ο Λακάν ΚΑΙ το Πολιτικό του Γιάννη Σταυρακάκη(Βιβλιοπαρουσιαση στο περιοδικο ΕΝΕΚΕΝ (τευχ. 11)

Ο ΛΑΚΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ(LACAN AND THE POLITICAL)
Γιαννη Σταυρακάκη

Μετφραση Αλέξανδρος Κιούπκιολης

Εκδ Ψυχογιος (Ψυχαναλυτικός λόγος)


Αθήνα 2008

• Βιβλιοπαρουσιαση. Πέτρος Θεοδωριδης . Περιοδικο ΕΝΕΚΕΝ
• 
  Στο βιβλίο Ο ΛΑΚΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ο Γιάννης Σταυρακάκης συνδυάζει μια συνοπτική παρουσίαση του λακανικού εννοιολογικού οπλοστασίου με μια συστηματική αξιολόγηση της σημασίας του για τη σύγχρονη πολιτική θεωρία.
  

Ο Σταυρακακης υποστηρίζει ότι η σκέψη του Λακάν μπορεί να γίνει το εφαλτήριο για να επαναπροσδιοριστούν σημαντικές πλευρές της κοινωνικής και πολιτικής ανάλυσης, αλλά και ότι μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά στην ανάδειξη του ριζοσπαστικού δυναμικού της σύγχρονης δημοκρατίας Ο Σταυρακάκης

μας ξαναμιλά για το λακανικό εγώ ,την εικόνα στην ποια αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας που’ ’’στην αρχή είναι ένα ασυνάρτητο σύνταγμα επιθυμιών ‘’ και ότι το επιθυμούν ανθρώπινο υποκείμενο συγκροτείται με επίκεντρο τον άλλο ,ο οποίος του παρέχει την ολότητα του’’

Μας θυμίζει την βαθειά ‘’αμφισημία ‘’ κάθε ναρκισσιστικής σχέσης .Διευκρινιζει ότι Το (Λακανικό) φαντασιακό ’αποτελεί ’’πρωταρχική πηγή της επιθετικότητας’’ στις ανθρώπινες σχέσεις.

• 
  Μας λέει για το Λακανικό συμβολικό: ένα Συμβολικό δίκτυο στο οποίο το νήπιο εντάσσεται από τη στιγμή της γέννησης (και ίσως πριν από αυτήν ) και που κατασκευάζεται από τους γονής και την ευρύτερη οικογένεια .Μας υπενθυμίζει τον φορέα του Λακανικου Νόμου που είναι το Όνομα του Πατρός ,ο συμβολικός και όχι ο πραγματικός πατέρας , και που σημαίνει τον Άλλο ,δηλαδή το πεδίο του συμβολικού ,την ταξη του Κυρίου και Εγγυητή.
  
  
  
• 
  Μας προσφερει τον Λακανικό ορισμό για το πραγματικό ,δηλαδή αυτό που αντιστέκεται στην συμβολοποιηση, δηλαδή το αδύνατον .
  
  
  
• 
  Μας μιλά για την αδύνατη ‘’πληρότητα της ταυτότητας που επιζητά το υποκείμενο : το υποκείμενο είναι καταδικασμένο να συμβολοποιεί για να συγκροτηθεί ως τέτοιο ,αλλά η συμβολοποιηση δεν μπορεί να συλλάβει την ολότητα και την μοναδικότητα τού πραγματικού σώματος .Ο Σταυρακακης μας θυμίζει την (σκληρή) Λακανική αλήθεια: Η Ταυτότητα μπορεί να υπάρξει μόνο ως αποτυχημένη ταυτότητα και παραμένει επιθυμητή ακριβώς επειδή είναι κατ ‘ ουσίαν αδύνατη .
  Έτσι, αντί για πολιτική της ταυτότητας (identity politics )Θα έπρεπε να μιλάμε για πολιτική της ταύτισης(identification politics
  

• 
  
  
  O Σταυρακακης επίσης μας αποκαλύπτει ξανά, το μεγάλο μυστικό της ψυχανάλυσης όπως το αποκαλεί ο Λακαν, ήδη από το σεμινάριο του 1958-9: Κατι λείπει στον Άλλο-δεν υπάρχει Άλλος του Άλλου,η δομή του Άλλου είναι ένα κενό, το κενό της έλλειψης εγγυήσεων για τη δομή αυτή στο πραγματικό: Το νόημα βασίζεται πάντα σε μια ομοίωση ακριβώς επειδή ‘’δεν υπάρχει πουθενά τελευταία λέξη’’ :το νόημα δείχνει πάντοτε προς την κατεύθυνση της αποτυχίας του να αγκιστρωθεί στο πραγματικό.
  
