Οι Φοίνικες στον φιλότοπο, η δεοντολογία “στα άκρα”(απο του Νικου Σαραντακου .Για την τελευταία εκπομπή της σειράς «Στα άκρα» της Βίκης Φλέσσα με τιμώμενο τον καθηγητή κ. Γιώργο Μπαμπινιώτη..Αποσπασμα)

.Για την τελευταία εκπομπή της σειράς «Στα άκρα» της Βίκης Φλέσσα με τιμώμενο τον καθηγητή κ. Γιώργο Μπαμπινιώτη

http://www.ert.gr/webtv/index.php/component/k2/item/2491-%CE%B3%CE%B5%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82-%CE%BC%CF%80%CE%B1%CE%BC%CF%80%CE%B9%CE%BD%CE%B9%CF%8E%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B2-%CE%BC%CE%AD%CF%81%CE%BF%CF%82-09-03-2012.html

Οι Φοίνικες στον φιλότοπο, η δεοντολογία “στα άκρα”

 Θα σταθώ κυρίως σε αρνητικά, επειδή τα αρνητικά θέλουν περισσότερη συζήτηση, αλλά και επειδή, δυστυχώς, ήταν αρκετά· αν έχετε δει την εκπομπή και με θεωρείτε προκατειλημμένο ή υπερβολικά αυστηρό, να μου το πείτε, αν πάλι δεν την έχετε δει ο λίκνος είναι εδώ.

Η εκπομπή αρχίζει με την οθόνη γεμάτη λέξεις, ελληνικές και ελληνογενείς διάφορων γλωσσών και πλάι σε κάθε λέξη υπάρχει το σημαιάκι της χώρας. Καθώς παίζει η μουσική, μία-μία οι ξένες λέξεις έρχονται στο προσκήνιο, π.χ. System, (με τη γερμανική σημαία), και μετά πέφτει επάνω τους η αντίστοιχη ελληνική λέξη, π.χ. το σύστημα, με την ελληνική βέβαια σημαία. Το όλο θέμα το βρήκα λιγάκι κακόγουστο -όχι εθνικιστικό, προς Θεού, αλλά φτηνιάρικο, σαν κάτι διαφημίσεις που είχε κάνει πριν από κάτι χρόνια η μπίρα Μύθος στα αεροδρόμια. Ναι, αλλά στα μεταξωτά τραπεζομάντιλα περιμέναμε κάτι καλύτερο. Επιπλέον, αν προσέξετε τις λέξεις που εμφανίζονται, θα δείτε και μερικές που είναι μεν ελληνογενείς, αλλά δεν είναι ελληνικά δάνεια, διότι πρόκειται για ελληνογενείς επιστημονικούς νεολογισμούς που πλάστηκαν τους αμέσως προηγούμενους αιώνες από δυτικοευρωπαίους ως επί το πλείστον λόγιους. Τέτοιες είναι οι Psychologie, écologie και oxygen. Οι αντίστοιχες ελληνικές (ψυχολογία, οικολογία, οξυγόνο) είναι δάνεια (δεν θα τις πω αντιδάνεια γιατί κατά κοινή παραδοχή δεν χαρακτηρίζονται έτσι, αλλά μάλλον ελληνογενείς ξένοι όροι). Κακώς ανακατώνονται οι δυο κατηγορίες λέξεων, είναι πολύ διαφορετικές και είναι προχειρότητα των συντελεστών της εκπομπής αυτό το ανακάτωμα. Εκτός αυτού, η εισαγωγή αυτή είναι πολύ μακρόσυρτη, κρατάει 4 ολόκληρα λεπτά (δεν είναι και λίγο για τηλεοπτική εκπομπή!) Πάντως, οι συντάκτες έχουν χιούμορ, διότι ναι μεν διάλεξαν να τελειώσουν με τις λέξεις Ευρώπη και δημοκρατία, αλλά πριν από αυτές εμφάνισαν τη λέξη χάος!

