Μερικές ιδέες για να “ξετουρκέψουμε” τη μαγειρική(απο το μπλογκ του Ν. Σ

Μερικές ιδέες για να “ξετουρκέψουμε” τη μαγειρική

 

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ

 

'' φού σωστά επισημαίνει ότι πάρα πολλές τουρκικές λέξεις έχουν με τον καιρό ξεχαστεί, επειδή αντικαταστάθηκαν από συνώνυμες ντόπιες, εκτιμά «κατά τους μετριότερους υπολογισμούς σε πάνω από 1.000 λήμματα» τις τουρκικής ετυμολογίας λέξεις. Εδώ δεν μετράει τα παράγωγα, ενώ τις αραβοπερσικές λέξεις τις βάζει μαζί με τις τουρκικές.

Μετά, χωρίζει τις λέξεις αυτές σε 3 κατηγορίες. Πρώτη κατηγορία, οι λέξεις που πρέπει να εξοστρακιστούν αμέσως από τη γλώσσα, να αντικατασταθούν με συνώνυμες ακραιφνώς ελληνικές. Δεύτερη κατηγορία, οι λέξεις που προσωρινά πρέπει να μείνουν στη γλώσσα επειδή είναι βαθιά ριζωμένες. Και τρίτη, οι λέξεις που εκφράζουν ειδικά τουρκικές έννοιες και που επίσης θα μείνουν.

Εκτός από τις λέξεις, ιδιαίτερο… άχτι έχει με τα προσφύματα, όπως –τζης και –λίκι, καθώς θεωρεί ότι δίνουν «τούρκικια χροιά σε όποια ελληνική λέξη προσκολληθούν, την εκτουρκεύουν» και γι’ αυτό π.χ. για τη λέξη αεριτζής προτείνει την αντικατάστασή της από τις αγεροπαίχτης ή αεράς.

Επίτηδες χρησιμοποίησα τη λέξη άχτι πιο πάνω, λέξη τούρκικη και αποβλητέα κατά Διζικιρίκη. Προτείνει ο συγγραφέας την αποκατάστασή της από τη λέξη «εκδίκηση» -ολοφάνερα όμως είναι κωμικό να πούμε «τον έχω εκδίκηση».

Ωστόσο, οι περισσότερες προτάσεις του Διζικιρίκη δεν είναι άστοχες σαν το άχτι, είναι όμως ανεδαφικές, και εννοώ τους νεολογισμούς που προτείνει για αντικατάσταση κοινότατων λέξεων τουρκικής προέλευσης, για τις οποίες δεν υπάρχει συνώνυμο στη δημοτική.

Για παράδειγμα, το «στροφίγγι» θα ήταν ίσως καλή ιδέα για να αντικαταστήσει τον «μεντεσέ» -αλλά γιατί να τον αντικαταστησει; Η καθαρεύουσα, που έχει λόγους να απεχθάνεται τον μεντεσέ, χρησιμοποιεί τον γίγγλυμο (έτσι λέγεται!) αλλά προφανώς δεν θα χρησιμοποιήσει το στροφίγγι γιατί κι αυτό είναι δημοτικό, άρα απορριπτέο

Έχει όμως ενδιαφέρον, σαν άσκηση, να δούμε πώς κατασκευάζει ο Δ. τους όρους που  προτείνει για το ξετούρκεμα της γλώσσας. Διάλεξα έναν ειδικό τομέα, τη μαγειρική, που έχει κάμποσες τούρκικες λέξεις και μάλιστα χωρίς λόγιο ανταγωνιστικόν όρο. Ο συγγραφέας προτείνει ένα σωρό νεολογισμούς, με ευρηματικότητα και όχι χωρίς τόλμη.

Για παράδειγμα, το καταΐφι. Για να πάρετε δείγμα γραφής, παραθέτω όλα όσα γράφει ο Δ. (σελ. 53): Γίνεται από ζυμάρι μισοψημένο, παρασκευασμένο σα νήμα σε σχήμα γροθιάς. Παραγεμίζεται με καρύδια κοπανισμένα, περιχύνεται με «δεμένη» ζάχαρη και πασπαλίζεται με κανέλα κοπανισμένη. Ο νεολογισμός μας θα βασιστεί στη διαδικασία της κατασκευής του γλυκίσματος τούτου. Και επειδή το κυριότερο υλικό που μπαίνει στην κατασκευή του είναι το ζυμάρι σε σχήμα νήματος, το γλύκισμα αυτό θα το πούμε στα ελληνικά «ζυμαρόγνεμα».

Άλλο ένα, ο μπακλαβάς: Γλύκισμα καμωμένο με ζυμαρόφυλλα παραγεμισμένα με κοπανισμένα καρύδια και περεχυμένα με δεμένη ζάχαρη. Κόβεται όντας ωμό σε κομμάτια «ρομβόσχημα» και ψήνεται στο φούρνο. Την ονομασία του θα την πάρουμε από το «σχήμα» του: «ρομβωτό». Το επίθετο «μπακλαβωτός» θα το πούμε «ρομβόσχημος, ρομβωτός».

Το ραβανί, χωρίς εξήγηση, το λέει αυγοσιμίγδαλο, το ταούκ-κιοξού «κοτόστηθο», και τον χαλβά, κατά περίπτωση, «σησαμόπηχτο» ή «σιμιγδαλόπηχτο». Τον κουραμπιέ, προτείνει να τον πούμε «αλευράχνη».

Τον κιμά, ο συγγραφέας προτείνει να τον πούμε λιανιστό. Η εξήγηση της επιλογής του είναι μακροσκελέστατη και βαριέμαι να τη γράψω, αλλά την καταλαβαίνετε: αφού πρόκειται για λιανιστό κρέας, ας το πούμε έτσι. Οι κεφτέδες, επομένως, θα ονομαστούν «λιανιστούδια». Ο μουσακάς: χορτόλιανο (επειδή περιέχει λαχανικά και κιμά, δηλαδή «λιανιστό»), ενώ τα σουτζουκάκια, που έχουν κυλινδρικό σχήμα: κυλιντρόλιανα. Ο συγγρ. βρίσκει χαριτωμένη την κατάληξη –ούδι, κι έτσι και τους ντολμάδες προτείνει να τους λέμε «γεμιστούδια».

Τον παστουρμά τον λέει «πατηκωτό», τον πατσά «σφαχταροστόμαχο», το πεϊνιρλί «λαγανότυρο» και το πιλάφι «βραστόρυζο» ή «ρυζόσπυρο» Για τον πελτέ έχει δυο εκδοχές: ντοματάρμη αν είναι τοματοπελτές, πηχτόφρουτο αν είναι φρουτοπελτές. Ίσως από αβλεψία, προτείνει τον αντίστροφο σχηματισμό, δηλαδή φρουτόπηχτο για το ρετσέλι (λέξη που έτσι κι αλλιώς σήμερα κοντεύει να χαθεί).''