ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ ΣΤΟΝ ΠΡΟΥΣΟ ΑΠΟ ΤΗ ΝΑΤΑΣΣΑ ΜΠΛΑΤΣΙΟΥ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΝΙΚΟΣ ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΣ

ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ ΣΤΟΝ ΠΡΟΥΣΟ 

πηγη:

ΑΠΟ ΤΗ ΝΑΤΑΣΣΑ ΜΠΛΑΤΣΙΟΥ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΝΙΚΟΣ ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΣ

 
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ:

ΜΕΤΑΒΑΣΗ
Το Καρπενήσι απέχει 288 χλμ. από την Αθήνα και θα φτάσετε με το αυτοκίνητό σας σε περίπου 4 ώρες. Διαφορετικά, μπορείτε να μεταβείτε με λεωφορείο του ΚΤΕΛ Ν. Ευρυτανίας (Τ/210-83.15.991).

ΦΑΓΗΤΟ
• Στο Καρπενήσι περάστε από την ταβέρνα της κυρα-Ζωής (Τ/22370-22.691) για σπιτικά μαγειρευτά φαγητά και σουβλιστά κρέατα.
• Στο Νόστιμο επισκεφτείτε το απλό ταβερνάκι Το Νόστιμο (Τ/22370-22.579) για να δοκιμάσετε (μόνο τα Σαββατοκύριακα) τα μαγειρευτά αλλά και τα ψητά της κυρίας Ελένης.
• Στο Μικρό Χωριό, όλα τα σουβλιστά αλλά και πίτες θα βρείτε στο Χωριάτικο (Τ/22370-41.257), ενώ για πιο κλασικές γεύσεις, με συνοδεία θέας στο Βελούχι, θα πάρετε το δρόμο για τη Χελιδόνα (Τ/22370-41.221) στο Παλιό Μικρό Χωριό.
• Στον Προυσό προτιμήστε το Ελλήνων Γεύσεις (Τ/22370-80.198) για πατσά, κρεατικά και φοβερή θέα στον Προυσιώτη.
• Επίσης, μια εγγυημένη γαστριμαργική πρόταση στη διαδρομή από τη Λαμία προς το Καρπενήσι (52ο χλμ.) είναι το Χάνι του Πανέτσου (Τ/22360-91.134).
ΚΑΦΕ - ΜΠΑΡ
Στο καφενείο της κυρα-Παρασκευής (Τ/22370-41.339) στο Μεγάλο Χωριό θα απολαύσετε το καταπληκτικό γαλακτομπούρεκο του Αλέξανδρου Καρβέλη, νοστιμότατο εκμέκ, αλλά και πρόχειρους μεζέδες.
Στο Saloon (Τ/22370-24.606), 4 χλμ. από το Καρπενήσι, στο δρόμο προς Προυσό, θα πάτε για βραδινό ποτό, παιχνίδια και γλυκές κρέπες.
ΑΓΟΡΕΣ
• Στο Καρπενήσι, στο Σπίτι του Μελιού (Τ/22370-24.624) θα βρείτε ποικιλία μελιών παραγωγής της οικογένειας Καρανίκα, σπιτικά ζυμαρικά και βότανα.
• Στο δρόμο από το Μεγάλο Χωριό προς το Γαύρο σταματήστε στο υπαίθριο κατάστημα της οικογένειας Αποστολοπούλου για γνήσια παραδοσιακά προϊόντα (Τ/22370-41.565).
• Αν σας αρέσει το τσίπουρο, προμηθευτείτε το παραδοσιακό ποτό μούρο, φτιαγμένο από τα ομώνυμα φρούτα. Είναι το μοναδικό ποτό στην Ελλάδα που έχει περιεκτικότητα 60 - 70% αλκοόλ και, εκτός από ηδύποτο, χρησιμοποιείται και ως φάρμακο για το στομάχι. Η τιμή του κυμαίνεται από 40 έως 60 € το κιλό.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Αν θέλετε να οργανώσετε εξορμήσεις με συνοδεία οδηγών, μπορείτε να απευθυνθείτε στις εταιρείες: Trekking Hellas (Τ/22370-25.940, 6978-187.863, www.trekking.gr), Mountain Action (Τ/22370-22.940, 6972-706.177, www.mountainaction.gr) και Ευ Ζην (Τ/22370-80.150, 6945-396.808, www.active.com.gr).
Εναλλακτικά μπορείτε να κάνετε βόλτες με άλογα ή ποδήλατο, να δοκιμάσετε τον πύργο αναρρίχησης - καταρρίχησης, να κάνετε τοξοβολία, εναέριο πέρασμα (flying fox), τραμπολίνο ή ροντέο (μηχανικός ταύρος) στο Saloon (Τ/22370-24.606, www.saloonpark.gr).
ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ
Μοναστήρι της Παναγιάς της Προυσιώτισσας: Η θαυματουργή εικόνα της διέσωσε ακόμα και τον Καραϊσκάκη, που έφτασε εδώ τραυματισμένος. Το αργυροεπίχρυσο κάλυμμά της θεωρείται ότι το δώρισε ο ίδιος. Εδώ δίδαξε και ο Κοσμάς ο Αιτωλός στη Σχολή Ελληνικών Γραμμάτων Ρούμελης.
Λαογραφικό Μουσείο Μεγάλου Χωριού (Τ/22370-41.502, 6948-295.141, ανοιχτό Παρασκευή - Κυριακή 10.30 - 14.00): Αναπαραστάσεις από παλιά επαγγέλματα και σπίτια, καθώς και μια αξιόλογη βιβλιοθήκη συνθέτουν την καλοφτιαγμένη συλλογή του.
Παλαιοχριστιανικός ναός Αγίου Λεωνίδη στο Κλαυσί: Το μοναδικό παλαιοχριστιανικό μνημείο στην Ευρυτανία με το ιδιότυπο όνομα χρονολογείται από τον 6ο αιώνα, όπως μαρτυρεί το εντυπωσιακό ψηφιδωτό δάπεδο που αποκαλύφθηκε το 1955 ύστερα από πλημμύρα. Αναζητήστε τον παπα-Σπύρο για να σας ξεναγήσει (Τ/22370-24.111).
ΧΡΗΣΙΜΑ
Αν θέλετε να κάνετε πεζοπορίες ή διαδρομές εκτός δρόμου, συμβουλευτείτε τον ορειβατικό χάρτη «Ευρυτανικά Βουνά» των εκδόσεων Ανάβαση.
Για τα μονοπάτια του Τόρνου τηλεφωνήστε στον Σπύρο Μάρκο (Τ/6979-013.258) ή στον Γεράσιμο Παλαιό (Τ/6944-151.508), για να σας προμηθεύσουν τον μικρό τουριστικό οδηγό.
ΤΗΛΕΦΩΝΑ
Δήμος Καρπενησίου: 22370-21.016
Γενικό Νοσοκομείο: 22370-80.680
Αστυνομία: 22370-23.666
Ταξί: 22370-22.878
Ευχαριστούμε για τη φιλοξενία το ξενοδοχείο Ελβετία (Τ/22370-22.465, www.elvetiahotel.gr) στο Καρπενήσι και τον ξενώνα Ανεράδα Inn στο Μεγάλο Χωρι

-------------------------------------------------------------------------------------------



ΔΕΙΤΕ ΚΑΙ

Περα απο την Ελβετια ...Υπάρχει και το ΕΛΒΕΤΙΑ . (καρπενησίου) .

http://www.elvetiahotel.gr/

Όποιο από τα 75 δωμάτια του ξενοδοχείου διαλέξετε διαθέτει :
Ξεχωριστή διακόσμηση
Ιδιαίτερο λουτρό
Κεντρική θέρμανση
Έγχρωμη τηλεόραση
Ασύρματη συνδεση στο Internet
Ηλεκτρονικό τηλεφωνικό σύστημα επικοινωνίας
Room-service με 24ώρη εξυπηρέτηση

Διαθέτουμε 6 σουίτες

Σάουνα - Υδρομασάζ - Αίθουσα μασάζ
Στους άνετους χώρους υποδοχής του, κυριαρχούν οι δύο πέτρινες εστίες-τζάκια που προσφέρουν μοναδικές στιγμές χαλάρωσης.
Στο bar-restaurant του ξενοδοχείου μπορείτε να απολαύσετε μυρωδάτους καφέδες, παραδοσιακά γλυκά και ξεχωριστά γεύματα κατόπιν συννενόησης με την διεύθυνση. Oι εκδρομές στα ξεχωριστά Eυρυτανικά χωριά με τους παραδοσιακούς-πέτρινους οικισμούς, τα ποτάμια του νομού και τα μοναδικά μοναστήρια, είναι μερικές μόνο δυνατότητες του επισκέπτη. Tο χιονοδρομικό κέντρο, τα σπορ του βουνού, ορειβατική πεζοπορεία, ορειβασία, ράφτινγκ, κανό, καγιάκ, ιππασία, ποδήλατο βουνού, προσφέρουν επιπλέον ευκαιρίες στο φυσιολάτρη.

