Πωλ Βιριλιό, Η πληροφορική βόμβα Εκδ Νησίδες

Πωλ Βιριλιό,
Η πληροφορική βόμβα

Κανείς δεν αμφισβητεί ότι η τεχνολογική εποχή μπορεί να βρίσκεται στο τέλος της, αλλά δύσκολα εντοπίζεται ο θεωρητικός δημιουργός της. Βρισκόμαστε στα πρόθυρα της πληροφοριακής εποχής, δηλ. ενός κόσμου που γεννιέται και αναπαράγεται με τους όρους της αρνητικής διαμεσολάβησης ανάμεσα στο βλέμμα και στην πραγματικότητα. Κανείς δεν μπορεί επίσης να αμφισβητήσει ότι η νεωτερική εποχή (ο κόσμος μετά τον 17ο αι. έως τις μέρες μας) είναι η κατ' εξοχήν εποχή του βλέμματος και του ανθρώπου. Αυτός που βλέπει (αισθάνεται και τελικά βιώνει) την πραγματικότητα είναι ο άνθρωπος, ο οποίος, ας σημειωθεί, είναι η ανακάλυψη των τελευταίων αιώνων κατά τον Μισέλ Φουκώ. Ο γάλλος διανοούμενος και στοχαστής Πωλ Βιριλιό (γεννήθηκε το 1932 στο Παρίσι) συνεχίζει τη μεγάλη φιλοσοφική παράδοση του Μερλώ-Ποντύ και του Φουκώ όσον αφορά την προβληματική της θέσης του ανθρώπου στη σύγχρονη κατάσταση των πραγμάτων. Όταν αυτή η κατάσταση έχει ριζικά μεταβληθεί, είναι επόμενο να μην υπάρχουν περιθώρια (επιστημολογικά και πρακτικά) για τη θεμελίωση του μετα-νεωτερικού κόσμου. Ο Βιριλιό υπερασπίζεται με πάθος την επιστήμη του δρόμου (dromologie = δρομολογία είναι ο όρος που χρησιμοποιεί), πράγμα που σημαίνει ότι ενστερνίζεται τη θεωρητική εκείνη στάση σύμφωνα με την οποία το βλέμμα και ο καθρέφτης έχουν υποστεί ριζικές αλλαγές. Ο αμερικανός φιλόσοφος Ρίτσαρντ Ρόρτυ θεωρείται ο κατ' εξοχήν ριζοσπάστης κριτικός της νεωτερικότητας. Ο Βιριλιό υποστηρίζει ότι η εποχή μας είναι η εποχή των ριζικών μετασχηματισμών του βλέμματος (επομένως και του ανθρώπου), εξ αιτίας της ανάπτυξης των τεχνικών μεθόδων αναπαράστασης της πραγματικότητας και των τομών που έχουν να κάνουν με τη μεθοδολογία της αντίληψης, δηλ. της άμεσης και αδιαμεσολάβητης επαφής με την πραγματικότητα. Όπως γράφεται στην προμετωπίδα του βιβλίου, «Κανείς δεν ξέρει τι θα είναι πραγματικό για τους ανθρώπους ύστερα από τους πολέμους που μόλις αρχίζουν». Είναι τα λόγια του Βέρνερ Χάιζενμπεργκ ο οποίος, πράγματι, δεν αμφισβητεί την πραγματικότητα ως ρεαλιστική κατάσταση αλλά, όπως διαφαίνεται, αναζητεί να εντοπιστούν οι τρόποι και οι τύποι κατασκευής της πραγματικότητας. Στο βιβλίο του ο Βιριλιό (πρόκειται για συλλογή κειμένων του σε εφημερίδες) ισχυρίζεται ότι η ίδια η πραγματικότητα «κατασκευάζεται» μέσω των διαδικασιών και των τύπων της πληροφόρησης. Τα περιεχόμενα της πραγματικότητας συμπίπτουν με τις «κατασκευασμένες» πληροφορίες των μέσων μετάδοσης των ειδήσεων. Η «πληροφορική βόμβα» ανατρέπει όλως διόλου τα δεδομένα της νεωτερικής γνωσιολογίας. Η αλήθεια δεν συμπίπτει με