Ντροπή και (γυμνό)σώμα (αποσπασμα απο το αρθρο του Πέτρου Θεοδωριδη : Η ΝΤΡΟΠΗ . περιοδικο ΕΝΕΚΕΝ.

Η ΝΤΡΟΠΗ

Ντροπή και (γυμνό)σώμα 

Ο Αδάμ και η Εύα γεύτηκαν τον απαγορευμένο καρπό, παρατήρησαν τον εαυτό τους ,συνειδητοποίησαν ότι ήταν γυμνοί. και φόρεσαν φύλλα συκής.  Αυτό που ένιωσαν ο Αδάμ και η Εύα, συνδέεται με την ντροπή. Μέρος της ντροπής τους οφειλόταν στον φόβο, ότι έχοντας παρακούσει τις εντολές του Θεού θα τιμωρούνταν. Αυτό το μέρος, που αφορά στην παραβίαση μιας απαγόρευσης ,συνδέεται με την ενοχή.

Η ντροπή συχνά εστιάζεται στην ορατή πλευρά του εαυτού, το σώμα, σχετίζεται με φόβους σωματικής έκθεσης και γύμνιας. Ο Φρουντ συνέδεσε την ντροπή με φόβους σωματικής έκθεσης και γύμνιας:η ντροπή βρίσκει την προέλευση της στο να είσαι γυμνός μπροστά στο βλέμμα του θεατή^[1].Η εμφάνιση της ντροπής είναι για τον Φρουντ :« συνέπεια  της απομάκρυνσης του ανθρώπου από τη γη ,της ικανότητας του να βαδίζει όρθιος , που κάνει τα μέχρι τώρα καλυμμένα γεννητικά του όργανα ορατά  και να χρειάζονται κάλυψη  , και δημιουργεί ετσι την αιδώ [2]

Ο Νορμπερτ Ελιας υπενθυμίζει ότι στην (δυτική)αυλική κοινωνία του 16^ου αιώνα , η ντροπή (αιδώς) που συνδέει τη γύμνωση ορισμένων μερών του σώματος περιοριζόταν  ακόμα σε μεγάλο βαθμό από ταξικούς ή ιεραρχικούς παράγοντες. Η γύμνωση κοινωνικά ανώτερων  μπροστά σε κοινωνικά κατώτερους- για παράδειγμα του βασιλιά μπροστά στον υπουργό του-δεν υπόκειται ακόμα σε πολύ αυστηρή κοινωνική απαγόρευση, δεν προκαλεί ακόμα κάποιο συναίσθημα κατωτερότητας η αιδούς. Αντίθετα, η γύμνωση ενός κοινωνικά κατώτερου ενώπιον ενός ανώτερου του η αμοιβαία γύμνωση ενώπιον όμοιων  είναι πράξη που  ως δείγμα απουσίας σεβασμού , εξοβελίζεται όλο και περισσότερο απ την κοινωνική επικοινωνία και άρα περιβάλλεται με φόβο. Και μόνο «όταν καταρρίπτονται τα τείχη ανάμεσα στις νομοκατεστημένες τάξεις ,όταν ενισχύεται κι άλλο η λειτουργική εξάρτηση όλων από όλους  και όταν όλοι οι άνθρωποι εξισώνονται κοινωνικά κατά μερικές βαθμίδες ,τότε μόνο μια τέτοια πράξη γύμνωσης […]αρχίζει βαθμηδόν να θεωρείται παράπτωμα  τότε μόνο αυτή η συμπεριφορά περιβάλλεται στη ζωή κάθε ατόμου από τη νηπιακή ηλικία τόσο ολοκληρωτικά με  φόβο , ώστε ο κοινωνικός χαρακτήρας της απαγόρευσης εξαλείφεται από τη συνείδηση, και η αιδώς φαίνεται επιταγή του ίδιου του εσώτερου εαυτού του.»[3]