Elvetia Hotel Zηνοπούλου 17, 361 00 Kαρπενήσι Τηλ: 22370 80111, 22465, 22920 Fax: 22370 80112 E-mail: elvetia@elvetiahotel.gr

 

Ραντεβού στα Γουναραδικα .. Στην Αφροδιτη με τις Γουνες (του Leopold von Sacher-Masoch )

Leopold von Sacher-Masoch

 

 

ΤΗΝ ΑΠΑΤΗΛΗ ΥΠΟΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΒΡΕΙΤΕ ΣΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΚΑΙ στις Ακυβέρνητες Πολιτείες

.....στις Ακυβέρνητες Πολιτείες αναδημοσιευση απο http://www.alterthess.gr

5

23 October 2013 - 1:45 pm

Γεύσεις και μυρωδιές.
Μπαρ και σκηνές.
Πεζόδρομοι και σοκάκια.
Επόμενη στάση...στην άλλη Θεσσαλονίκη.

Η στήλη αυτή έρχεται να φτιάξει ένα ψηφιδωτό των γωνιών αυτής της πόλης που μας αρέσουν και ταυτόχρονα προσδοκά να είναι η αφορμή για να γνωρίσουμε και άλλες τέτοιες στο μέλλον.
Την ευθύνη να σας προτείνουμε δεν αναλαμβάνουμε, όμως σίγουρα κάπου εκεί θα μας πετύχετε σας διαβεβαιώνουμε. Στην δικιά μας, άλλη Θεσσαλονίκη.

Γράφει η Κατερίνα Μπακιρτζή
Ένας νέος χώρος άνοιξε στο κέντρο της πόλης από ανθρώπους που αγαπούν το βιβλίο.
Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες είναι ένα νέο βιβλιοπωλείο στην Σβώλου, όπου εξαρχής σου τραβά το βλέμμα η όμορφη διακόσμηση και η βιτρίνα του.
Το όνομα προέρχεται από το ομώνυμο βιβλίο του Στρατή Τσίρκα, όμως όπως λένε οι δημιουργοί του – σε αντίθεση με τον συγγραφέα-  για αυτούς έχει μια θετική αύρα. Πρόκειται για πολιτείες που δεν θέλουν να κυβερνηθούν.
Είναι ένα νεό εγχείρημα που προστίθεται στο παζλ της συνεργατικής και συνεταιριστικής οικονομίας με παράδειγμά του τις εκδόσεις των συναδέλφων. Όπως λένε οι δημιουργοί του που ήταν νέοι άνεργοι και απολυμένοι που εργάστηκαν στο χώρο του βιβλίου, είναι μια επιλογή βιοπορισμού με όσο πιο ποιοτικούς όρους εργασίας γίνεται. Είναι και μια διαπαιδαγωγήση για μια άλλη κοινωνία.
Οι δημιουργοί των Ακυβέρνητων Πολιτειών δεν βλέπουν το βιβλίο ως εμπόρευμα και για αυτό προσπαθούν να μειώνουν όσο είναι δυνατό τις τιμές ενώ ταυτόχρονα ανοίγουν και το χώρο στους αναγνώστες καθώς σκοπεύουν να διοργανώνουν εκδηλώσεις με τις οποίες οι αναγνώστες θα έρχονται σε επαφή με τους συντελεστές των βιβλίων.
Οι εκδόσεις που διανέμουν είναι περισσότερο πολιτικού αλλά και λογοτεχνικού προσανατολισμού, ενώ μπορεί κάποιος να βρει πληθώρα μικρών εκδοτικών οίκων που δύσκολα θα εντοπίσει αλλού, αλλά και σπάνιους τίτλους ποιοτικών, «εναλλακτικών» και παλαιότερων εκδοτικών οίκων.
Το βιβλιοπωλείο μέσα στις επόμενες εβδομάδες θα προσφέρει και καφέ ώστε να μπορείς να κάθεσαι στα τραπεζάκια του και να «χαζεύεις» τα ράφια και τα βιβλία του.
Πριν λίγες μέρες που επισκέφθηκα τον χώρο εντύπωση μου έκανε πως είναι ίσως το μοναδικό βιβλιοπωλείο στη πόλη που κοιτώντας τα ράφια του εντόπισα βιβλία που έχω διαβάσει αλλά και κυρίως βιβλία που κατα καιρούς ήθελα να διαβάσω ενώ λίγο μετά χάνονταν στη λήθη της καθημερινότητας μου. Οι επιλογές τους στοχευμένες ώστε να σου δημιουργεί έναν «οδηγό» για βιβλία που σίγουρα κάποια στιγμή έχεις σκεφτεί ή πει ότι θέλεις οπωσδήποτε να διαβάσεις αλλά και για νέες κυκλοφορίες που περίμενες.
Εν κατακλείδι μια πολύ καλή «νέα κυκλοφορία» στο χώρο του βιβλίου στην πόλη.
INFO: Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες λειτουργούν και σαν ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο στην διεύθυνση http://bibliopoleio.org./ ενώ το βιβλιοπωλείο βρίσκεται στην Αλεξάνδρου Σβώλου 28.

κιαν μες την Ρίμα

Κι αν μες, την Ριμα φτιαχνοντας φυτρωνουνε και Βόες

- καθώς και σπανια πουλια απ’ τα νησια Σαμόες ,

και παπαγάλοι πλουμιστοι ,πολυχρωμα τζιτζικια

κι ισως καναρινόγατοι ,και τίγρεις- πιτσιρικια

κι αναμεσα τους λέοντες που ειναι ομως Νανοι

καθώς κι αλλα πετούμενα ,μαζί και Κορμοράνοι

- αν λεω , φιδια, τερατα, Δρακοι απ τα παραμύθια

Που ,σαν το Γαλα εκκρίνονται, απο της Ρίμας στήθεια

Ανοιγουν, ανοιξιατικα Πελώρια φτερά

Σαν ομoιοκατάληκτα Τερατα Φτερωτά …
Μη φοβηθεις , και μη Ντραπεις καλο μου Περιγυαλι

Μον’ στρωσε για να κοιμηθεις , στης Ριμας την αγκάλη

Σχόλιο από Νοσφεράτος Απρίλιος 3, 2008

Τζόρτζιο Αγκάμπεν: “Mή μνησικακεῖν”Μετάφραση: Α. Γ./αναδημοσίευση απο το Νomadic universality

Τζόρτζιο Αγκάμπεν: “Mή μνησικακεῖν”

Μετάφραση: Α. Γ.

Όπως πολλές κατηγορίες και θεσμοί των σύγχρονων δημοκρατιών, η αμνηστία ανάγεται στην εποχή της αθηναϊκής δημοκρατίας. Στα 403 προ Χριστού, αφού εξεδίωξε την αιμοσταγή ολιγαρχία των Τριάκοντα Τυράννων, η νικήτρια δημοκρατική μερίδα δεσμεύθηκε ενόρκως «να παραιτηθεί από τη μνησικακία» («μη μνησικακεῖν»*, κατά λέξη «να μην θυμάται τα κακά που υπέστη, να μην εκτρέφει κακές μνήμες») έναντι των αντιπάλων του. Ως εκ τούτου, οι δημοκράτες αναγνώρισαν ότι είχε λάβει χώρα στάσις, εμφύλιος πόλεμος, και ότι απαιτούνταν τώρα μια στιγμή μη-μνήμης, «αμνηστίας», για να συμφιλιωθεί η πόλη. Παρά την αντίθεση των πιο ακραίων, όπως ο Λυσίας, που ζητούσαν την τιμωρία των Τριάκοντα, ο όρκος πράγματι τηρήθηκε και οι Αθηναίοι, χωρίς να ξεχάσουν όσα είχαν συμβεί, έθεσαν σε αναστολή τις κακές μνήμες τους και ξεπέρασαν την πικρία τους.
Για την ακρίβεια, το πρόβλημα δεν ήταν τόσο να θυμηθούμε ή να ξεχάσουμε, αλλά να ξεχωρίσουμε πότε είναι η στιγμή για το ένα και πότε για το άλλο.