κανένα τρόπο με την ανασύσταση ή την αναπαράσταση της πραγματικότητας. Η αλήθεια είναι πάντοτε σχετικό μέγεθος, που έχει να κάνει με τις διαδικασίες διαμόρφωσης της κοινής γνώμης. Εάν υποθέσουμε ότι θέλουμε να ανατρέψουμε μια υφιστάμενη πολιτική κατάσταση, αυτό μπορεί να γίνει χωρίς δισταγμούς με την τηλερόραση και τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης γενικά. - Η «πληροφορική βόμβα» προφανώς δεν έχει ακόμη εκραγεί. Την κρατάμε όμως όλοι στα χέρια μας. Και όταν λέμε «όλοι», εννοούμε τους κρατικούς αξιωματούχους και τους απλούς πολίτες όλων των κοινωνιών της πλανητικής εποχής μας. Το «μεφιστοφελικό» παιχνίδι της πληροφορικής εποχής μας έγκειται ακριβώς στην αδυναμία μας να διακρίνουμε ανάμεσα σε αυτό που είναι πραγματικό και σε αυτό που όλοι μας ή ο καθένας μας χωριστά σχεδιάζει στο μυαλό του ή στη φαντασία του. Επειδή όμως δεν ζούμε σε πραγματολογικές συνθήκες φαντασιακής δημιουργίας, επόμενο είναι να διερωτάται κανείς πού τοποθετείται το όριο ανάμεσα στη ρεαλιστική και στην εικονική πραγματικότητα. - Κατά τον Βιριλιό, φαίνεται πως το πρόβλημα είναι υπαρκτό. Όλα ανάγονται στην «κατασκευή», την τεχνολογική ή την πληροφορική. Εάν υποθέσουμε ότι μπορούμε πράγματι να ζήσουμε σε μια εικονική πραγματικότητα, τότε δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα για τον άνθρωπο - ή μάλλον υπάρχει, στον βαθμό που η εικονική πραγματικότητα δεν συμβιβάζεται με την ύπαρξη του ανθρώπου. Οι τεχνολογικές εξελίξεις των τελευταίων αιώνων έθεσαν υπό αμφισβήτηση την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπου. Ο ανθρωπισμός (ουμανισμός) ήταν και αυτός όπως ο φιλελευθερισμός (υπεράσπιση του ατόμου) και ο σοσιαλισμός (η ιδέα της κοινωνικής ισότητας) μια «παλαιοευρωπαϊκή» ιδεολογία, η οποία στις μέρες μας μοιάζει με αποξηραμένη λίμνη. - Ο Βιριλιό, όπως διαφαίνεται και στο ανά χείρας βιβλίο του, εισηγήθηκε την επιστημολογική αναγνώριση της «επιστήμης του δρόμου» (δρομολογίας), σύμφωνα με την οποία το βασικό και θεμελιώδες χαρακτηριστικό της εποχής μας δεν είναι η απόσταση (η «διαφορά» κατά τον Ντεριντά) ανάμεσα στην ησυχία, την ηρεμία ή τη στασιμότητα από τη μια μεριά και την ταχύτητα από την άλλη, αλλά, αντιθέτως, έχουμε να κάνουμε με ταχύτατους ρυθμούς «επιτάχυνσης», οι οποίοι απορρυθμίζουν τον άνθρωπο. Ολόκληρος ο ανθρωπιστικός πολιτισμός των τριών τελευταίων αιώνων (18ου, 19ου και 20ού) καταρρέει και δεν μπορούν στη θέση του να τοποθετηθούν υποκατάστατα - ή μάλλον, τη θέση του ανθρώπου καταλαμβάνει το αδιαφανές δίκτυο των πληροφοριών το οποίο ειδικεύεται στην «κατασκευή» της εικονικής πραγματικότητας. Το τηλεοπτικό στιγμιότυπο μιας ρεαλιστικής διαμάχης