• 
  Αυτό εκφράζεται στην πραξη με τον διχασμένο χαρακτήρα όλων των αντικειμένων ταύτισης- με την τελική ''αδυνατότητα της κοινωνίας’’ όπως το θέτει ο Λακλάου. Έτσι το κοινωνικό πεδιο αποκαλύπτεται ως ένα ρηματικό πεδίο αναπαράστασης που αρθρώνεται στη βάση της απώθησης , της εξαίρεσης , της αναγωγής ενός πραγματικού που είναι εν τέλει αδύνατον να αναπαρασταθεί , ενός πραγματικού που έρχεται όμως ξανά και ξανά την επιφάνεια, φανερώνοντας έτσι την αμετάκλητη αποτυχία που εγγράφεται στη καρδιά του Άλλου, του νοήματος: «Υπάρχει-έλεγε ο Λακάν- μια τρύπα , μια απώλεια εκεί μέσα [ στον Αλλο]
  
  
  Στον Λακάν η δομή της φαντασίωσης συνιστάται πάντοτε σε αυτή τη σχέση ανάμεσα στο διχασμένο υποκείμενο , και την υπόσχεση εξάλειψης της έλλειψης, η εξασφάλιση ενός αντισταθμίσματος που θα την εξουδετερώνει : Η Φαντασίωση προσπαθεί να καταστήσει υποφερτή την έλλειψη στον Άλλο ,προσπαθεί να πετύχει ‘’μια λήθη των απαρχών ‘’ της πραγματικότητας και να παγιώσει μια αντικειμενικότητα που συρράπτει την ‘’απόσταση ανάμεσα στο πραγματικό και την πραγματικότητα ‘’. Η υπόσχεση αυτή όμως προϋποθέτει τη διαρκή αναβολή της πραγμάτωσης της: Η πραγματοποίηση της ,είναι πάντοτε απούσα . Έτσι το αντικείμενο συνδέεται άρρηκτα με την έλλειψη: εμφανίζεται πάντα ως ελλείπον Συνεπώς , το αντικείμενο μπορεί να λειτουργήσει ως αντικείμενο της επιθυμίας μόνον όταν είναι απόν ,μπορεί να προκαλέσει και να διατηρήσει την επιθυμία μόνο εφόσον λείπει, καθιστώντας έτσι αδύνατη την ικανοποίηση της Με άλλα λόγια το αντικείμενο- αυτό που ενσαρκώνει την έλλειψη του Άλλου μαζί με την υπόσχεση της κάλυψης της διασφαλίζοντας έτσι μια απατηλή συνοχή στον κόσμο μας - είναι εκείνο ακριβώς το στοιχείο που συνδέει την επιθυμία με την απόλαυση: Η επιθυμία προκαλείται από την έλλειψη και δεν μπορεί ποτέ να ικανοποιηθεί: μας κρατά μακριά από την απόλαυση. Η απόλαυση από την άλλη είναι κάτι πλήρες , αλλά Αδύνατο και η επιθυμία δεν μπορεί να τη φτάσει. Το αντικείμενο είναι το στοιχείο ακριβώς που ενώνει αυτές τις δυο διαστάσεις . Ενσαρκώνει την αδύνατη απόλαυση ως απαγορευμένη πληρότητα και με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζει μια ορισμένη συνοχή στην επιθυμία Ο Σταυρακακης υπογραμμίζει το παράδοξο της ανθρώπινης κατάστασης κατά Λακάν : Το πεδίο της ρηματικής αναπαράστασης ,παίζει καταστατικό ρόλο σε όλες τις καταδικασμένες προσπάθειες να πετύχουμε την τέλεια ταυτότητα με τον εαυτό μας . Αλλά το κεντρικό χαρακτηριστικό της γλώσσας , του συμβολικού είναι η ασυνέχεια : κάτι λείπει πάντοτε στη γλώσσα , το ίδιο το συμβολικό είναι ελλειπτικό. Η γλώσσα –όπως έχει πει ο Λακάν – Δεν μπορεί να πει Όλη την Αλήθεια ,μας λείπουν οι απαραίτητες λέξεις , είναι Υλικά αδύνατον να πει όλη την αλήθεια και αυτό είναι μια πηγή αλλοτρίωσης . Γι αυτό ακριβώς αν και η είσοδος μας στο πεδίο της γλωσσικής αναπαράστασης επιτρέπει την ανάπτυξη της επιθυμίας μας και μια σχετική δόμηση της ταυτότητας μας επιβάλλει συγχρόνως το ότι η ταυτότητα αυτή δεν μπορεί να είναι ποτέ πλήρης, γιατί το ίδιο το συμβολικό δεν είναι πλήρες. Η είσοδος μας στη γλώσσα συνεπάγεται μια απώλεια της αμεσότητας , τον συμβολικό ευνουχισμό.
  