Απωθήσεις

Γιατί είναι τόσο δύσκολο σήμερα, στην Ιταλία, να μιλήσουμε για αμνηστία; Γιατί η ιταλική πολιτική τάξη, τόσον καιρό μετά τα μολυβένια χρόνια, συνεχίζει να ζει μέσα στο «μνησικακείν»; Τι εμποδίζει αυτή τη χώρα να απελευθερωθεί από τις «κακές αναμνήσεις» της;
Οι αιτίες αυτής της δυσφορίας είναι περίπλοκες, αλλά θεωρώ ότι μπορούμε να προτείνουμε μια απάντηση.
Η ιταλική πολιτική τάξη, εκτός από κάποιες σπάνιες εξαιρέσεις, δεν έχει ποτέ αναγνωρίσει ανοιχτά ότι στην Ιταλία υπήρξε κάτι σαν εμφύλιος πόλεμος και δεν έχει παραδεχτεί ότι η σύγκρουση των μολυβένιων χρόνων είχε έναν αυθεντικά πολιτικό χαρακτήρα. Άρα, γι’ αυτήν τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν τότε ήταν, και παραμένουν πάντα, του κοινού δικαίου.
Αυτή η θέση, συζητήσιμη βεβαίως σε ιστορικό επίπεδο, θα ήταν ίσως θεμιτή αν δεν ερχόταν να τη διαψεύσει μια προφανής αντίφαση. Συγκεκριμένα, για να καταστείλει αυτά τα κοινού δικαίου εγκλήματα, αυτή η ίδια πολιτική τάξη προσέφυγε σε μια σειρά εξαιρετικών νόμων που περιόρισαν σοβαρά τις συνταγματικές ελευθερίες και εισήγαγαν μέσα στο νομικό σύστημα αρχές που ανέκαθεν θεωρούνταν ξένες προς αυτό. Σχεδόν όλοι όσοι καταδικάστηκαν, είχαν διωχθεί και δικαστεί βάσει αυτών των ειδικών νόμων.
Αλλά το πιο απίστευτο είναι ότι αυτοί νόμοι εξακολουθούν πάντα να ισχύουν και να ρίχνουν μια αποτρόπαια σκιά πάνω στον βίο των δημοκρατικών μας θεσμών. Ζούμε σε μια χώρα που αυτοπαρουσιάζεται ως «κανονική» και όπου όποιος φιλοξενεί ένα φίλο χωρίς να αναφέρει την παρουσία του στην αστυνομία, υπόκειται σε σοβαρές ποινικές κυρώσεις.
Η συγκαλυμμένη κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην οποία ζει η χώρα εδώ και είκοσι σχεδόν χρόνια έχει αλλοιώσει τόσο βαθιά την πολιτική συνείδηση των Ιταλών που, αντί να διαμαρτυρηθούν και να αντισταθούν, προτιμούν να βασιστούν στην αδράνεια της αστυνομίας και τη σιωπή των γειτόνων.
Ας μου επιτραπεί να υπενθυμίσω –χωρίς να θέλω εδώ να κάνω κάποιον παραλληλισμό ουσίας, αλλά απλώς μια μορφική αναλογία- ότι το Verordnung zum Schutz von Volk und Staat*, δημοσιευμένο από τη ναζιστική κυβέρνηση στις 28 Φεβρουαρίου 1933, το οποίο ανέστειλε τα άρθρα του γερμανικού συντάγματος για την προσωπική ελευθερία, την ελευθερία του συνέρχεσθαι, το απαραβίαστο της κατοικίας και το απόρρητο της αλληλογραφίας και των τηλεφωνικών επικοινωνιών, παρέμεινε εν ισχύι μέχρι την πτώση του Τρίτου Ράιχ, δηλαδή για δεκατρία χρόνια· οι δικοί μας εξαιρετικοί νόμοι και οι αστυνομικές διατάξεις που τους συνοδεύουν έχουν υπερβεί κατά πολύ αυτή τη διάρκεια.

Μνησικακία

Δεν είναι περίεργο, υπ’ αυτές τις συνθήκες, ότι η πολιτική τάξη μας δεν μπορεί να διανοηθεί την αμνηστία, ούτε να απαλλαγεί από τις «κακές μνήμες» της. Είναι καταδικασμένη στη μνησικακία, επειδή στην Ιταλία η εξαίρεση έχει γίνει πραγματικά ο κανόνας· η «κανονική» και η εξαιρετική χώρα, η παρελθούσα ιστορία και η παρούσα πραγματικότητα έχουν γίνει αξεχώριστες μεταξύ τους. Ως εκ τούτου, αυτό που θα έπρεπε να είναι αντικείμενο της μνήμης και της ιστορικής ανάλυσης αντιμετωπίζεται ως ένα σημερινό πολιτικό πρόβλημα (επιτρέποντας τη διατήρηση των ειδικών νόμων και μιας κουλτούρας της εξαίρεσης), ενώ αυτό που θα έπρεπε να αποτελεί αντικείμενο πολιτικής απόφασης (η αμνηστία) αντιμετωπίζεται ως ένα πρόβλημα ιστορικής μνήμης. Η ανικανότητα σκέψης που φαίνεται σήμερα να ταλανίζει την ιταλική πολιτική τάξη και, μαζί με αυτήν, ολόκληρη τη χώρα, εξαρτάται επίσης από αυτή την καταστρεπτική σύζευξη μιας κακής λήθης και μιας κακής μνήμης, μέσω της οποίας προσπαθούμε να ξεχάσουμε όταν θα έπρεπε να θυμηθούμε και αναγκαζόμαστε να θυμηθούμε όταν θα έπρεπε να μπορούμε να ξεχάσουμε.
Σε κάθε περίπτωση, η αμνηστία και η κατάργηση των ειδικών νόμων είναι οι δύο όψεις μίας και της αυτής πραγματικότητας και μόνο μαζί μπορούν να γίνουν κατανοητές. Αλλά, για να γίνει κάτι τέτοιο, οι Ιταλοί θα πρέπει να ξαναμάθουν την ορθή χρήση της μνήμης και της λήθης.

---

* Στα ελληνικά στο πρωτότυπο (σ.τ.μ.).

* «Διάταγμα για την προστασία του λαού και του κράτους» –γερμ. (σ.τ.μ.).

Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο Il Manifesto στις 23 Δεκεμβρίου 1997 με τον τίτλο “Cattive memorie” [Κακές μνήμες].

Ιστορικές και σύγχρονες εκφάνσεις του ναζισμού(ΑΦΟΡΜΗ)

Ιστορικές και σύγχρονες εκφάνσεις του ναζισμού

Αφροδίτη Κουκουτσάκη Από το κοινωνικό στο ποινικό κράτος. Η Χρυσή Αυγή και οι συμβολικές λειτουργίες των ποινικών θεσμών. /αποσπασμα απο το βιβλιο Χρυσή Αυγή και στρατηγικές διαχείρισης της κρίσης Μάριος Εμμανουηλίδης – Αφροδίτη Κουκουτσάκη Εκδόσεις, Futura, 2013:

Χρυσή Αυγή και στρατηγικές διαχείρισης της κρίσης

Μάριος Εμμανουηλίδης – Αφροδίτη Κουκουτσάκη

Εκδόσεις, Futura, 2013

Αφροδίτη Κουκουτσάκη

Από το κοινωνικό στο ποινικό κράτος.