δεν είναι παρά το αποτύπωμα ενός απάνθρωπου κόσμου, ο οποίος μπορεί να ζήσει χωρίς τις ψηφιακές φιλοδοξίες του επερχόμενου μέλλοντος. - Τα κείμενα που απαρτίζουν το βιβλίο είναι 14 και το καθένα τους διεκδικεί την αυτοτέλειά του, τη δική του ιδιότυπη επιστημολογική εγκυρότητα. Η βασική τους τοποθέτηση μπορεί να διατυπωθεί ταυτοχρόνως ως περιγραφική διαπίστωση και ως κριτικό αίτημα: το βλέμμα του ανθρώπου μπορεί να κοιτάξει πίσω από τον θρυμματισμένο καθρέφτη και ενδεχομένως εκεί να εντοπίσει τις ρωγμές της ιστορίας του ή τα χάσματα της εμπειρίας του. Τελικά ο άνθρωπος εξαφανίστηκε και στη θέση του τοποθετήθηκε το πολύπλοκο αυτό σύστημα συναλλαγών, επαφών και διαδικασιών οι οποίες καταλήγουν στον «βαθμό μηδέν» της ιστορίας και του ανθρώπου. Η «πληροφορική βόμβα» θα εκραγεί στα χέρια κάθε ατόμου. Εάν όμως το άτομο αυτό τυχαίνει να είναι και ο ηγέτης ενός λαού ή ο πολιτικός αρχηγός ενός εθνικού κράτους, τότε είναι βέβαιο πως η καταστροφή γι' αυτόν τον λαό και γι' αυτό το κράτος θα είναι ολοκληρωτική. Μήπως θα πρέπει, ενδεχομένως, κατ' αυτή την ερμηνευτική προσέγγιση να κατανοήσουμε «το τέλος της Σοβιετικής Ενωσης»; Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό, αλλά αντιθέτως πραγματικό, στον βαθμό που όλοι μας εκλαμβάνουμε ως πραγματικό ό,τι τα Μ.Μ.Ε. προωθούν ως αντικειμενική πραγματικότητα. Ο Βιριλιό υποστηρίζει ότι για να φτάσουμε στη σημερινή απόσταση των επιταχύνσεων και του «οράν χωρίς βλέμμα» χρειάστηκε να περάσουμε από δύο ιστορικά στάδια του ανθρωπισμού. Ο 18ος αι. υπήρξε ο αιώνας του τυπικού βλέμματος. Αυτό σημαίνει ότι η πραγματικότητα συμπίπτει με ό,τι το βλέμμα βλέπει. Ο 19ος αι. αμφισβήτησε ριζικά την τυπική όραση και πρότεινε, κατά τους Μαρξ και Νίτσε, το διαλεκτικό βλέμμα ως σανίδα σωτηρίας. Ο Βιριλιό, ως συνεπής θεωρητικός της κριτικής μετα-ανθρωπιστικής στάσεως, εντοπίζει τη θεμελιώδη ιδιαιτερότητα της εποχής μας στο παράδοξο ανάμεσα στη ρεαλιστική και στην εικονική ή κατασκευασμένη πραγματικότητα. - Η «πληροφορική βόμβα» όπως φαίνεται δεν θα εκραγεί, επειδή η ίδια η ανθρώπινη ιστορία φτιάχνει τα αντισώματά της. Η ατομική βόμβα έπεσε πράγματι. Η «πληροφορική βόμβα» πέφτει κάθε φορά που εμείς, ως δρώντες, θέλουμε να δούμε την πραγματικότητα. Εάν δεχθούμε ότι κι αυτή έπεσε ή ότι πέφτει ανά πάσα στιγμή, είναι επόμενο να μη θέλουμε να κατανοήσουμε ότι ο κόσμος έχει αλλάξει ριζικά. «Δρομολογία» σημαίνει να μη σκέφτεται κανείς ό,τι συμβαίνει στο παρόν, αλλά να υποθηκεύει την παρούσα κατάσταση σε μια μελλοντική ανύπαρκτη στιγμή. Γεννηθήκαμε τελικά όλοι εμείς, στο τέλος του αιώνα μας, ως παιδιά του μέλλοντος που δεν μπορούν να ζήσουν το παρόν τους.
