:Max Weber Οικονομία και κοινωνία Κοινωνιολογία της εξουσίας Από τον Φώτη Τερζάκη στην ''Ε'

Max Weber Οικονομία και κοινωνίαΚοινωνιολογία της εξουσίας

Max Weber








Οικονομία και κοινωνία-5: Κοινωνιολογία της εξουσίας






εισαγ.-μτφρ.-επιμ.: Θανάσης Γκιούρας






εκδ. Σαββάλας
--------------------------------------------------------
Από τον Φώτη Τερζάκη στην ''Ε''
αποσπασμα απο την βιβλιοπαρουσιαση

''Η κλασική τυπολογία της εξουσίας του Βέμπερ, όπως αποτυπώνεται στο κείμενο του 1919-20, διακρίνει τρεις βασικούς τύπους: παραδοσιακή, χαρισματική, ορθολογική.

 

Στη λεγόμενη «ορθολογική» (κατά το μέσον, και όχι αναγκαίως κατά τον σκοπό) αντιστοιχεί η γραφειοκρατική μορφή εξουσίας, χαρακτηριστική της ύστερης νεωτερικότητας, για τον Βέμπερ. Η «παραδοσιακή» είναι αυτή που εδώ αναλύεται σε δύο τύπους, τον πατρογονικό και τον φεουδαλικό. Η έκταση και η εξαντλητική λεπτομερειακότητα της πραγμάτευσης των φεουδαλικών σχέσεων στον παρόντα τόμο -δυσανάλογες προς το σύνολο του έργου- είναι ένα ζήτημα άξιο παρατήρησης, στο οποίο αφιερώνει λίγα κατατοπιστικά σχόλια ο μεταφραστής και επιμελητής (σελ. ρκη'-ρκθ').

 

 Ο όρος «ιεροκρατία» υποδηλώνει την ανάληψη διοικητικών εξουσιών από ένα ιερατείο (Εκκλησία) και πρέπει να διακρίνεται από το «χάρισμα», όπως διακρίνεται ο διαπεπιστευμένος ιερέας από τον εκστατικό προφήτη: υπάρχει μια εσωτερική δυναμική στην ιεροκρατία που ωθεί μάλλον προς τον γραφειοκρατικό της μετασχηματισμό.

 

 Μια εξαιρετικής βαθύτητας παρατήρηση, τέλος, που αξίζει διαρκώς να επισημαίνεται, είναι ότι ο εξορθολογισμός-εκγραφειοκρατισμός των σύγχρονων εξουσιών επ' ουδενί πρέπει να ταυτίζεται με τη δημοκρατικότητα (όπως επιπόλαια το εκλαμβάνουν σήμερα οι περισσότερες συμβατικές κοινωνιολογίες).

 

 

 Αφορά την απρόσωπη και νομικά θεσμοποιημένη άρθρωση των μέσων και των μηχανισμών της εξουσίας, από τη μία πλευρά, και την εξίσωση του νομικοκοινωνικού status των υπηκόων στη βάση της, από την άλλη· δεν σημαίνει καθόλου τον κοινωνικό έλεγχο της εξουσίας, ενώ η διαφορά ισχύος μεταξύ του εξουσιαστικού μηχανισμού και των υπαγομένων στη δικαιοδοσία του μπορεί να είναι πολύ πιο βαθιά από οιαδήποτε ιστορικά προηγούμενη μορφή εξουσίας. Η φαινομενικώς ουδέτερη αυτή επισήμανση υποκρύπτει όλο το κριτικό δυναμικό που λανθάνει στη σκέψη του Βέμπερ: στην πραγματικότητα, για όποιον είναι σε θέση να συναγάγει τις έσχατες συνέπειες, εξισώνει τις σημερινές θωρακισμένες «δημοκρατίες» με τα λεγόμενα ολοκληρωτικά συστήματα - την κατεξοχήν πολιτική μορφή της κεφαλαιοκρατικής νεωτερικότητας.

Το δεύτερο εκ των δύο Παραρτημάτων που έχουν προσαρτηθεί στον τόμο -«Μια διάλεξη του Max Weber για τα προβλήματα της κοινωνιολογίας του κράτους»- είναι μία σχετικώς άγνωστη ομιλία του στη Βιέννη το 1917, όπως αναπαράγεται σε άρθρο της Neue Freie Presse. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που παρουσιάζει έγκειται στο ότι, δίπλα στις τρεις κλασικές μορφές νομιμοποίησης της εξουσίας (παραδοσιακή-χαρισματική-γραφειοκρατική), ο Βέμπερ προσθέτει εδώ μία τέταρτη: την επαναστατική.

 Ιδιαίτερο φορέα της θεωρεί το κοινωνιολογικό μόρφωμα της πόλεως της Δύσης, ενώ η ιδιάζουσα νομιμότητά της αντλείται, θεωρητικά τουλάχιστον, από τη βούληση των εξουσιαζομένων. Το ερώτημα που μένει να θέσει κανείς, αφού δυστυχώς ο Βέμπερ δεν αναπτύσσει περαιτέρω αυτή την ιδέα, είναι: μήπως εδώ ελλοχεύει, εν σπέρματι έστω, μια περιεχομενική έννοια δημοκρατίας, η οποία ματαίως αναζητείται στον γραφειοκρατικό ορθολογισμό του νεωτερικού κράτους;

* Ο όρος που χρησιμοποιεί ο Μαξ Βέμπερ είναι Herrschaft. Ο μεταφραστής τον αποδίδει ως «εξουσία», υποστηρίζοντας ότι η λέξη «κυριαρχία» αντιστοιχεί στη γαλλικής προελεύσεως souverainete, η οποία συνδέεται με τις φυσικοδικαιικές ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης, σε αντίθεση με τον γερμανικό όρο, που φέρει σαφή τα ίχνη τής μεσαιωνικής του προέλευσης. Ο κυρίαρχος όμως, με την τεχνική έννοια του όρου, επονομάζεται «κύριος» (Herr).