Έτσι,όπως μας λέει ο Σταυρακάκης, για την Λακανική σκέψη ‘’το αντικειμενικό είναι και αυτό ελλειπτικό’’(σ 95) Το υποκείμενο ταυτίζεται με τον Άλλο , αλλά ο Άλλος είναι ελλειπτικός ,δεν μπορεί να μας προσφέρει σταθερή ταυτότητα και , συνεπώς , δεν μπορεί από μόνος του να συντηρήσει την επιθυμία της ταύτισης :Όταν λοιπόν το υποκείμενο ‘’σβηνει’’, ‘’εξασθενεί ‘’ διαπιστώνοντας την έλλειψη του σημαίνοντος στη θέση που του αντιστοιχεί μέσα στον μεγάλο Άλλο αναζητεί έρεισμα στο αντικείμενο,στον πυρήνα της φαντασίωσης. Οδηγούμαστε έτσι στο να εισάγουμε κάτι από μια άλλη τάξη , το οιονεί φαντασιακό αντικείμενο άλφα μικρό (Objet petit a) . Έτσι, η φαντασίωση’’ είναι μια κατασκευή που διεγείρει ,που προκαλεί την επιθυμία , ακριβώς επειδή υπόσχεται να καλύψει την έλλειψη στον Άλλον και που λειτουργεί επίσης ως άμυνα απέναντι στον ευνουχισμό’’ .

«Ο Λακάν και το πολιτικό» αναδεικνύει τη ριζοσπαστική οπτική του Γάλλου στοχαστή πάνω στο κοινωνικό και πολιτικό πεδίο. Παράλληλα, οριοθετεί τη συμβολή του σ’ ένα θεωρητικό στερέωμα που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την αποδόμηση, τη θεωρία του λόγου, την κοινωνιολογία του ρίσκου και τις ουτοπικές σπουδές. Όπως μας λέει ο ίδιος ο συγγραφέας στην εισαγωγή του‘’ ο τίτλος οφείλει να διαβαστεί ως ‘’ Ο Λακαν και το πολιτικό ‘’ Ακριβώς επειδή ο Λακαν δεν είναι πολιτικός στοχαστής και τα μονοπάτια της πολιτικής δεν οδηγούν κατ’ ανάγκη σε ψυχαναλυτικά σταυροδρόμια, αυτό το ‘’και ‘’έχει πρωταρχική σημασία . Παραπέμπει στο έργο μιας πληθώρας μελετητών ,οι παρεμβάσεις των οποιων ανοίγουν τον δρόμο για την σύνδεση του Λακάν με το πολιτικό και αποκαλύπτει την φύση ενός δύσβατου πεδίου που παραμένει , εν πολλοίς , no man’s land ‘’

 

[1] Αν καθηγητης ‘’Αναλυσης Πολιτικου Λόγου’’στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης , visiting fellow στο Κέντρο Θεωρητικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Έσεξ. Συμμετέχει στις συντακτικές επιτροπές των περιοδικών Σύγχρονα Θέματα, Journal for Lacanian Studies, Τοπικά, και α: αθηναϊκή επιθεώρηση σύγχρονης τέχνης. Στις κυριότερες δημοσιεύσεις του περιλαμβάνονται οι μονογραφίες Lacan and the Political (1999)(μεταφραση του οποιου είναι το παρουσιαζομενο βιβλιο) και The Lacanian Left ενώ έχει (συν)επιμεληθεί τους συλλογικούς τόμους Φύση, κοινωνία και πολιτική (1997), Discourse Theory and Political Analysis (2000) και Lacan & Science (2002) και το βιβλιο που παρουσιαζουμε . Είναι επίσης εκ των συγγραφέων της μελέτης Φύση, κοινωνία, επιστήμη στην εποχή των «τρελών αγελάδων»: διακινδύνευση και αβεβαιότητα (1999).