Μετά προβάλλεται βίντεο. Στην πρώτη σεκάνς βλέπουμε σχολική τάξη και παιδιά της 6ης τάξης του 3ου δημοτικού του Αρσακείου Ψυχικού απαντούν σε άσκηση, δίνοντας συνώνυμα της λέξης «έξυπνος». Στη συνέχεια, η δασκάλα ρωτάει τα παιδιά τι είναι συνώνυμα και αντώνυμα, και μετά η δασκάλα χωρίζει σε ομάδες τα παιδιά και παίζουν μια άσκηση με συνώνυμες λέξεις. Η αίθουσα είναι ευρύχωρη, καλοφωτισμένη, γεμάτη χάρτες και εποπτικά όργανα, η δασκάλα ορεξάτη και καταρτισμένη, τα παιδιά επιμελή και συμπαθέστατα, η δεοντολογία της εκπομπής ανύπαρκτη. Το λέω αυτό επειδή ο κ. Μπαμπινιώτης είναι από το 1987 πρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, η οποία διαχειρίζεται το Αρσάκειο, και εδώ έχουμε καραμπινάτη γκρίζα διαφήμιση. Αναρωτιέμαι, δεν θα ήταν πολύ καλύτερο να μπει μια αντίστοιχη σκηνή διδασκαλίας από το 4ο Δημοτικό Παλαιού Φαλήρου; Ακόμα καλύτερα, από το σχολείο ενός μικρού νησιού; Γιατί να γίνεται με τα χρήματα των φορολογούμενων διαφήμιση σε ένα ιστορικό βέβαια αλλά ιδιωτικό σχολείο; Δεν είναι αυτό αθέμιτη προβολή -μεταξύ άλλων εις βάρος και των άλλων ιδιωτικών σχολείων;

Όμως, υπάρχει και ένα δεύτερο θέμα δεοντολογίας. Κάθε φορά που παρουσιάζεται ο Γ. Μπαμπινιώτης στην κ. Φλέσσα, και πρέπει να είναι η τρίτη (διπλή) φορά στα τελευταία χρόνια, διαφημίζει κάποιο λεξικό του· αυτή τη φορά ήταν το Λεξικό Συνωνύμων και Αντωνύμων, πρόπερσι ήταν το Ετυμολογικό Λεξικό, παλιότερα ήταν το μεγάλο λεξικό του. Ήδη αυτό είναι προβληματικό από δεοντολογική άποψη, διότι γίνεται τεράστια διαφήμιση· αλλά το προσπερνάμε, μια και συνηθίζεται ο καλεσμένος μιας εκπομπής να προβάλλει την «καινούργια δουλειά του», είτε πρόκειται για βιβλίο, είτε για δίσκο ή θεατρικό έργο ή ό,τι άλλο. Όμως αυτή τη φορά, ο κ. Μπαμπινιώτης είναι και υπουργός Παιδείας. Το βρίσκω πολύ άκομψο να λέει ο κ. Μπαμπινιώτης στην εκπομπή πόσο σημαντικό είναι να υπάρχουν “λεξικά, οποιαδήποτε λεξικά”, στα σχολεία, και ταυτόχρονα να διαφημίζει το νεοεκδοθέν λεξικό του στους πολιτικούς υφισταμένους του. Ίσως είμαι υπερβολικός, αλλά πιστεύω ότι και ο ίδιος ο κ. Μπαμπινιώτης θα έπρεπε, από ευθιξία, να ζητήσει να μην προβληθεί το δεύτερο μέρος της εκπομπής όσο ο ίδιος είναι υπουργός -διότι δεν μπορεί ένας υπουργός να πλασάρει από την τηλεόραση τα έργα του, ούτε ο Άδωνης δεν το έκανε αυτό.

Αφήνω πίσω μου τη δεοντολογία και μπαίνω στο ψητό, επιτέλους. Είχα σταματήσει εκεί που το βίντεο έδειχνε τα παιδιά του Αρσακείου να απαντούν σε ασκήσεις. Λοιπόν, ενώ τα παιδιά δίνουν συνώνυμα της λέξης «χαρά», βλέπουμε την κυρία Φλέσσα να ξεκινάει, με ορμή: «Και μ’ αυτό τον αέρα της αισιοδοξίας που μας χάρισαν τα φερέλπιδα χαμόγελα των παιδιών, κύριε Μπαμπινιώτη…» εκείνος συγκατανεύει περιχαρής, και η εκπομπή αρχίζει.

Το πρώτο μέρος της εκπομπής είναι αφιερωμένο στα συνώνυμα, ιδίως σε σχέση με το σχολείο. Ας πούμε στο βιβλίο της 6ης Δημοτικού υπάρχει η φράση «όλοι έμειναν άναυδοι», όπου τα παιδιά καλούνται να δώσουν συνώνυμα. Ο κ. Μπαμπινιώτης: «Μέσα στην τάξη πρέπει να υπάρχουν διάφορα λεξικά, και με κάθε ευκαιρία ο δάσκαλος να βάζει τα παιδιά να ανοίγουν τα λεξικά». Και με την ευκαιρία του άναυδος θα τους πει ότι αυδή σήμαινε φωνή, και το ρήμα έχω απαυδήσει.

Η κ. Φλέσσα αναρωτιέται αν πρέπει ο δάσκαλος να εξηγήσει τη λέξη «εθελοντής», γιατί υπάρχουν και πολλά παιδιά (εννοεί ξενάκια, αλλά δεν το λέει) που δεν έχουν στο σπίτι τους κάποιον γηγενή/ιθαγενή/αυτόχθονα ομιλητή [λέει και τα τρία συνώνυμα], τα οποία, ακόμα κι αν ακούν ελληνικά ακούνε μια γλώσσα που δεν έχει πλούτο (διότι τη μιλούν μη φυσικοί ομιλητές). Ο Μπαμπινιώτης καταλαβαίνει άλλο και σχολιάζει: κάθε γλώσσα έχει βέβαια συνώνυμα, αλλά οι λεγόμενες καλλιεργημένες γλώσσες όπως η ελληνική έχουν περισσότερα συνώνυμα. Ας μην το σχολιάσουμε.

Γίνεται λόγος για τη γραμματική. Η Φλέσσα λέει ότι πολλοί παθαίνουν horror grammaticus kai syntacticus, και κινδυνολογεί ελαφρώς λέγοντας ότι η εποχή δεν ευνοεί τη μελέτη της γραμματικής, και ότι συμβάλλουν σε αυτό οι υπολογιστές και οι αυτόματοι ορθογράφοι, ευτυχώς όμως δεν το εξηγεί κι έτσι βρίσκει την ευκαιρία ο Μπαμπινιώτης να πει μερικά σωστά, για την ανάγκη να διδάσκονται γραμματική και σύνταξη, διότι χωρίς αυτά υπάρχουν μόνο σημασίες· κάνει και μια μοντέρνα παρομοίωση: όπως ο υπολογιστής έχει το hardware και το software, δηλ. το υλισμικό, το υλικό και το λογισμικό, ο εγκέφαλος του ανθρώπου είναι το υλικό, το λογισμικό είναι το λεξιλόγιο, η γραμματική και η σύνταξη.

Μετά, περνούν στην ετυμολογία. Ο Μπαμπινιώτης υποστηρίζει ότι η ετυμολογία φωτίζει τη σημασία και η σημασία τανάπαλιν μας παραπέμπει στην ετυμολογία. «Πάρτε τη λέξη ιδέα, η ιδέα έχει σχέση με το ιδείν, είναι αυτό που βλέπουμε με το μυαλό μας, άρα που γνωρίζουμε, εν οίδα, η είδηση, η ιστορία, η γνώση που έχει σχέση με τους αυτόπτες μάρτυρες, που περιγράφουν πράγματα που έχουν δει. Όλα αυτά σου δίνουν τη σημασία και τη φωτίζουν σε σχέση με την ετυμολογία». Ή: «Σπάταλος σήμαινε τον φιλήδονο, τον δοσμένο στις ηδονές, και από εκεί η σπατάλη, εκείνος που δεν σταματά πουθενά και ξοδεύει τα πάντα».

Οι ιστορίες αυτές είναι γοητευτικές και τις διηγείται ωραία, αλλά πόσο φωτίζει πραγματικά τη σημασία η ετυμολογία; Αν ξέρεις ότι σπάταλος στην ελληνιστική εποχή σήμαινε “ακόλαστος”, σε βοηθάει αυτό να καταλάβεις τη σημερινή σημασία; Έχω τις αμφιβολίες μου: συνήθως τη σημερινή σημασία την ξέρουν ήδη οι ομιλητές· αυτό που κερδίζει κανείς από τέτοιες ιστορίες είναι ότι μαθαίνει πως σκέφτονταν οι άνθρωποι, πιστεύω, γιατί οι άνθρωποι μετατόπισαν τη σημασία της λέξης από τον ακόλαστο στον άσωτο και από εκεί στον σκορποχέρη -δεν νομίζω να ήταν εγγενής ιδιότητα της λέξης η μετατόπιση της σημασίας.

