Από την ανταγωνιστική στη φοβική και τη βίαιη κοινωνία
................................................................................................
ο αγώνας για επιβίωση του ικανότερου και ισχυρότερου είναι η ‘δαρβινική
επιταγή’ του ανταγωνιστικού καπιταλισμού. Η εξουσία του χρήματος η
πεμπτουσία του. Είναι αυτή η εξουσία και το κυνήγι για την απόκτησή της
που καταπιέζει τους ανθρώπους προκαλώντας τον φόβο για τον ‘άλλο’, για
τον συνάνθρωπο-ανταγωνιστή που ενδεχομένως του στερήσει την ευκαιρία
απόκτησής της. Ο φόβος αυτός με τη σειρά του εντείνει την υποταγή στους
κανόνες του ανταγωνισμού, και ο ανταγωνισμός αποξενώνει περαιτέρω τον
άνθρωπο από τους άλλους και τον εαυτό του προσφέροντάς του σαν
αντάλλαγμα την αναρρίχηση σε βάρος των άλλων, αλλά και την ‘λύτρωση’
από την υποταγή στην εξουσία μέσω της ταύτισης με αυτήν. Η
ανταγωνιστική αναζήτηση του πλουτισμού, της κατανάλωσης και της
κυριαρχίας (βλ άσκηση εξουσίας) είναι τα μονοπάτια που οδηγούν στον
δρόμο της ανθρώπινης αποξένωσης και δυστυχίας.
Το τραγικό είναι πως οι σύγχρονες κοινωνίες πέτυχαν το θαύμα να
φέρουν τα μέσα της συγκοινωνίας και επικοινωνίας σε έναν εξαιρετικό
βαθμό τελειότητας, και ταυτόχρονα να ενισχύσουν την ανωνυμία που καθιστά
κάθε επικοινωνία σχεδόν αδύνατη. Το γεγονός ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν
πια να προκαλέσουν μεταξύ τους έναν αυθεντικό διάλογο είναι το πιο οξύ
σύμπτωμα της παθολογίας της σύγχρονης εποχής. Οι ανθρώπινες σχέσεις
έχουν μεταμορφωθεί σε σχέσεις δύναμης, σε ιεραρχημένες απρόσωπες σχέσεις
που κυβερνώνται από την παραμορφωμένη ανάγκη για άσκηση εξουσίας. Σαν ο
‘άλλος’ να μην ήταν άνθρωπος αλλά ζώο ή πράγμα. Ένα ακόμη οξύ σύμπτωμα
της σύγχρονης ψυχοπαθολογίας είναι ο εθισμός στην υποταγή των σχέσεων
εξουσίας και τη βία που αυτές ενσωματώνουν και ασκούν. Στην
πραγματικότητα η τάση για απόκτηση και επιβολή εξουσίας, όπως και η τάση
εθισμού στην υποταγή της εξουσίας αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου
νομίσματος. Και αυτός ο χαρακτηριστικός συνδυασμός στην ψυχολογία των
σύγχρονων ‘μαζικών’ ανθρώπων είναι ότι πιο ανησυχητικό υπάρχει. Ας δούμε
δύο παραδείγματα.
Η αποκάλυψη της σφαγής που διαπράχτηκε στο Σόνγκ-Μάυ από τον
ανθυπολοχαγό Κόλλεϋ και τους ανθρώπους του τον Μάρτιο του 1968 κλόνισε
την συνείδηση των Αμερικανών. Τρία χρόνια μετά, μία σφυγμομέτρηση της
κοινής γνώμης αποκάλυψε ότι το 67% των Αμερικανών θα ενεργούσαν όπως ο
ανθυπολοχαγός Κόλλεϋ. Ανάμεσα στα πρόσωπα που ρωτήθηκαν, τα 19% μονάχα
απάντησαν : «θα αρνιόμασταν να σκοτώσουμε πολίτες». Η βία
πολιτογραφείται : εξτρεμιστές όλων των παρατάξεων την διεκδικούν σαν
μέσο δράσης, ενώ ανάμεσά τους ένα ποσοστό τείνει να την θεωρήσει σαν ένα
γεγονός δυσάρεστο αλλά κάτι το αναπόφευκτο.