Η Χρυσή Αυγή και οι συμβολικές λειτουργίες των ποινικών θεσμών *

[κεφάλαιο] 2. Από το κοινωνικό στο ποινικό κράτος

β. Η τεχνολογία της μηδενικής ανοχής και η περίπτωση της Ελλάδας

[σελίδες 127-129]

Περνώντας στην ελληνική εκδοχή της «μηδενικής ανοχής»,[1] όσο κι αν τα προτάγματα παραμένουν εν πολλοίς τα ίδια (πχ, η αστυνόμευση ως αυτοσκοπός, «καθαρές πόλεις», χωροταξική κατανομή του φόβου του εγκλήματος κλπ), θα ήταν μάλλον λάθος να μιλήσει κανείς για εφαρμογή του μοντέλου της μηδενικής ανοχής, καθώς υπάρχουν διαφορές τόσο στο επίπεδο της θεωρητικής της θεμελίωσης και της θεωρίας της ποινής όσο και, κυρίως, στο επίπεδο του βασικού συσχετισμού στην ανάλυση του Wacquant ανάμεσα στους δείκτες εγκληματικότητας και τους δείκτες εγκλεισμού: Με όλες τις ιδιαιτερότητες που αφορούν τις, κατά περιόδους, αυξομειώσεις στην παραγωγικότητα του ποινικού συστήματος και την, κατά περιόδους επίσης, εστίαση σε ειδικότερες κατηγορίες αδικημάτων και δραστών, σε γενικές γραμμές κατά την περίοδο στην οποία αναφέρεται ο Wacquant η αύξηση του ποινικού πληθυσμού στην Ελλάδα ακολουθούσε την αύξηση της καταγεγραμμένης εγκληματικότητας.

Μια άλλη ιδιαιτερότητα αφορά τους ίδιους τους ποινικούς θεσμούς, υπό την έννοια ότι, με κάποιες εξαιρέσεις,[2] δεν μπορούμε να μιλάμε περί αλλαγής ή εμπλουτισμού της ποινικής νομοθεσίας με βάση τα προτάγματα της μηδενικής ανοχής αλλά μάλλον για αλλαγές -σε πραγματικό και συμβολικό επίπεδο- στη λειτουργία ήδη υπαρχόντων θεσμών, λειτουργία η οποία ανασημαίνεται στο περιβάλλον της οικονομικής και πολιτικής κρίσης.[3] Έτσι, το κρίσιμο σημείο δεν είναι οι νομοθετικές [μετα]ρυθμίσεις αλλά ο τρόπος λειτουργίας του τιμωρητικού μηχανισμού, οι ερμηνείες των υπαρχουσών ρυθμίσεων και τα κοινοποιούμενα νοήματα. Ή, ακόμα περισσότερο, εάν η μηδενική ανοχή (ως δόγμα, ως τεχνολογία ή όπως αλλιώς έχει ονομαστεί) στην περίπτωση των ΗΠΑ έτυχε επεξεργασίας στα ερευνητικά κέντρα για μεγάλο διάστημα πριν εφαρμοστεί, στην Ελλάδα θα ήταν πιο σωστό να μιλήσουμε για συνεχείς και αυξανόμενες μετατοπίσεις των «νόμιμων» ορίων της θεσμικής βίας μάλλον, παρά για την επεξεργασία και τη συνακόλουθη εφαρμογή ενός νέου μοντέλου καταστολής. Αυτή η ad hoc νομιμότητα ή εξαίρεση είναι ένα στοιχείο το οποίο μάλλον δε θα πρέπει να μας διαφεύγει καθώς είναι κρίσιμο σημείο για την κατανόηση της λειτουργίας του τιμωρητικού συστήματος σήμερα στην Ελλάδα. Με δυο λόγια, θα έλεγα ότι μιλάμε για τάσεις μάλλον που συνομιλούν με τα ευρύτερα συμφραζόμενα παρά για σχεδιασμό ή, ακόμα λιγότερο, για εφαρμογή μοντέλων.[4]

Αν συνδέσουμε δε αυτές τις πρακτικές με τη δράση της Χρυσής Αυγής, θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε την υπόθεση ότι η βία της Χρυσής Αυγής συντελεί στην κανονικοποίηση της θεσμικής βίας, καθώς εμφανίζει το ωμό πρόσωπο της άμεσης, φυσικής εξόντωσης. Με άλλα λόγια, συντελεί στο να αμβλύνεται ή να ανασημαίνεται ως κανονικότητα η βία που ασκείται από θεσμικούς φορείς, καθώς αναπροσδιορίζονται συνεχώς τα όρια μεταξύ σύννομης και παράνομης δράσης με βάση το υπό διακινδύνευση έννομο αγαθό.

Σε κάθε περίπτωση, όσο κι αν απαξίωσα αρχικά την όποια ενασχόληση με την περίφημη θεωρία των δύο άκρων ως ιδεολόγημα ανάξιο περαιτέρω ενασχόλησης, αντιλαμβάνομαι πλέον ότι, σε επίπεδο ρητορικής, μοιάζει να είναι ακριβώς αυτή που διαμορφώνει ένα πλαίσιο κυκλικής εγγύτητας ανάμεσα σε θεσμικές δράσεις και τη δράση της Χρυσής Αυγής. Τουλάχιστον εάν λάβουμε υπόψη ότι η Χρυσή Αυγή, ως περιθωριακή ομάδα του 1%, είχε κατεξοχήν αντι-αριστερή δράση πριν εξειδικευθεί κυριολεκτικά στο χώρο των μεταναστών,[5] ενώ και η επίσημη ρητορική περί τρομοκρατίας στοχεύει στον -αλλά και στοχοποιεί τον- χώρο της Αριστεράς, κοινοβουλευτικής και εξωκοινοβουλευτικής. Μια εκστρατεία, δηλαδή, της οποίας δε γνωρίζω τη διάρκεια αλλά η εμπειρία διδάσκει ότι θα επανέρχεται συνεχώς στο προσκήνιο ως μέρος του επίσημου αντι-τρομοκρατικού λόγου. Ερώτημα παραμένει βέβαια –τουλάχιστον στο χρόνο κατά τον οποίο γράφεται το παρόν κείμενο- η στάση της Χρυσής Αυγής. Δηλαδή το ενδεχόμενο επιστροφής στον πρωταρχικό της στόχο, την Αριστερά, όπως εμπεριστατωμένα τον περιγράφει ο Δημήτρης Ψαρράς (Ψαρράς, 2012), στο πλαίσιο της (όποιας) στρατηγικής της.

---

[1] Βλ. σχετικά, Cheliotis & Xenakis, (2010).

[2] Ενδεικτικά, αντι-τρομοκρατικός, «κουκουλονόμος».

[3] Εδώ θα μπορούσαμε να προσθέσουμε μια παρατήρηση για τον κατασταλτικό χαρακτήρα άλλων νομοθετημάτων, αυτών που αφορούν εργασιακά θέματα και σχέσεις (βλ. σχετικά, Εμμανουηλίδης στον παρόντα τόμο, κεφ 3, το τμήμα: Ο νόμος 4093/12), κατ’ επέκταση για τη «συμμόρφωση» στην οποία ωθούν με όρους αναγκαιότητας των οικονομικών όρων.

[4] Με εξαίρεση όμως την περίπτωση των μεταναστευτικών πολιτικών, των οποίων είναι ακριβώς ο σχεδιασμός αυτός ο οποίος εντάσσει συλλήβδην τους μεταναστευτικούς πληθυσμούς στον χώρο της ποινικής καταστολής, σε πραγματικό ή συμβολικό επίπεδο.

[5] Για την παρουσία της Χρυσής Αυγής στην Ελλάδα, βλ. ιδιαίτερα, Ψαρράς, (2012).

*το απόσπασμα  δημοσιεύεται με την άδεια της  συγγραφέως 

Ο Δημήτρης Χριστόπουλος γράφει για το βιβλίο Ζωή, λόγοι, πολιτικές στον καιρό της κρίσης του Κοινωνικού Εργαστηρίου Θεσσαλονίκης που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ένεκεν θεωρίας /αναδημοσιευση απο το διαδικτυακό περιοδικο ΧΡΟΝΟΣ

http://www.chronosmag.eu/index.php/e-spls.html

Δ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ: Το νέο αφήγημα για την κρίση και η αναμέτρηση με τις βεβαιότητές μας - ΧΡΟΝΟΣ...

www.chronosmag.eu

Ο Δημήτρης Χριστόπουλος γράφει για το βιβλίο Ζωή, λόγοι, πολιτικές στον καιρό της κρίσης του Κοινωνικού Εργαστηρίου Θεσσαλονίκης που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ένεκεν θεωρίας (Θεσσαλονίκη 20

 

Ο Δημήτρης Χριστόπουλος γράφει για το βιβλίο Ζωή, λόγοι, πολιτικές στον καιρό της κρίσης του Κοινωνικού Εργαστηρίου Θεσσαλονίκης που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ένεκεν θεωρίας (Θεσσαλονίκη 2013)

Ο μικρός αυτός συλλογικός τόμος του Κοινωνικού Εργαστηρίου Θεσσαλονίκης περιέχει 13 κείμενα, πρακτικά της ομώνυμης ημερίδας, ενός «ομαδικού-συλλογικού brainstorming», όπως περιγράφεται στην εισαγωγή του τόμου για «να συζητήσουμε και να αναστοχαστούμε πάνω στις έννοιες των κυρίαρχων πολιτικών, χωρίς εγκλωβισμούς στις δικές τους περιχαρακώσεις» (σ. 13). Και «στις δικές μας» θα πρόσθετα εγώ, και νομίζω ότι οι συγγραφείς κατά μείζονα λόγο το καταφέρνουν, αν και μερικές φορές δεν το ομολογούν. Διότι σε τελευταία ανάλυση, όσο κρίσιμη είναι η αναμέτρηση με το ιδεολογικό οπλοστάσιο του αντιπάλου, άλλο τόσο –και ίσως πιο κρίσιμη– είναι η αναμέτρηση με τις δικές μας ενσωματωμένες βεβαιότητες. Για τον λόγο αυτό η συμβολή του μικρού αυτού βιβλίου είναι μεγάλη. Διότι σε αυτή την κρίσιμη πρόκληση ανταποκρίνεται.

Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο ενότητες: η πρώτη τιτλοφορείται «Αναθεωρήσεις του πολιτικού» και αποτελείται από έξι κείμενα. Η Μαρία Μποντίλα («Ο λόγος για την κρίση και η κρίση του λόγου») ερευνά, πατώντας με ασφάλεια στην κριτική παράδοση του μεταδομισμού στη θεωρία της γλώσσας, το πώς ο λόγος περί κρίσης συμβάλλει στην ίδια τη συγκρότηση της πραγματικότητας της κρίσης αλλά και τη συγκρότηση των ίδιων των υποκειμένων, αναφερόμενη τόσο στον λόγο των δημοσίων όσο και των απλών ανθρώπων. Ο Μπεν Μάτσας, στη συμβολή που ακολουθεί, κάνει λόγο για τη «Γενική οικονομία της κρίσης χρέους στην Ελλάδα» αξιοποιώντας την κατά Ντελέζ και Γκουατταρί γενικευμένη θεωρία των ροών ως παραλλαγή μιας «γενικής θεωρίας για την κοινωνία». Στη συνέχεια, ο Αλέκος Καρδασιάδης πραγματεύεται τις «Περιοχές δικαίου “της εξαίρεσης” στην εποχή της κρίσης». Οι περιοχές αυτές αποτελούν τις κατεξοχήν ρωγμές στο φιλελεύθερο θεσμικό εποικοδόμημα του σύγχρονου κράτους, αφορούν την «άμεση και αποτελεσματική αντιμετώπιση της κατάστασης ανάγκης» η οποία δικαιολογεί την άτακτη υποχώρηση του κράτους δικαίου με έμφαση στα ζητήματα της αντιτρομοκρατικών νομοθεσιών, τη διαχείριση της μετανάστευσης, την καταστολή της κοινωνικής διαμαρτυρίας και μέτρα κοινωνικού στιγματισμού κάθε παρεκκλίνουσας ομάδας (από υπόπτους για τρομοκρατία ως τις οροθετικές κ.λπ.). Το επόμενο κείμενο ανήκει στους Μιχάλη Μπαρτσίδη και Σοφία Λαλοπούλου. Τιτλοφορείται «Ηθικές της κρίσης: χρέος και ζωή» και ουσιαστικά προβληματοποιεί την ανάδυση ενός νέου υποκειμένου στην εποχή της κρίσης, αυτού της υπο-χρέωσης στην προοπτική της τιμωρίας και της ανταμοιβής. Το κείμενο μέσα από μια αναφορά σε ένα ανορθόδοξο debate Σπινόζα versus Λοκ παρέχει κρίσιμο επιχείρημα για την ίδια τη δυνατότητα αλλαγής της αφήγησης της κρίσης «από μια ηθική (moral) τελεολογία της υποχρέωσης και της ανταμοιβής σε μια ηθικότητα (ethics) της ευδαιμονίας ως αρετής της επίγνωσης των δυνατοτήτων της ζωής» (σ. 63). Υπό την έννοια αυτή, το εν λόγω κείμενο κατεξοχήν συμπυκνώνει το θεμελιώδες επιχείρημα όλου του συλλογικού τόμου. Ο Άκης Γαβριηλίδης, στη δική του συμβολή «(Πώς) ψηφίζει το πλήθος; Για μια μη στρατηγική στρατηγική» κάνει κάτι πρωτότυπο: μεταθέτοντας τη συζήτηση από το ερώτημα πανδήμου του ελληνισμού τι θα κάνει η Αριστερά αν εκλεγεί στις ερχόμενες εκλογές, φέρνει στη σκέψη κάτι πιο σύνθετο, το οποίο λόγω του ομολογημένα επείγοντος χαρακτήρα του πρώτου ερωτήματος, δεν έχει απασχολήσει τα δέοντα. Το ερώτημα αυτό είναι «τι ακριβώς κάνει ο ελληνικός λαός ψηφίζοντας τώρα Αριστερά;» και φυσικά στο ερώτημα αυτό οι βεβαιότητες δεν προσφέρονται για σοβαρές απαντήσεις. Εξάλλου, λέει ο συγγραφέας, το ισχυρό σημείο της χειραφέτησης ξεκινά από την αβεβαιότητα, το ρίσκο και όχι «αυτή ή την άλλη» συγκεκριμένη απάντηση.

Στο τελευταίο κείμενο της πρώτης ενότητας ο Χρήστος Νασιόπουλος αναφέρεται στο θέμα «Κινητικότητα στα άκρα. Κίνηση στα όρια». Τα «άκρα», λέει ο συγγραφέας, δεν βρίσκονται έξω από τα όρια της πολιτικής, και ακριβώς επειδή οριοθετούν τις πολιτικές ταυτότητες, τα άκρα είναι συστατικά της πολιτικής ύλης. Η είσοδός τους στην πολιτική δημιουργεί νέες προκλήσεις σκέψης και δράσης για την αντιμετώπιση των οποίων «απαιτείται να εισαγάγουμε [στην πολιτική την έννοια του ρίσκου] την έννοια του ρίσκου διανοίγοντας τα όρια της διαρκώς από το έξω της» (σ. 80).

Η πρώτη ενότητα χαρακτηρίζεται από έναν φιλικό (όχι πάντα όμως) προς τον μη επαΐοντα αφαιρετικό λόγο και μια καλώς νοούμενη θεωρητική ενατένιση της κρίσης με βασικές αιχμές την ανάλυση λόγου, την κριτική νομική σκέψη και την πολιτική φιλοσοφία. Η δεύτερη ενότητα «Νεοφιλελευθερισμός, μειονοτικοποίηση, γνώση: εμπειρίες και (ανα)στοχασμοί» προσγειώνει τον αναγνώστη στο βίωμα της κρίσης με βασικά εργαλεία κατανόησης την κοινωνική ανθρωπολογία αλλά και επιμέρους αναφορές από ανθρώπους του πεδίου σε διαφορετικές δημόσιες πολιτικές στον καιρό της κρίσης. Η ενότητα ξεκινά με τη συμβολή της Φωτεινής Τσιμπιρίδου «“Γίγνεσθαι μειονότητα”: Βιοπολιτικές, εμπειρίες, ανατροπές». Η μελέτη αυτή μεταφέρει με τη δέουσα προσοχή την εμπειρία του «γίγνεσθαι» μειονότητα, δηλαδή της επιτέλεσης της κοινωνικής μειονεξίας, από το εθνοτικό στο ταξικό πεδίο που ενσωματώνει στην κρίση τον βιοτικό αποκλεισμό στις πιο ακραίες εντάσεις. Το εγχείρημα είναι ενδιαφέρον και πολλά υποσχόμενο για περαιτέρω έρευνα καθώς η ανθρωπολογική ματιά, κατεξοχήν μεταιχμιακή, αποδεικνύεται για μια ακόμη φορά μια κρίσιμη συμβολή στην κατανόηση της καθολικής οριακότητας των καιρών μας. Στη συνέχεια, η Ελένη Μπέλα πραγματεύεται την «Αναταραχή ηλικιών στα χρόνια της κρίσης». Η κρίση τα διαταράσσει όλα, διαταράσσει αναπόδραστα και τις ηλικίες καθώς αυτές «χάνουν τον τρόπο επίγνωσης του εαυτού και του βίου» (σ. 112): σαν να χάνονται τα κεκτημένα timing όλων των φάσεων της ανθρώπινης ζωής, από τη νεότητα ώς την τρίτη ηλικία. Σε συναφές πεδίο κινείται και η μικρή συμβολή του Νίκου Βουλγαρόπουλου («Οι αναπηρίες στην εποχή της κρίσης»), ενώ στη συνέχεια ο Θοδωρής Σδούκος («Πολιτικές υγείας πριν και μέσα στην κρίση») επιχειρεί μια ενδιαφέρουσα περιοδολόγηση της θεσμοθέτησης του καθολικού δικαιώματος στην υγεία από την ίδρυση του Ε.Σ.Υ., στη σταδιακή του αποδόμηση και τέλος στον καιρό των μνημονίων. Παρά το ότι μια κριτική αποτίμηση των πρώτων ετών του Ε.Σ.Υ. ίσως λείπει, το άρθρο με πειστικό τρόπο ξεδιπλώνει μια διαδικασία προϊόντος εκφυλισμού και, τέλος, συστηματικής αποδιάρθρωσης του κατεξοχήν ζωτικού τομέα του κοινωνικού κράτους: «κυριολεκτικά ζήτημα ζωής ή θανάτου», όπως λέει ο συγγραφέας (σ. 130). Η Ελένη Χοντολίδου μιλά για την παιδεία: «Ζωή στα σχολεία και τα πανεπιστήμια τον καιρό της κρίσης». Δεν θεωρώ καθόλου τυχαίο ότι τόσο η δική της όσο και η προηγούμενη συμβολή (του Θ. Σδούκου) καταλήγουν στην ανάγκη μιας νέας πολιτικής παρέμβασης για την ανάσχεση της καταστροφής που σχετίζεται με μορφές αυτοοργάνωσης στην παροχή κοινωνικών υπηρεσιών στην υγεία (όπως το Κοινωνικό Ιατρείο Αλληλεγγύης) αλλά και στην παιδεία που μένει να αρχίσουμε να υλοποιούμε καθώς είναι προφανές ότι η αναδιάρθρωση που επιτελείται στην Ελλάδα σήμερα δεν είναι τόσο στη γραμμή του «μάθε παιδί μου γράμματα».

Η τελευταία συμβολή στον τόμο ανήκει στον Μάριο Εμμανουηλίδη («Κρίση της νεοφιλελεύθερης κυβερνολογικής. Τακτικές της επιβράδυνσης») η οποία εστιάζει στο ζήτημα της ταχύτητας της αναδιάρθρωσης. Το θεωρώ εξόχως ενδιαφέρον και από τα ελάχιστα δουλεμένα θέματα, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς. Το χαρακτηριστικό της αναδιάρθρωσης είναι ένας μόνιμος, σύμφυτος με το εγχείρημα, αγώνας με τον χρόνο. Ο χρόνος δεν φτάνει ποτέ. Χωρίς το ντελίριο της επιτάχυνσης, το εγχείρημα απλώς δε νοείται. Για τον λόγο αυτό, ο συγγραφέας κάνει λόγο για «τακτικές επιβράδυνσης»: ωστόσο, και η επιβράδυνση, από μόνη της, δεν λέει και πολλά: ένα πράγμα είναι η «επιβράδυνση καθήλωση» και άλλο «η επιβράδυνση διαφυγή από τη νεοφιλελεύθερη κυβερνολογική» (σ. 146). Η τελευταία δεν θα μπορούσε να μας βρίσκει περισσότερο σύμφωνους. Η πρώτη, ένα ακόμη απλώς επιχείρημα στη νεοφιλελεύθερη φαρέτρα.

Εν κατακλείδι, μέσα στους ειλικρινείς καλούς λόγους, ας μου επιτραπεί μόνο να εκφράσω την επιφύλαξή μου ως προς την αισιόδοξη οπτική που φαίνεται σε κάποια σημεία του λόγου της να εκφράζει η όμορφη εισαγωγή του τόμου: «… όλα τα άτομα είμαστε μέσα στην κρίση. Υπό μία έννοια αυτή η συνθήκη μάς απελευθερώνει, αποτινάσσουμε από πάνω μας εκείνο τον αρχικό φόβο και μπορούμε πλέον να σκεφτούμε καλύτερα διότι δεν υπάρχει πιο το ενδεχόμενο κάτι άλλο να συμβεί». Νομίζω, αντιθέτως, ότι ακριβώς επειδή δεν υπάρχει ενδεχόμενο να μη συμβεί κάτι άλλο εδώ που φτάσαμε και με αυτούς που έχουμε μπλέξει στην Ελλάδα και το εξωτερικό, η βασική λειτουργία που θέτει για τον εαυτό του το βιβλίο, η συμβολή στην αλλαγή του αφηγήματος για την κρίση, συνεχίζει να είναι επίκαιρη. Η μεγάλη μάχη που διεξάγεται στην Ελλάδα και την Ευρώπη σήμερα είναι και μάχη ιδεών. Το Ζωή, λόγοι και πολιτικές στον καιρό της κρίσης είναι μια συμβολή σε αυτή τη μάχη στο σωστό στρατόπεδο, απόδειξη ότι η ιστορία δεν τέλειωσε, ο λόγος μας δεν «πάγωσε» στην κρίση. Απόδειξη ότι η κρίση οξύνει την κρίση μας. Το Κοινωνικό Εργαστήρι Θεσσαλονίκης είναι μια νησίδα κρίσης σε μια πόλη σε κρίση, σε μια χώρα σε κρίση. Και για το λόγο αυτό, δουλειές σαν και αυτήν, αξίζουν της προσοχής μας και δίνουν παράδειγμα.

λοιπόν επειδή πια αφορα στα παιδια μας : δειξτε τους επειγοντως αυτη την ταινια:Μαθηματα Αμερικανικης Ιστοριας : Μια Ταινια για τον Ρατσισμό ,τους Νεοναζί και την Εφηβεία

http://www.greektvsubs.gr/showthread.php?t=10467

http://www.cine.gr/film.asp?id=411&page=4

http://www.youtube.com/watch?v=jXaZENPQrsw

http://www.youtube.com/watch?v=8hEtN0-vF90

http://www.youtube.com/watch?v=IUARYptGTBc

Ρίτσαρντ Σένετ: «Η κρίση θα μας ακολουθεί επί δεκαετίες»η«Κουλτούρα του νέου καπιταλισμού» αναδημοσιευση απο το ΒΗΜΑ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Ρίτσαρντ Σένετ: «Η κρίση θα μας ακολουθεί επί δεκαετίες»

Ο κορυφαίος αμερικανός καθηγητής Κοινωνιολογίας εκτιμά ότι βρισκόμαστε ενώπιον ενός φαινομένου μείζονος σημασίας

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  14/10/2012 05:45

2

emailεκτύπωση 

 

Για τον Ρίτσαρντ Σένετ η εργασία και οι κοινωνικοί δεσμοί αποτελούν τον πυρήνα της κατανόησης του σύγχρονου πολιτισμού. Διερευνώντας εδώ και δεκαετίες τις μεταξύ τους σχέσεις και τις επιπτώσεις τους στην πολιτική, ο 69χρονος καθηγητής Κοινωνιολογίας στη London School of Economics και Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης διέβλεψε από νωρίς τις φθοροποιούς πλευρές της «ευέλικτης» εργασίας («Ο ελαστικοποιημένος άνθρωπος», εκδόσεις Πεδίο, 2011) και τα δομικά προβλήματα της «Κουλτούρας του νέου καπιταλισμού» («The Culture of New Capitalism», εκδόσεις Yale, 2007). Στο νέο του βιβλίο με τίτλο «Together» (Yale, 2012) μιλάει για τη χαμένη αξία της συνεργασίας και εξηγεί στο «Βήμα» τη μετάλλαξη του καπιταλισμού την τελευταία τριακονταετία σε φορέα μιας μακροχρόνιας κρίσης.




- Εχετε περιγράψει στα έργα σας τις επιπτώσεις της αποδιάρθρωσης της εργασιακής εμπειρίας στην πολιτική συμμετοχή. Ενισχύεται αυτή η διαδικασία στο περιβάλλον της κρίσης;

«Εξαρτάται. Για τη Βρετανία, λ.χ., όπου η αποτελμάτωση έχει ήδη αρχίσει να μετασχηματίζει την πολιτική διαδικασία, ναι. Οχι ακριβώς για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Εκεί η στασιμότητα στην εργασιακή εμπειρία έχει καταστεί φυσικό γεγονός, λαμβάνεται πλέον ως σχεδόν δεδομένη. Θεωρώ ότι με τη μορφή που το θέσατε λογίζεται περισσότερο ως ευρωπαϊκό πρόβλημα αυτή τη στιγμή - το γνωρίζετε άλλωστε καλά τόσο εσείς στην Ελλάδα όσο και οι άνθρωποι στην Ισπανία».

- Στις ΗΠΑ τι προξενεί αυτή η αποτελμάτωση;

«Μεγάλη δυσαρέσκεια. Ο αμερικανικός μύθος θέλει τα άτομα να βρίσκονται σε διαρκή ανοδική κινητικότητα. Τα τελευταία 30 χρόνια αυτό δεν ισχύει. Ως αποτέλεσμα εμφανίζεται μια τεράστια δυσαρέσκεια απέναντι στις ελίτ. Ωστόσο το συναίσθημα αυτό δεν έχει μεταφραστεί σε πολιτικό πρόγραμμα ή κίνημα της Αριστεράς. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι πολιτικά η διάθεση αυτή αντίκειται σε κάποιον σαν τον Μιτ Ρόμνεϊ, υποψήφιο πρόεδρο των Ρεπουμπλικανών, χωρίς όμως να παίρνει τη μορφή αιτήματος μιας ουσιαστικής αλλαγής πολιτικής ή ενός διαφορετικού είδους καπιταλισμού».

- Στην προηγούμενη μεγάλη οικονομική κρίση, όμως, το πολιτικό εκκρεμές στράφηκε δεξιά, όχι αριστερά...

«Δεν πιστεύω ότι αυτό θα ξανασυμβεί. Νομίζω ότι είναι σημαντικό να μη διαβάσουμε τη σημερινή κρίση με όρους του παρελθόντος. Εγώ θα έλεγα ότι θα συμβεί κάτι τελείως διαφορετικό - και το ισχυρίζομαι επειδή δεν πιστεύω ότι έχουμε μπροστά μας μια ολιγόχρονη κρίση, θεωρώ ότι αυτή η κρίση θα μας ακολουθεί επί δεκαετίες. Εχουμε εσωτερικεύσει όλοι μας την έννοια της ανάπτυξης σε τέτοιον βαθμό που τη θεωρούμε πια τη φυσική κατάσταση του καπιταλισμού. Αυτό είναι λάθος. Υπήρξαν εκτεταμένες περίοδοι στασιμότητας στην ιστορία του καπιταλισμού, π.χ. στη Βρετανία και στις Ηνωμένες Πολιτείες από τα τέλη της δεκαετίας του 1880 ως τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1914. Οσο για το σήμερα, πρόκειται για κρίση διαρκείας μεταξύ άλλων και γιατί η κινεζική ανάπτυξη βρίσκεται στο τέλος της: οι συνθήκες που την εξέθρεψαν, τροφοδοτώντας παράλληλα και την παγκόσμια οικονομία, δεν υφίστανται πλέον. Δεν εννοώ φυσικά ότι η Κίνα θα υποστεί καθίζηση παρόμοια με της Ευρώπης. Στην Ευρώπη ο αριθμός των ανθρώπων που ζητούν εργασία υπερβαίνει τον αριθμό των υπαρχουσών θέσεων: πρόκειται για δομική παράμετρο που δεν αντιμετωπίζεται με αλλαγές στις τράπεζες ή με τις άχρηστες ιδέες του ΔΝΤ. Τα σημερινά προβλήματα της παγκόσμιας οικονομίας δεν λύνονται με τεχνάσματα οικονομικής χειραγώγησης».

- Επομένως η κρίση αποτελεί ήδη κανόνα, όχι εξαίρεση.

«Ναι. Αλλά υπάρχουν δυνατότητες αντιμετώπισης. Είμαι καλός σοσιαλιστής, ξέρετε, πιστεύω στη δυνατότητα του κράτους να αντισταθμίσει τις δομικές αντιφάσεις του καπιταλισμού, δεν θεωρώ ότι ο ρόλος του καθενός περιορίζεται στην παθητικότητα του θύματος. Για να αντιμετωπιστεί όμως η κρίση οφείλει κανείς να σκεφθεί σοβαρά ποιο είναι το πρόβλημα - κάτι που δεν κάνoυν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, το ΔΝΤ και όλοι εκείνοι που παρενοχλούν την Ελλάδα σήμερα. Νομίζουν ότι όλα είναι ζήτημα ισολογισμών, ενώ μπροστά τους βρίσκεται ένα τεράστιο ρήγμα, μια αντίφαση, μια ρωγμή του καπιταλισμού».

- Το πολιτικό μάρκετινγκ των τελευταίων δεκαετιών πλασάρει ιδέες ως εμπορικά προϊόντα. Γιατί η πολιτική δεν μπορεί να λειτουργήσει ως αγορά;

«Ω, Θεέ μου, τι τεράστιο ζήτημα! Μόλις έγραψα ένα ολόκληρο βιβλίο περί συνεργασίας, το οποίο πάνω-κάτω πραγματεύεται πτυχές αυτού του θέματος. Θα σας πω - και δεν το θεωρώ αφελές - ότι το πρόβλημα έγκειται στο ότι στην Ευρώπη έχουμε κολλήσει σε μοντέλα οικοδόμησης πολιτικής εκ των άνω. Τα πολιτικά μας κόμματα ουσιαστικά κάνουν μάρκετινγκ πολιτικών στο κοινό και οι ψηφοφόροι ως αγοραστές λένε "ναι, δώστε μου αυτό", διαδικασία που αποσυνδέει τους ανθρώπους από την πολιτική, δίνει υπερβολική έμφαση στο εθνικό και ελάχιστη στο τοπικό επίπεδο. Το παράδειγμα της Βρετανίας, όπου ζω, είναι χαρακτηριστικό: συχνά αυτόνομες τοπικές πρωτοβουλίες απορρίπτονται από την αίσθηση ότι θα απειλήσουν τη συνοχή των κομμάτων. Τα κόμματα δεν μπορούν να λειτουργήσουν υπό μια στρατηγική που θα προσαρμόζεται στις ανάγκες διαφορετικών ανθρώπων σε διαφορετικές περιοχές. Οι πολιτικοί θεωρούν ότι κάτι τέτοιο οδηγεί σε πολιτική ασυναρτησία - βλέποντάς το από τη δική τους οπτική γωνία που δεν έχει να κάνει με τη συμμετοχή στα κοινά αλλά με την κατανάλωση. Επί 20 χρόνια το συζητώ αυτό με τους ανθρώπους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ενός οργανισμού που θα έπρεπε να είναι το όχημα της πολιτικής εξουσίας στην Ευρώπη, να προσθέτει ένα επιπλέον επίπεδο στην εθνική εξουσία αντί να τη θρυμματίζει. Μη νομίζετε φυσικά ότι εισακούστηκα!».