Και με ετυμολογικά φτάνουμε στο πρώτο διάλειμμα. Μετά το διάλειμμα, προβάλλεται στην οθόνη το «έκτο παιδί» (δηλ. λεξικό) του κ. Μπαμπινιώτη και προσγειώνεται στα κεφάλια των τηλεθεατών η πρώτη ουρανομήκης κοτσάνα. Την ακούτε εδώ, και τη διαβάζετε κιόλας (μπορεί να παραλείπω μερικά· και μερικά τα τονίζω)

http://www.youtube.com/watch?v=lr3pHp2IoZM

Φλέσσα: και φοβούμαι πως δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ότι η ελληνική γλώσσα υιοθετεί μέσω των διαφημίσεων, μέσω του κώδικα που έχουν πολλοί νέοι άνθρωποι, αγγλικούς χαρακτήρες, συγκοπτόμενα, δηλ. βλέπεις ξαφνικά να πηγαίνουμε στο φοινικικό αλφάβητο, να μην υπάρχουν δηλαδή φωνήεντα, δηλ, το τίποτα να το γράφουνε τπτ (ή tpt), και αυτό το βλέπουμε και στις διαφημίσεις, και θάθελα πραγματικά εσείς να χτυπήσετε δυνατά το καμπανάκι του κινδύνου στους νέους…

Νέος δεν είμαι πια, αλλά με χτύπησε δυνατά το καμπανάκι.

Πάει κάτι να πει ο Μπαμπινιώτης, αλλά πού να τον αφήσει η κ. Φλέσσα:

Διαφημίσεις κύριε καθηγητά. Δηλαδή, εάν μας ενοχλεί η τρόικα, δεν μας ενοχλεί η διαφήμιση μιας πολυεθνικής εταιρείας, που απευθύνεται στην Ελλάδα με αγγλικούς χαρακτήρες και τα σύμφωνα μόνο;

Μπαμπινιώτης: Πρώτον έχουν μορφή με το λατινικό αλφάβητο, τα γκρίκλις, που είτε χρησιμοποιούν αριθμούς, 4you, ή μόνο τα σύμφωνα. Το επίτευγμα του ελληνικού στοχασμού είναι ότι πήρε ένα αλφάβητο που είχε μόνο σύμφωνα, κι έβαλε τα φωνήεντα, κι έτσι έγινε για πρώτη φορά στον κόσμο ένα πραγματικό αλφάβητο

Φλέσσα: Μα είναι πρωτογονισμός, επιστρέφουμε στο πρωτόγονο!

Μπαμπινιώτης: Επιστρέφουμε στο να δηλώνουμε μόνο τα σύμφωνα; Μα, οι λέξεις αν έχουμε μόνο τα σύμφωνα έχουν πολλαπλές αναγνώσεις, αν έχετε ένα Λ ένα Γ και ένα Σ τι είναι αυτό; είναι λόγος, λέγεις, λήγεις…

Φλέσσα: λίγος;

Μπαμπινιώτης: Αυτοί οι πρωτογονισμοί, αυτές οι παρεκκλίσεις και αποκλίσεις… εγώ το λέω με πολύ αγάπη, αυτά τα γκρίκλις έχουν το εξής χαρακτηριστικό και σύμπτωμα ολέθριο, σιγά-σιγά σε απομακρύνουν και σε αποξενώνουν από την εικόνα της λέξης, δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα από το να αποξενωθείς και να απομακρυνθείς από την εικόνα της λέξης, δηλ. από το ίνδαλμα που έχει σχέση με την ετυμολογία της λέξης και την ορθογραφία της· δεν είναι τόσο απλό το πράγμα, δηλαδή με αυτές τις προχειρότητες, να εξοικονομήσουμε χρόνο, να τον κάνουμε τι; εάν τον χρησιμοποιούμε τον χρόνο δημιουργικά, θα άξιζε, μα δεν τον χρησιμοποιούμε καν δημιουργικά!

Συγνώμη, αλλά εδώ έχω πολλές αντιρρήσεις. Καταρχάς, δεν μπορώ να χωνέψω αυτή τη μνημειώδη κοτσάνα της κυρίας Φλέσσα, ότι γράφοντας τπτ αντί για τίποτα επιστρέφουμε στο φοινικικό αλφάβητο! Βέβαια, το θέμα αυτό το έχουμε ξανασυζητήσει, ξέρουμε ότι οι έφηβοι χρησιμοποιούν στενογραφικά τεχνάσματα γιατί γράφουν στα μικροσκοπικά πληκτρολόγια των κινητών τους, και όχι με χαρτί και μολύβι. Όμως, στενογραφικές μεθόδους χρησιμοποιούσαν και οι βυζαντινοί -ας ζητήσει η κυρία Φλέσσα από τον ευσεβή κ. Μπαμπινιώτη να της δείξει αγιογραφίες, όπου IC XC σημαίνει Ιησούς Χριστός και ΜΡ ΘΥ Μήτηρ Θεού, και ΤΦ σημαίνει τάφος, Φοίνικες τάχα τα γράψαν κι αυτά;