(Θεόδωρος Γεωργίου, Βιβλιοθήκη της ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ, 20. 10. 2000)

Η πληροφορική βόμβα έχει ήδη εκραγεί. Αυτό διαπιστώνει στο βιβλίο του ο Πωλ Βιριλιό επισημαίνοντας τα κοινά χαρακτηριστικά με μια πυρηνική έκρηξη: όπως η ραδιενέργεια διασχίζει σύνορα και πλήττει όλους αδιακρίτως, έτσι και η μετάδοση της πληροφορίας δεν γνωρίζει φραγμούς. Μπορεί να καταλύσει θεσμούς, να απειλήσει κράτη, να αποσαθρώσει πολιτισμούς. - Ο Βιριλιό, πολεοδόμος και δοκιμιογράφος, είναι ένα πολυσύνθετο ταλέντο, με δομημένη και διαπεραστική σκέψη. Στα κείμενά του ανατέμνει και αναλύει τα σημαντικά πολιτικο-κοινωνικά φαινόμενα της εποχής, φθάνοντας μερικές φορές σε εξαιρετικά ακριβείς προβλέψεις, όπως για παράδειγμα στην επιμελητεία της αντίληψης και στην εφαρμογή της στην περίπτωση του Πολέμου του Κόλπου. - Αμφισβητίας της προόδου της επιστήμης και θέτοντας το ερώτημα «Πολιτισμός ή στρατιωτικοποίηση της επιστήμης;» από την πρώτη κιόλας φράση του βιβλίου, ο συγγραφέας εκτιμά ότι βρισκόμαστε στην εποχή της επιστήμης της αναληθοφάνειας, σε μια εποχή της μετάβασης της ευθύνης στις μηχανές. - Οι μηχανές τώρα διεκπεραιώνουν τις διαδικασίες της ευθανασίας ή, όπως είχε προτείνει ο πρώην πρόεδρος Μπιλ Κλίντον, θα μπορούσαν να αυτοματοποιήσουν την τιμωρία ενός «άτακτου» κράτους όπως το Ιράκ, αναλόγως του εκάστοτε παραπτώματός του. Αρχίζουμε λοιπόν να ζούμε σε έναν καινούργιο κόσμο, της πραγματικής εικονικότητας, που φέρνει τα μέσα έξω και στις ίδιες τις έννοιες. - Η πληροφορική βόμβα έχει επιφέρει το τέλος όχι της ιστορίας, αλλά της γεωγραφίας, συμπεραίνει ο Βιριλιό. Όλα συμβαίνουν σε «πραγματικό χρόνο» (οποίος σολοικισμός!), σε έναν σημειακό χώρο, όπου το τώρα έχει διαρρήξει τους δεσμούς του με το εδώ, καταργώντας το, μετατρέποντας στο διάβα του την τηλεόραση σε μια «μεγάλη πλανητική οπτική». «Οποιοι δεν αγαπούν την τηλεόραση, δεν αγαπούν την Αμερική», διακήρυσσε ο Μπερλουσκόνι από τα προεκλογικά τηλεοπτικά μπαλκόνια της Ιταλίας. Ποια όμως τηλεόραση; Αυτή έχει πλέον μεταμορφωθεί από την πληροφορική έκρηξη, που έχει φτιάξει ένα παζάρι του βλέμματος, «ένα εμπόριο του ορατού», όπου περισσότερο από ποτέ η τηλεόραση και οι νέες τεχνολογίες ορίζονται ως η πισθάγκωνη επίδοση βλεμμάτων στη διαφήμιση. Και διαφήμιση είναι λιγότερο από ποτέ πληροφόρηση: ακόμη και η δήθεν συγκριτική διαφήμιση είναι ένας μηχανισμός κατάδοσης και δυσφήμισης του ανταγωνιστή. Οπου και αν ατενίσουμε, η διαφήμιση δεν είναι πλέον κάτι που προτείνεται: δημιουργεί μια «καινούργια παγκόσμια οικολογία που επιβάλλεται στην όραση», καθώς η ζωή μας μεταλάσσεται «σε μια εμπειρία επί πληρωμή», σύμφωνα με τον προσφυή υπότιτλο ενός βιβλίου του Τζέρεμι Ρίφκιν. Σε αυτό το περιβάλλον η κουλτούρα είναι μια ακόμη κατηγορία υπηρεσιών, ένα αόρατο εμπόριο όπου το κυρίαρχο χρώμα είναι το γκρίζο. Πρωτεύοντα ρόλο στην πληροφορική έκρηξη παίζουν βεβαίως οι Η.Π.Α. Είναι μια χώρα της οποίας η νηπιακότητα αποτυπώνεται, κατά τον συγγραφέα, στο πρόσωπο του Μπιλ Γκέιτς, του ιδρυτή της Microsoft, και στη διακήρυξή του: «Θα μπορούσε, ποτέ κανείς δεν ξέρει, να υπάρχει το σύμπαν μόνο για μένα! Αν αυτό ήταν αλήθεια, οφείλω να πω πως θα με χαροποιούσε!» - Αυτή η γενικευμένη νηπιακότητα ή ανωριμότητα μας μεταφέρει αναπόδραστα σε μια κοινωνία των γκάτζετ, «σε μια παιγνιώδη κοινωνία στην οποία δεν είχαν φοβηθεί πριν σαράντα χρόνια να προγραμματίσουν τον πυρηνικό θάνατο του πλανήτη σαν επιτραπέζιο παιχνίδι». Τώρα όμως το παιχνίδι είναι αλλού. Βρίσκεται στην «γκατζετοποίηση του συστήματος των εμπορευμάτων», με σκοπό και αποτέλεσμα να μας φορτώνουν με απίστευτα φτηνοπράματα, υποταγμένοι καθώς είμαστε στις παρορμήσεις της ανωριμότητας. Επιπλέον, αυτή η ανωριμότητα εξαλείφει και τα ηλικιακά σημεία αναφοράς. Πώς να περιμένεις μετά, από δυο συζύγους, να πραγματώσουν «την απαίσια ιδέα να γεράσουν μαζί»; Απλά το μέλλον δεν υφίσταται, μόνο το παρόν της εικόνας υπάρχει, απαλλαγμένο από τα βάρη οποιασδήποτε μνήμης. Από το σημείο αυτό η ψευδαίσθηση της αθανασίας και η βιοτεχνολογική χίμαιρα των post-human απέχει μόνο ένα βήμα. Η ορατότερη λάμψη της πληροφορικής έκρηξης προέρχεται φυσικά από το Διαδίκτυο, από το Internet. «Πρόκειται συγχρόνως για το καλύτερο και για το χειρότερο πράγμα». Αυτή η σχεδόν απεριόριστη επικοινωνία, εκτός από παρακρούσεις άμεσης δημοκρατίας, συγκροτεί ένα περίπλοκο σύστημα από το οποίο αναφύεται ένας συστημικός κίνδυνος. Με τρόπο παρόμοιο με εκείνον με τον οποίο κατέρρευσαν πρόσφατα οι άλλοτε ασιατικές τίγρεις της οικονομίας, όταν το ένα ντόμινο έπεφτε πάνω στο άλλο, καιροφυλακτεί ο κίνδυνος ενός «κραχ των εικόνων», μιας ανεπίστροφης πορείας προς μια συνολική ανορθολογικότητα. - Η ελληνική μετάφραση του βιβλίου είναι προσεγμένη, με μια αξιόλογη και έντιμη προσπάθεια στην απόδοση δύσκολων και οριακά δόκιμων όρων, όπως π.χ. «συνολίζουσα». Τα θραύσματα όμως της επιτάχυνσης της πληροφορικής βόμβας φαίνεται ότι έχουν προκαλέσει και ένα παράπλευρο θύμα: το ίδιο το βιβλίο, το οποίο φθάνει στο τέλος του απότομα, χωρίς το τελευταίο κεφάλαιο το οποίο μας υπόσχεται ο πίνακας περιεχομένων. Μένουμε έτσι με μια «υπο-συνολίζουσα» άποψη του συγγραφέα, ένα μετέωρο βήμα. [ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η ειρωνεία της προτελευταίας πρότασης ήταν, δυστυχώς, δικαιολογημένη: κατά τους έξι πρώτους μήνες της κυκλοφορίας του βιβλίου, κυκλοφόρησαν ορισμένα αντίτυπα από τα οποία έλειπε το τελευταίο κείμενο. Εξυπακούεται ότι η έλλειψη συμπληρώθηκε και οι ΝΗΣΙΔΕΣ αντικατέστησαν τα μη πλήρη αντίτυπα.]