Ο φόβος φέρνει τον άνθρωπο σε μία κατάσταση τέτοια, που υποτάσσεται
άθελά του, ακόμα και όταν η εξωτερική πίεση δεν είναι πολύ δυνατή. Γι’
αυτό ο φόβος είναι ένα ιδεώδες μέσο για την άσκηση εξουσίας. Οι στρατοί
θεμελιώνονται πάνω στον φόβο των ανθρώπων. Ο φοβισμένος άνθρωπος είναι
σχεδόν αδύνατο να αντισταθεί σε ένα πρόσταγμα – ακόμα και στο πιο ανόητο
και εγκληματικό – γιατί αυτός που τον προστάζει παίρνει μέσα του τη
μορφή μιας αδιαφιλονίκητης αυθεντίας. Η επιστημονική απόδειξη για όσα
παραπάνω φαίνονται σαν υπερβολή είναι τα πειράματα του Μίλγκραμ το
βασικό θέμα των οποίων ήταν: Τι θα συμβεί αν μία αυταρχική προσωπικότητα
προστάξει κάποιον να βασανίσει σωματικά (πχ με ηλεκτροσόκ) και να
τραυματίσει ένα τρίτο άτομο ; Το 67% όσων έλαβαν μέρος στο πείραμα
επέβαλαν ολόκληρη την κλίμακα των ηλεκτροσόκ! Τα 2/3 δηλαδή βασάνιζαν με
ηλεκτροσόκ έναν άνθρωπο μέχρι αναισθησίας, μόνο και μόνο επειδή τους το
πρόσταζε ένας άλλος άνθρωπος.
Συμπέρασμα: η πλειοψηφία των ενήλικων ανθρώπων στην κοινωνία μας
είναι σε θέση να βασανίσει απάνθρωπα (Μίλγκραμ) ή να σκοτώσει (Κόλλεϋ)
αδιάκριτα άλλους, αρκεί ο βασανισμός και ο φόνος να έχει μία επίσημη
νομιμότητα και να ελέγχονται στο διάστημα αυτό από μία αυταρχική
προσωπικότητα ή έκτακτες συνθήκες καταναγκασμού. Αυτή νομίζω είναι μία
πολύ τρομακτική διαπίστωση που εξηγεί συγχρόνως πως ολόκληρες κοινωνίες
μπορούν να ασπασθούν τη φασιστική νοοτροπία και συμπεριφορά υπό
ορισμένες κοινωνικές και πολιτικές προϋποθέσεις καταλήγοντας ενδεχομένως
σε αποτρόπαια μαζικά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Σε ψυχολογικό
επίπεδο, όμως, η βασική προϋπόθεση είναι ο φόβος και η υποταγή στην
εξουσία.
Όπως είπαμε, είναι αυτός ο φόβος και η υποταγή που οδηγούν τους
ανθρώπους στον αγχώδη ανταγωνισμό, την περαιτέρω αποξένωση, την μοναξιά
και την εχθροπάθεια με όλη την συνακόλουθη δυστυχία της ύπαρξής τους.
Μπορεί, λοιπόν, οι διακρατικοί πόλεμοι και οι πολεμικές συγκρούσεις τις
τελευταίες δεκαετίες να λιγόστεψαν στον πλανήτη, όμως οι βιαιοπραγίες σε
κοινωνικό επίπεδο αυξήθηκαν παράλληλα με την ατομική εκδήλωση
επιθετικότητας, αλλά και την ψυχολογική εσωτερίκευση της βίας.
Είτε μιλάμε για την αύξηση των κοινωνικών συγκρούσεων και ταξικών
αντιθέσεων την τελευταία τριετία της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης με
την διόγκωση της ανεργίας, την επιδείνωση των εργασιακών σχέσεων, τις
απεργίες και την εκτίναξη της επαγγελματικής ανασφάλειας, είτε μιλάμε
για την κατακόρυφη άνοδο της εγκληματικότητας, της περιθωριοποίησης, του
πολλαπλασιασμού των οργανωμένων συμμοριών, της αστυνομικής βίας, της
σχολικής και νεανικής βίας, της μετανάστευσης, της ξενοφοβίας και του
ρατσισμού, του σεξισμού, των βιασμών γυναικών, της σεξουαλικής
κακοποίησης παιδιών, της πορνείας, της σωματεμπορίας, των ναρκωτικών,
του αλκοολισμού, της παχυσαρκίας, της ανορεξίας, του ιντερνετικού
εθισμού, των συλλήψεων/φυλακίσεων και, κυρίως, των ψυχικών διαταραχών,
γεγονός είναι ότι οι κοινωνικές αντιθέσεις και εκδηλώσεις βίας έχουν
πολλαπλασιασθεί παγκοσμίως. Εξέλιξη που αποτελεί τον αδιάψευστο μάρτυρα
της βαθιάς κρίσης του καπιταλισμού της εποχής μα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου