάλη. Και ούτε περιμέναμε κάποιον σύγχρονο διανοητή να μας πεί ότι στην κοινωνία υπάρχει ανταγωνισμός, και μάλιστα πολύμορφος και μετατοπιζόμενος.
Η ενδεχομενοποίηση των πάντων, ως κίνδυνος που σε άλλα σημεία αποφεύγει ο Laclau, αλλά γενικά ηγεμονεύει ως τάση στο έργο του, παραλύει τη σκέψη. Χωρίς περιγραφή, διάγνωση και στοιχειώδη πιθανοκρατική πρόγνωση, δεν έχει νόημα να μιλά κανείς για θεωρία και στρατηγική, ούτε για εντυπωσιακές έννοιες όπως αυτές που χρησιμοποιεί η λακανική Σχολή. Ένα παρεξηγημένο τα πάντα ρει ή ένα εκστατικό impossible is nothing, είναι είτε πρωτόγονη διαλεκτική είτε διαφημιστικό σλόγκαν.
Αν είναι να πάρουμε κάτι από τον Laclau, είναι η τοποθέτησή του στη σύγχρονη ιστορία των πολιτικών ιδεών, και το τί αυτός εκφράζει: μια χαρακτηριστική (και για αυτό άξια μελέτης) εκδοχή του καπιταλο-κοινοβουλευτικού Πνεύματος της Εποχής.
ΠΗΓΗ :http://bestimmung.blogspot.gr/2014/04/ernesto-laclau.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου