Πήτερ Γκαίυ, Η πνευματική ζωή στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης (Γερμανία 1919-1933) ΕΚΔ. ΝΗΣΙΔΕΣ

Τίτλος βιβλίου

Πήτερ Γκαίυ, Η πνευματική ζωή στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης (Γερμανία 1919-1933) Ο Α΄Παγκόσμιος πόλεμος έληξε στα τέλη του 1918 με την ήττα της Γερμανίας και των συμμάχων της. Ο αυτοκράτορας (κάιζερ) διώχθηκε και η Γερμανία απέκτησε καθεστώς αβασίλευτης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Η «Δημοκρατία της Βαϊμάρης», όπως ονομάστηκε, έζησε μέχρι το 1933, που την δολοφόνησε ο ναζισμός. Κατά τα χρόνια 1919-1933, παρά τις κοινωνικές και οικονομικές αναταραχές, είχαμε στη Γερμανία μια τεράστια πνευματική άνθηση: λογοτεχνία, θέατρο, ζωγραφική, αρχιτεκτονική, κινηματογράφος πειραματίστηκαν δημιουργικά και έδωσαν έργα αξεπέραστα. Αρκεί ν' αναφέρουμε τους ποιητές Ράινερ Μαρία Ρίλκε και Στέφαν Γκεόργκε, πεζογραφήματα όπως «Η όπερα της πεντάρας» του Μπέρτολτ Μπρεχτ, το «Μπερλίν Αλεξάντερπλατς» του Άλφρεντ Νταίμπλιν, «Το μαγικό βουνό» του Τόμας Μαν, αλλά και το Μπάουχαους, το Ινστιτούτο Βάρμπουργκ και το Ινστιτούτο της Φραγκφούρτης, τις ρηξικέλευθες θεατρικές παραστάσεις, την «εκφυλισμένη» (κατά τον Χίτλερ) ζωγραφική και τον εξπρεσιονιστικό κινηματογράφο: όλ' αυτά γεννήθηκαν κατά τα χρόνια του οικονομικού χάους και των σκληρών κοινωνικών και πολιτικών συγκρούσεων που κατέληξαν στην επικράτηση του ναζισμού. Το βιβλίο συμπληρώνουν δύο παραρτήματα: στο πρώτο εκτίθενται συνοπτικά οι πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις κατά τα σημαδειακά αυτά χρόνια και στο δεύτερο παρουσιάζονται χαρακτηριστικές εικόνες της περιόδου. Ο Peter Gay γεννήθηκε στο Βερολίνο το 1923. Το 1939 έφυγε με την οικογένειά του από τη Γερμανία του Χίτλερ και κατέφυγε στις Η.Π.Α. το 1941. Έκτοτε, δίδαξε ιστορία σε μεγάλα αμερικάνικα πανεπιστήμια (Columbia και Yale μεταξύ άλλων) και έγραψε πολλά σπουδαία βιβλία για τον Διαφωτισμό, τον Φρόυντ κ.ά. Το βιβλίο του για τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης πρωτοεκδόθηκε το 1968 και θεωρείται αριστουργηματική ανάλυση της πολυτάραχης αυτής περιόδου. Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης έζησε 15 όλα κι όλα χρόνια: από τις 9 Νοεμβρίου 1918, όταν η γερμανική αυτοκρατορία παρέδωσε το πνεύμα ύστερα από 4 χρόνια εξοντωτικού πολέμου, μέχρι τις 30 Ιανουαρίου 1933, όταν ο Αδόλφος Χίτλερ και το ναζιστικό κόμμα κατέκτησαν την εξουσία, για να αιματοκυλήσουν σε λιγότερο από μία δεκαετία ολόκληρη την Ευρώπη. Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης ήταν ένα μεγάλο δημοκρατικό πείραμα, που συνδύασε τις διαρκείς πολιτικές εξεγέρσεις με τις μεγάλες και άκρως οδυνηρές οικονομικές αποτυχίες, βαλλόμενο τόσο από τα δεξιά όσο και από τα αριστερά. Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης ταυτίστηκε παράλληλα με μια πρωτοφανή άνθηση στον χώρο της τέχνης: από το θέατρο, την πεζογραφία και την ποίηση μέχρι τη μουσική, τον χορό και την αρχιτεκτονική. Το έργο του Πήτερ Γκαίυ Η πνευματική ζωή στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης δεν είναι καινούριο: δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1968 κι εκπροσωπεί μία από τις πρώτες έρευνες που εξέτασαν την καλλιτεχνική έκρηξη του γερμανικού Μεσοπολέμου αυτοδύναμα, χωρίς, με άλλα λόγια, να την αναγάγουν μηχανικά στις πολιτικές αντιθέσεις και κοινωνικές συγκρούσεις της εποχής της, αλλά και δίχως, από την άλλη μεριά, να παραμερίσουν ή να αγνοήσουν το πολιτικό της υπόβαθρο και τον κοινωνικό της ορίζοντα. Από το 1968 μέχρι σήμερα έχει, βέβαια, κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι, αλλά η δουλειά του Γκαίυ δεν έχει χάσει ούτε κατ' ελάχιστον τη σημασία της. Παρατηρεί προσφυώς ο ερευνητής στον πρόλογο που έγραψε για την επανέκδοση του 2001: «Υποστηρίζω και σήμερα το κεντρικό μου επιχείρημα, που το αναφέρω στον υπότιτλο και το αναδεικνύω σ' όλο το βιβλίο: στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης οι απ' έξω -δημοκράτες, εβραίοι, πρωτοποριακοί καλλιτέχνες και τα τοιαύτα- έγιναν οι από μέσα: οι λαμβάνοντες τις αποφάσεις σε μουσεία, ορχήστρες, θέατρα, ιδιωτικά κέντρα ερευνών». Το πολιτικοκοινωνικό περιθώριο, λοιπόν, της υπό κατάρρευση γερμανικής αυτοκρατορίας, που είχε αρχίσει ήδη κατά τη διάρκεια της κρίσης της να κινείται ανοδικά, έγινε κυρίαρχο στην περίοδο της δημοκρατίας, αποδεσμεύοντας το σύνολο των δημιουργικών του δυνάμεων: από τον μοντερνισμό και τον εξπρεσιονισμό μέχρι τη μυθιστορηματική παραγωγή του Τόμας Μαν. Η ελληνική έκδοση, η οποία υποστηρίζεται από την πολύ καλή μετάφραση του Βασίλη Τομανά, συνοδεύεται από μια σειρά εξαιρετικά εύγλωττων φωτογραφιών, ενώ ο συγγραφέας παραθέτει ένα σύντομο αλλά ιδιαίτερα πυκνό πολιτικό και ιστορικό χρονικό της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, που βοηθάει τον αναγνώστη να τοποθετήσει στο κατάλληλο πλαίσιο πρόσωπα, τάσεις και γεγονότα. Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, 11.6.2010 978-960-8263-87-1