Η ντροπή συνδέεται με το σώμα, το γυμνό σώμα. Το γυμνό σώμα είναι ιερό αλλά και προ(σ)καλεί σε βεβήλωση^[4]: στα λατινικά –μας βεβαιώνει ο Giorgio Agamben- το ρήμα βεβηλώνω (profanare) ενέχει ένα διπλό αντιφατικό νόημα: από τη μια πλευρά, καθιστώ βέβηλο, μιαίνω, από την άλλη θυσιάζω .[5]. Η καλλιτέχνης Μαρίνα Αμβραμοβιτς, απέδειξε την ετοιμότητα για  τη βεβήλωση του σώματος: Το 1974,σε μια παράσταση είχε καθίσει δίπλα σε ένα τραπέζι ,προσφέροντας το σώμα της στους θεατές για να το κάνουν ο,τι ήθελαν με διάφορα αντικείμενα που βρίσκονταν πάνω σε εκείνο το τραπέζι: πριόνι, πιρούνι , δικράνι, τσεκούρι, ένα κραγιόν , ένα μπουκάλι άρωμα, κερί σπίρτα, σταφύλι, μέλι  ψαλίδια:Στο τέλος η Μαρίνα μένει ολόγυμνη. Οι θεατές της έχουν ξεσχίσει τα ρούχα κι έχουν χρησιμοποιήσει στο σώμα της όλα τα  αντικείμενα για να την πληγώσουν, να τη στολίσουν, να την χρωματίσουν. Ένας από τους θεατές της βάζει στο πρόσωπο ένα πιστόλι Το σώμα της λειτούργησε ως καταλύτης: Η καλλιτέχνιδα είχε καταφέρει να διεγείρει τα επιθετικά ένστικτα των θεατών, την κρυφή βιαιότητα τους, τις σεξουαλικές επιθυμίες τον φόβο και την ενοχή.[6]

 Η ντροπή βρίσκει την προέλευση της στο να είσαι γυμνός κάτω από το διερευνητικό βλέμμα του θεατή. «Ο φόβος του να πιαστείς γυμνός, είναι πρωταρχικά ένα συμβολικό φαινόμενο που εκφράζει την σχέση έντασης και διαντίδρασης ανάμεσα στην υπερηφάνεια και την ντροπή»^[7] Η ντροπή προϋποθέτει ότι κάποιος είναι απόλυτα εκτεθειμένος και ότι έχει συνείδηση του γεγονότος ότι τον βλέπουν: με μια λέξη είναι ντροπαλός. Είναι ορατός και όμως δεν είναι έτοιμος για να είναι ορατός. Ετσι εξηγείται –όπως μας λέει ο Ερικ Ερικσον γιατί ονειρευόμαστε την ντροπή ως μια «κατάσταση που μας κοιτάνε όταν είμαστε μισό-ντυμένοι, όταν φοράμε νυχτικό ή όταν είμαστε «με τα βρακιά μας κατεβασμένα. » ^[8]

Η ντροπή είναι ένα ισχυρότατο συναίσθημα που σχετίζεται με τον εξευτελισμό του σώματος. Ο Πλούταρχος διηγείται πως στην αρχαία Μίλητο εμφανίστηκε στις νεαρές παρθένους επιδημία αυτοκτονιών: «κάποτε τις Μιλήσιες παρθένες τις έπιασε πάθος δεινό και αλλόκοτο από άγνωστη αιτία. Γιατί σε όλες ,άξαφνα, έπεσε επιθυμία θανάτου και ορμή μανιακή για απαγχονισμό, και πολλές  ξεφεύγοντας την προσοχή των άλλων απαγχονιζόντουσαν…»Πιθανολογούσαν ότι ο αέρας θα ανακατεύτηκε με κάποια ουσία που προκαλεί δηλητηρίαση και έκσταση και τους έφερε παραφορά του λογικού τους. Πάντως.« το κακό φαινόταν πως ήταν θειας προελεύσεως και υπέρτερο από την ανθρωπινή βοήθεια, μέχρι που με τη συμβουλή ενός μυαλωμένου ανθρώπου, γράφτηκε σχέδιο νόμου με το οποίο να περιφέρεται γυμνό το σώμα των απαγχονιζομένων στους δρόμους της πόλης. Και όταν επικυρώθηκε, όχι μονάχα συγκράτησε αλλά και ολότελα εξαφάνισε την επιθυμία των παρθένων για θάνατο.. »Οι αυτοκτονίες σταμάτησαν γιατί η ντροπή υπερίσχυσε της (απελπισμένης)επιθυμίας θανάτου. Ο Πλούταρχος εκφράζει τον θαυμασμό του για τον νομοθέτη : « μεγάλο, λοιπόν , τεκμήριο ευφυΐας και αρετής είναι ο φόβος της αδοξίας και η αδυναμία να υπομείνουν την φαντασία αισχρού πράγματος, και να φέρουν την καταισχύνη που θα τις έβρισκε μετά θάνατον ,αυτές που δεν δείλιαζαν, μπροστά στα φοβερότερα πράγματα, τον πόνο και τον θάνατο…»^[9].

