Lewis Mumford, The City in History (1961) ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ danger.few!!!

17 Νοεμβρίου 2013

Τούτη η γη όπου πατούμε...

«Τι είναι λοιπόν οι πατριές, οι οποίες μας παρέχουν τις  στοιχειωδέστερες μορφές πολιτικής οργάνωσης που συναντάμε όταν ανατρέχουμε την οδό η οποία οδηγεί στη συγκεντροποίηση μέσα στις πρωτόγονες κοινωνίες;

 

Αντίθετα απ’ ό,τι θα νόμιζε κανείς, οι πατριές δεν είναι τοπικές οργανώσεις, δεν είναι πρωτόγονες μορφές εδαφικής οργάνωσης. Πράγματι, η κοινότητα του χωριού, ή η εγγύτητα μεταξύ των ανθρώπων μέσα στο χώρο, δεν φαίνεται να είναι ο πρωταρχικός τρόπος σύναξης των ανθρώπων. Αυτό γίνεται ξεκάθαρο εάν πάρουμε υπ’ όψη μας, ότι οι αγροτικοί και μη-νομαδικοί πολιτισμοί δεν είναι οι πρώτοι πολιτισμοί που γνωρίζουμε. Επομένως, είναι αρκετά φυσικό να υποθέσουμε πως, πριν από την εμφάνιση αυτών των πολιτισμών, ο παράγοντας κοινωνικής οργάνωσης δεν ήταν −όπως έγινε στη συνέχεια− η σχέση του ανθρώπου μ’ ένα συγκεκριμένο κομμάτι γης. Ένα πλήθος ενδείξεων τείνουν λοιπόν να μας πείσουν ότι, πριν από τη γεωγραφία, η θρησκεία ήταν εκείνη που αποφάσιζε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι συγκροτούνταν σε ομάδες. Το πρωτόγονο Δίκαιο, άλλωστε, ήταν μυστικιστικής φύσεως: βλέπουμε καθαρά ότι αναγνωρίζει όλους τους τρόπους μετοχής και ανήκειν που χαρακτηρίζουν τη μυστικιστική σκέψη.

 

Επομένως, δεν έχει κανένα νόημα να στηριζόμαστε στις σημερινές κατηγορίες της σκέψης μας και να προσπαθούμε, με βάση αυτές, να ξεχωρίσουμε τις πολιτικές από τις οικογενειακές μορφές κοινωνίας −κάτι που μας οδηγεί να θεωρούμε π.χ. την οικογένεια σαν το πρωτόγονο κοινωνικό κύτταρο και να φανταζόμαστε τις καθαρά πολιτικές διαιρέσεις κατ’ εικόνα τής οικογένειας, θεωρώντας την πόλη σαν μια επαυξημένη οικογένεια, κ.ο.κ. Ασφαλώς ο συνεκτικός παράγοντας, που ενώνει τα μέλη των πρώτων κοινωνικών ομαδοποιήσεων, δεν διαφέρει από την οικογενειακή συγγένεια. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, όπως ο οικογενειακός ιστός, έτσι και ο κοινωνικός ιστός των πρώτων ανθρώπινων ομάδων υφαίνεται πάνω σε μια μυστικιστική μέθεξη, που δεν είναι κατά κανένα τρόπο η φυσική κοινότητα του αίματος, στη οποία έχουμε την τάση να λέμε ότι θεμελιώνονται οι πρωτόγονoι οικογενειακοί δεσμοί.

 

Η πρώτη συνομάδωση που συναντάμε στις αρχικές κοινωνίες, η πατριά, είναι μια ομαδοποίηση που ο ρόλος της είναι ταυτόχρονα –και χωρίς να υπάρχει λόγος ν’ αναζητούμε τι προηγείται τίνος– πολιτικός και οικογενειακός∙ πάντοτε όμως μυστικιστικής φύσεως. Η συνοχή της πατριάς θεμελιώνεται στο γεγονός, ότι τα μέλη της θεωρούν τους εαυτούς τους φορείς του ίδιου τοτέμ και συνεπώς ενός κοινού ονόματος, που είναι καμωμένα από μια κοινή μυστικιστική «ουσία» −την ουσία του τοτέμ τους−, στην οποία συμμετέχουν όλοι χωρίς να την μονοπωλεί κανείς, και τα οποία (τοτέμ και κοινό όνομα) εκπορεύονται από μια κοινή καταβολή, στην οποία μια μυθολογία θα δώσει αργότερα τις όψεις ατομικών χαρακτηριστικών μέσ’ από τη φαντασία ότι το τοτέμ αυτό αποκαλύφθηκε, σε κάποιο ομιχλώδες παρελθόν, από ένα λαμπρό προπάτορα της πατριάς που, γι’ αυτό το λόγο, έγινε ο επώνυμος πρόγονος. […]

 

Αυτοί που ανήκουν σε μια πατριά, είναι συγγενείς όχι επειδή είναι αδελφοί, πατεράδες, ξαδέλφια μεταξύ τους, αλλά επειδή φέρουν όλοι το όνομα του τάδε ζώου ή του δείνα φυτού, δηλαδή επειδή έχουν την ίδια μυστικιστική «ουσία». Βλέπουμε λοιπόν ότι σ’ αυτήν εδώ τη μορφή αλληλεγγύης δεν υπάρχει τίποτε που να αφορά στην εδαφική επικράτεια. Τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τις καταβολές της, η πατριά δεν σχετίζεται ούτε με το χωριό, ούτε με τη φυλή. […]

 

Η πρωτόγονη οικογένεια δεν είναι η περιορισμένη ομάδα που συνήθως φανταζόμαστε και που υποτίθεται ότι κατάγεται από το γάμο και χαρακτηρίζεται από μια πραγματική συγγένεια αίματος. Είναι μια πιο πλατειά οικογενειακή ομάδα που, όπως είπαμε, δεν θεμελιώνεται στο γάμο αλλά, όπως η πατριά, στην τοτεμική συμμετοχή, στο τοτεμικό ανήκειν. Συνεπώς, η πρωτόγονη οικογένεια δεν είναι παρά ένας πιο εξειδικευμένος και πιο ιεραρχημένος σχηματισμός μέσα στην πατριά. Το γεγονός αυτό αποκαλύπτεται στις υποχρεώσεις που προκύπτουν από τη συμμετοχή στην πατριά, τις οποίες επιτάσσει το έθιμο και οι οποίες δεν είναι άλλες από τις υποχρεώσεις των οικογενειακών δεσμών με τη μυστικιστική έννοια που δώσαμε σ’ αυτό τον όρο. […]

 

 G. Davy, Η τοτεμική οργάνωση,

από το A. Moret και G. Davy, Des Clans aux Empires (1923)

«Η ανάπτυξη των ανθρώπινων συνομαδώσεων ανταποκρίνεται σε ανάγκες παρόμοιου τύπου, με αυτές που βλέπουμε σε άλλα είδη κοινωνικών ζώων. Όμως ευθύς αμέσως ανακαλύπτουμε τάσεις μιας εντελώς τάξης. Στα λείψανα που μας έχουν αφήσει οι νομαδικοί λαοί κυνηγών, εκεί που στρατοπέδευαν κι έφτιαχναν τα πρώτα λίθινα εργαλεία τους, βλέπουμε σημάδια από ενδιαφέροντα και αγωνίες που δεν συναντάμε σε άλλα είδη ζωντανών. Ανιχνεύουμε κυρίως την παρουσία μιας λατρείας των νεκρών, η οποία εκφράζεται μέσα από την πολλή φροντίδα με την οποία τους ενταφιάζουν και από τεκμήρια δέους και ιερού σεβασμού απέναντί τους. […] 

Η πρώτη σταθερή κατοικία που συναντάμε στη διάρκεια του παλαιολιθικού νομαδισμού, είναι η κατοικία των νεκρών: μια σχισμή πάνω στο βράχο, ένα βουναλάκι από πέτρες, ένας κοινοτικός τύμβος. Οι ζωντανοί επέστρεφαν σε αυτά τα σημεία συνάντησης και σύναξης, για να μνημονεύσουν την ψυχή των προγόνων ή για να τους προσφέρουν δώρα ώστε να γαληνέψουν την οργή τους. Η άυλη επίκληση των νεκρών ήταν εκείνη που προσέδιδε όλη τη σημασία του σ’ ένα τόπο, που παρέμενε σταθερός ενόσω οι απαιτήσεις του κυνηγιού και της τροφοσυλλογής έστελναν τους ζωντανούς σε άλλα μέρη. […]

Lewis Mumford, The City in History  (1961)