(Γιώργος Ναθαναήλ, TO BHMA, 22. 4. 2001)

Δικαίως το βιβλίο του πολεοδόμου και δοκιμιογράφου Πωλ Βιριλιό Η ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΒΟΜΒΑ τείνει να αναγνωριστεί ως το ευαγγέλιο ενός ετερόκλητου μέρους της «εναλλακτικής» κουλτούρας, που απαρτίζεται από ακτιβιστές, τεχνοφοβικούς, καλλιτέχνες κ.ά. Ο Βιριλιό στο εν λόγω βιβλίο πατά το κουμπί του συναγερμού και προειδοποιεί ότι η ψηφιακή δεκαετία του Μπιλ Γκέιτς δεν θα είναι καθόλου όπως εκείνος την περιγράφει. Κασσάνδρα ή όχι, ο γάλλος διανοητής επισημαίνει: «Όταν θα υπάρχουν πέντε εκατομμύρια live cameras (κάμερες που τραβούν ζωντανά) διάσπαρτες στον κόσμο και πολλές εκατοντάδες εκατομμυρίων Διαδικτυο-ναύτες που θα μπορούν να τις παρατηρούν ταυτόχρονα στις κονσόλες τους, θα παρευρεθούμε στο πρώτο ΟΠΤΙΚΟ ΚΡΑΧ και η λεγόμενη τηλεόραση θα παραχωρήσει τότε τη θέση της στη γενικευμένη τηλε-επιτήρηση ενός κόσμου, στην περίφημη εικονική φούσκα του συλλογικού φαντασιακού, με τον συνακόλουθο κίνδυνο της έκρηξης της ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΒΟΜΒΑΣ, που την ανάγγειλε ήδη τη δεκαετία του 1950 ο Αλμπερτ Αϊνστάιν». - Μολονότι η κριτική του συχνά περιέχει εμπαθή σχόλια («Ο Γκέιτς, σαραντάρης με όψη εφήβου, . αναρωτιόμαστε αν δεν πάσχει κι αυτός από κάτι σαν διαταραχή διαστάσεων, και αν το σύμπαν για το οποίο μιλάει δεν είναι, όπως του παιδικού δωματίου, ο σμικρυμένος κόσμος των παιχνιδιών και των αθυρμάτων ενός μεγάλου παραχαϊδεμένου παιδιού», γράφει χαρακτηριστικά) κατορθώνει με συνέπεια να λειτουργεί καταδεικτικά και άρα αφυπνιστικά. Ο Βιριλιό παρουσιάζεται ως ένας προφήτης στο στυλ τού (τσαρλατάνου κατά τον Εκο) Μάρσαλ ΜακΛούαν, από την ανάποδη όμως. Η σκέψη του είναι σήμερα επίκαιρη κι ελκυστική όσο ποτέ. - Για τον Βιριλιό, η έκρηξη της πληροφορικής βόμβας είναι ζήτημα χρόνου. Δεν έχουμε παρά να κοιτάξουμε γύρω μας, για να καταλάβουμε επιτέλους ό,τι παραβλέπουμε πεισματικά: - 1. Κατ' αρχάς, τη νοσηρότητα που χαρακτηρίζει τη ζωή εντός του τεχνικού πολιτισμού. Κι όχι μόνο τις ασθένειες που συνδέονται με την υπερβολική χρήση των νέων μέσων (net-junkies, webaholics) οι οποίες παρεμπιπτόντως παρουσιάζουν ανησυχητική αύξηση. Οι υπερκινητικές διαταραχές, η δυσλειτουργία του εγκεφάλου και τα κινητικά προβλήματα αποτελούν λίγα μόνο από τα συμπτώματα της «τεχνικής μόλυνσης» σε άτομα τα οποία απλά πλοηγούνται καθημερινά στο Διαδίκτυο. Ταυτόχρονα, η «παραληρηματική πεποίθηση» (έκφραση απόλυτων βεβαιοτήτων που δεν επιδέχονται κριτική) φαίνεται ότι αφορά ολοένα περισσότερους, καθώς προσβάλλει τόσο χρήστες υπολογιστών όσο και τηλεθεατές. Ο Βιριλιό σχολιάζει, επιστρατεύοντας μια φράση του Κάφκα: «Οι μάζες βιάζονται, τρέχουν, διασχίζουν την εποχή με βήμα εφόδου. Νομίζουν ότι προχωρούν, ενώ απλά βαδίζουν επί τόπου και πέφτουν στο κενό, αυτό είναι όλο». - 2. «Τις κοινωνίες του εγκλεισμού, που κατάγγειλε ο Μισέλ Φουκώ, τις διαδέχονται οι κοινωνίες του ελέγχου, που προανάγγειλε ο Ζιλ Ντελέζ». Οι πανοπτικές κοινωνίες είναι γεγονός. Τηλε-επιτήρηση, έλεγχος, οπτική και μαζική κατάδοση, βιομηχανοποίηση της καταγγελίας, είναι όροι που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της επιχείρησης για την ακύρωση του ιδιωτικού. Εκφυλίζοντας παράλληλα και το σώμα, μέσω της υπερ-έκθεσης των λεπτομερειών, οι τεχνικοί της πληροφορίας φιλοδοξούν να μετατρέψουν το εικονικό σε πραγματικό. Γράφει ο Βιριλιό: «Πράγματι, η περίφημη ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ απαιτεί να αυτο-παρατηρούμαστε και να συγκρινόμαστε ακατάπαυτα με τους άλλους». Κι έτσι όλα συγκλίνουν στο ότι διανύουμε μια νέα εποχή ανωριμότητας και προσκόλλησης στην παιδική ηλικία. - 3. «Τον πρόωρο θάνατο όλων των ζωντανών γλωσσών» είναι κανείς ικανός να τον προλάβει; «Η βραχυλογία είναι η ψυχή του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου», διακηρύσσει ο Νίκολας Νεγκροπόντε στο Being Digital, δηλαδή συνοψίζω τα πάντα σε μια φράση, αφού πρώτα τα έχω απλοποιήσει, εφ' όσον στόχος μου είναι πάντα η αποτελεσματικότητα. «Μετά το ωμό σβήσιμο του πλήθους των διαλέκτων των φυλών και των οικογενειών, προς όφελος της ακαδημαϊκής γλώσσας των εθνών σε πλήρη εξάπλωση, που τώρα ξεμαθαίνεται προς όφελος του συνολικού λεξιλογίου του e-mail, μπορούμε στο εξής να φανταστούμε μια πλανητική ζωή που γίνεται σταδιακά ιστορία χωρίς λόγια, βουβός κινηματογράφος, μυθιστόρημα χωρίς συγγραφέα, κόμικς χωρίς μπαλόνια». - 4. Η κυβερνοτρομοκρατία προβάλλει σήμερα ως ένας αρκετά υπολογίσιμος εχθρός, τόσο για τους καταπιεστές όσο και για τους καταπιεζόμενους. Το mail-bombing (αποστολή ιών μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου) παίρνει απειλητικές διαστάσεις, παρ' ότι ξοδεύονται τεράστια ποσά στην κατασκευή ασπίδων προστασίας. Με άλλοθι την ανωνυμία και επομένως την ατιμωρησία τους εξ αιτίας της αδυναμίας εντοπισμού, πολλοί είναι εκείνοι που επιτίθενται αδικαιολόγητα και προκαλούν διαταραχές. «Οι χειρότεροι δεν είναι, όπως τείνουμε να πιστεύουμε, οι πολιτικοί αγωνιστές, αλλά οι μικροεπιχειρηματίες που δεν έχουν πίστη ούτε νόμο και είναι έτοιμοι για οποιαδήποτε ποταπότητα προκειμένου να καταστρέψουν έναν ενοχλητικό ανταγωνιστή». - 5. Στις οθόνες των υπολογιστών και των τηλεοράσεων παίζεται πια το θέατρο όλου του κόσμου. Εκφάνσεις του φαινομένου, όπως οι εικονικοί πόλεμοι, η διαδικτυακή επικοινωνία και η πολιτική εκπροσώπηση μέσω της τηλεψήφου, οδηγούν σε μια άμεσα επιταχυνόμενη μετάλλαξη της κοινής γνώμης. «Στο εξής, ακόμη και αν λέτε ΟΧΙ, θα ακούν ΝΑΙ», προειδοποιεί ο Βιριλιό. Για τον λόγο αυτό, χάνει σήμερα ο κόσμος τον ορίζοντά του, και τον βρίσκει στο πλαίσιο της οθόνης. Ο χώρος καταργείται (αν δεν είναι διαφημιστικά εκμεταλλεύσιμος) και τα πάντα συμβαίνουν στο τώρα, με τη μέγιστη αληθοφάνεια που μπορεί να επιτευχθεί. Η οριστική «ρύπανση της οικολογίας του αισθητού» δεν υπάρχει μόνο στη φαντασία του συγγραφέα, βιώνεται καθολικά. Οι κινήσεις μας έχουν λάβει πλέον τον χαρακτήρα ενόις ατέρμονου ζάπινγκ. Κατά συνέπεια, εκείνο που οφείλουμε να πράξουμε, κατά τον Βιριλιό, δεν είναι άλλο από μια έλλογη «εκ νέου αμφισβήτηση του ηθοποιού, του θεατή και της θεατρικής σκηνής».
(Μανώλης Ανδριωτάκης, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 20.12.2001)

Ατομική βόμβα χθές, γενετική βόμβα αύριο, καμιά από τις δυο τους δεν θα ήταν νοητή χωρίς την πληροφορική βόμβα.

Πράγματι, η συστηματική απορρύθμιση της παγκόσμιας οικονομίας θα ήταν ακατανόητη, αν δεν την προσεγγίζαμε με βάση την διατάραξη του συστήματος της πληροφορίας.

Διαδοχικά οικονομικά κράχ, επανειλημμένες πυρηνικές δοκιμές, πολιτική και κοινωνική αποσύνθεση: σημάδια που αναγγέλλουν ότι ο κόσμος μας ετοιμάζεται να ξαναζήσει το δράμα της Βαβέλ.

Ο Πώλ Βιριλιό, που πρώτος ασκεί κριτική στον Κυβερνοχώρο, καταγγέλλει σήμερα όχι τόσο μια τεχνική, όσο ένα αλληλεπιδρασιακό σύστημα που μπορεί να προκαλέσει της εμφάνιση της Κυβερνοβόμβας, μ' άλλα λόγια μιας αλυσιδωτής καταστροφικής αντίδρασης, από τη στιγμή που οι ανταλλαγές θα έχουν απλωθεί σε ολόκληρη την υδρόγειο.

Το βιβλίο αυτό του Πωλ Βιριλιό, χρονικό των τελευταίων ημερών μιας χιλιετίας, μας προειδοποιεί για τον μελλοντικό πόλεμο: τον πόλεμο της πληροφορίας.

[ISBN: 960-8480-61-2]