---

[1] Α Giddens.. Modernity and Self Identity, Stanford  University Press,California 1991Σ 66

[2] Σιγκμουντ Φρουντ  Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας  μτφ Γιωργος Βαμβαλής , Επικουρος , Αθηνα Γ εκδοση 2005  σς 60

[3] Νορμπερτ Ελιας , Η εξελιξη του πολιτισμου , κοινωνιογενετικές και ψυχογενετικές προσεγγίσεις , Τομος Β ,Αλλαγες της κοινωνίας, Σχεδίασμα  για μια θεωρια του πολιτισμου , μτφ Εμη Βαικουση Νεφέλη (1939 )Αθηνα 1997 σ332

[4] στα λατινικά –μας βεβαιώνει ο Giorgio Agamben- το ρήμα βεβηλώνω (profanare) ενέχει ένα διπλό αντιφατικό νόημα: από τη μια πλευρά, καθιστώ βέβηλο, μιαίνω, από την άλλη θυσιάζω .Πρόκειται για μια αμφισημία η οποία φαίνεται να συμφύεται στο λεξιλόγιο του ιερού ως τέτοιου Το επίθετο sacer , σήμαινε τόσο τον « σεπτό, τον καθαγιασμένο, τον αφιερωμένο στους θεούς » όσο και τον « κατηραμένο , τον αποσυνάγωγο» Giorgio Agamben , Βεβηλώσεις , μτφ Παναγιωτης Τσιαμουρας , Αγρα  2006 σ 128

[5] Πρόκειται για μια αμφισημία η οποία φαίνεται να συμφύεται στο λεξιλόγιο του ιερού ως τέτοιου Το επίθετο sacer , σήμαινε τόσο τον « σεπτό, τον καθαγιασμένο, τον αφιερωμένο στους θεούς » όσο και τον « κατηραμένο , τον αποσυνάγωγο»Giorgio Agamben , Βεβηλώσεις , μτφ Παναγιωτης Τσιαμουρας , Αγρα  2006 σ 128

[6]Τα Νεα ,24-7-2006- , στηλοι Δρομοι , του Ρουσσου Βρανα  σ 47

[7] Α Giddens.. Modernity and Self Identity, Stanford  University Press,California 1991Σ 66

[8] Ερικ Ερικσον Η Παιδική Ηλικία και η Κοινωνία, μτφ Μ. Κουτρουμπάκη   Εκδ Καστανιώτη 1975 σς264

[9] βλ Πλουταρχου Ηθικά, Γυναικών αρεταί, τομος 1. Μτφ Π. Στθη,εκδ Γεωργαδη,Αθηνα . Ολες οι αναφορες περιεχονται  στο Μιχαλης Σωτηρίου , Πλουταρχου γυναικων αρεται :Μια μεταψυχολογική προσεγγιση της αυτοκτονικής συμπεριφορά  στο Ψυχιατρική και Σπουδές του Ανθρωπου,Τομ Β .Επιμέλεια Γ. Βασιλάκος- Π.Δουδαλη , Έκδοση Θεραπευτηρια Ν. Σπινάρη Α.Ε , Κοζανη –Μαιος  2000