- Μιλώντας για την Ευρωπαϊκή Ενωση στο βιβλίο σας «Η κουλτούρα του νέου καπιταλισμού» γράφατε ότι «η συγκέντρωση εξουσίας σε συνδυασμό με το χαμηλό κύρος αποτελεί κίνδυνο για όσους βρίσκονται στην εξουσία. Για τη νομιμοποίησή τους στηρίζονται μόνο στο χάρισμά τους», κάτι που τελικά οδηγεί σε κρίση νομιμοποίησης.

«Ειδικά σήμερα! Δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι κοίταξα σε μια κρυστάλλινη σφαίρα αλλά πράγματι εδώ έχουμε φτάσει. Και αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα έχει παραδειγματικό χαρακτήρα. Οταν η Κριστίν Λαγκάρντ συνέστησε στους Ελληνες να πληρώνουν τους φόρους τους, προέβη σε μια πράξη αυτο-απονομιμοποίησης. Αφήνοντας κατά μέρος το γεγονός ότι η ίδια δεν πληρώνει φόρους, η άποψη που εξέφρασε υπονοεί ότι όσοι βρίσκονται στην κορυφή ενσαρκώνουν την αρετή, ενώ όσοι υπόκεινται οφείλουν να ακολουθούν τις διαταγές τους, αν θέλουν να θεωρούνται και εκείνοι ενάρετοι. Οι κοινωνιολόγοι γνωρίζουμε από παλιά ότι η χαρισματική ηγεσία λειτουργεί με βάση το προσωπικό παράδειγμα, επομένως είναι πολύ δύσκολο κάτι τέτοιο να κατοχυρωθεί σε μια γραφειοκρατία - και όποιο χάρισμα κι αν είχαν οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης το απονομιμοποίησε η γραφειοκρατία της».

- Η τελευταία πρόταση του βιβλίου ήταν ότι αναμένατε «μια εξέγερση ενάντια σε αυτή την αποδυναμωμένη κουλτούρα». Τι μορφή θα είχε αυτή η «εξέγερση», κάτι σαν το «Occupy Wall Street»;

«Σας προειδοποιώ ότι δεν μπορώ να εκφέρω αντικειμενική άποψη - είχα εμπλακεί ο ίδιος ενεργά στο "Occupy Wall Street". Το ασυνήθιστο αναφορικά με το κίνημα αυτό δεν ήταν τα συνθήματά του - αυτά ήταν στερεότυπα - αλλά το γεγονός ότι έφερε σε επαφή ανθρώπους οι οποίοι προηγουμένως σπανίως βρίσκονταν στον ίδιο χώρο. Γενικότερα θα έλεγα ότι περίμενα να υπάρξει κάποιου είδους "αντίσταση" αλλά θα περίμενα αρχικά να εκφραστεί μέσω τοπικών κοινωνικών κινημάτων χωρίς πολιτικό πρόγραμμα αντί, φέρ' ειπείν, μιας "νέας απάντησης στον καπιταλισμό". Νομίζω ότι η αντίσταση αυτή θα λάβει τη μορφή συλλογικής επανασύνδεσης - και το "Occupy Wall Street" ήταν μια εκδοχή της. Η κρίση θα είναι μακρά, το ίδιο και η αντίσταση - και σίγουρα οι νέες πολιτικές της δεν θα προκύψουν ξαφνικά από το πουθενά».

Ρίτσαρντ Σένετ, Together: The Rituals, Pleasures, and Politics of Cooperation, Εκδόσεις Yale (2012), σελ. 336, τιμή 22 ευρώ

 

 -------------------------------------------------------------------------------------------------------

Kυριακή, 24 Nοεμβρίου 2013

Ανεκδιήγητο λάθος η προσήλωση στο χρήμα

Ο κορυφαίος Aμερικανός στοχαστής Ρίτσαρντ Σένετ εξηγεί πώς ο αυτάρεσκος ατομικισμός επικράτησε της συλλογικής δράσης Συνέντευξη στον Βασιλη Mπουρδουκουτα
Ο Ρίτσαρντ Σένετ, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο London School of Economics, μέλος της Βασιλικής Εταιρείας Λογοτεχνίας και ένας εκ των ιδρυτών του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Σπουδών στη Νέα Υόρκη, συγκαταλέγεται στους πλέον ευρηματικούς στοχαστές της εποχής μας. Διακρίνεται για την κοινωνιολογική του φαντασία, είναι απολαυστικός ως συγγραφέας και διαθέτει το χάρισμα να παραμένει αφοπλιστικά απλός και ουσιαστικός, ακόμη κι όταν πραγματεύεται εξαιρετικά σύνθετα κοινωνικά ή πολιτιστικά ζητήματα.
Ο, Αμερικανός στην καταγωγή και σοσιαλδημοκράτης στην ιδεολογία, Σένετ κατόρθωσε να δώσει νέα πνοή στις πολιτιστικές και κοινωνιολογικές σπουδές, διαβλέποντας αρκετά νωρίς τις οδυνηρές συνέπειες της κουλτούρας του νέου επιθετικού καπιταλισμού στην κοινωνική, επαγγελματική και προσωπική ζωή του σύγχρονου Δυτικού ανθρώπου. Σε μια σειρά έργων του απέδειξε -με σχεδόν προφητικό τρόπο- ότι η νέα κουλτούρα οδηγεί αναπόδραστα στη διάβρωση, αν όχι στην οριστική απαξίωση, εννοιών όπως ο δημόσιος χώρος, η αλληλεγγύη και η πολιτική συμμετοχή. Εν προκειμένω, σε μια κουλτούρα όπου προκρίνονται η αστάθεια, ο ανταγωνισμός, η βραχυπρόθεσμη αντίληψη του χρόνου, κι ένα είδος «ασφυκτικά» αυτάρεσκου ατομικισμού, κανένας δεν έχει πια λόγο να νοιαστεί για τον συνάνθρωπό του και κανένας δεν έχει πια λόγο να πιστέψει ότι η συνεργασία ή η συλλογική δράση μπορεί να επιφέρει το οποιοδήποτε αποτέλεσμα. Επί αυτής της βάσης, το δυσθεώρητο ύψος του ποσοστού αποχής στις πρόσφατες ευρωεκλογές επιβεβαιώνει ότι ο Ρίτσαρντ Σένετ εκτός από διορατικός παραμένει και επίκαιρος.
Με αφορμή τη μετάφραση ενός ακόμη έργου του στα ελληνικά (Η Κουλτούρα του Νέου Καπιταλισμού, εκδ. Σαββάλας), είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε μαζί του για τη διεθνή οικονομική κρίση.
- Στο βιβλίο σας «Η Κουλτούρα του Νέου Καπιταλισμού» αναδεικνύετε και εξετάζετε τις κοινωνικές επιπτώσεις του παγκόσμιου καπιταλισμού των ημερών μας. Θα συμφωνούσατε με την άποψη ότι η ίδια αυτή κουλτούρα συνιστά μια από τις κύριες αιτίες της οικονομικής κρίσης;
- Ο κοινωνικός αντίκτυπος των νέων συνθηκών εργασίας είναι αναμφίβολα αρνητικός. Οδηγεί στον αποπροσανατολισμό των εργαζομένων και την αποδυνάμωση του κόσμου της εργασίας. Οι εργαζόμενοι σήμερα δηλώνουν και είναι λιγότερο αφοσιωμένοι στους οργανισμούς και τις επιχειρήσεις όπου και εργάζονται, και την ίδια στιγμή, εμφανίζονται λιγότερο αλληλέγγυοι στις μεταξύ τους σχέσεις και συνεργασίες. Η αιτία αυτών των φαινομένων βρίσκεται, κατά τη γνώμη μου, σε μια θεμελιώδη μεταβολή της αντίληψης του χρόνου. Ο εργαζόμενος καλείται να κινηθεί με μεγάλη ταχύτητα από τη μια θέση εργασίας στην άλλη, αλλά και από τη μια εταιρεία στην άλλη. Μαθαίνει, ως εκ τούτου, να αντιλαμβάνεται τον χρόνο με έναν τρόπο τελείως διαφορετικό από ό,τι στο παρελθόν. Ο χρόνος καθίσταται βραχύς και σύντομος. Δεν υπάρχουν πια μακροπρόθεσμες δεσμεύσεις, φιλοδοξίες ή σκοποί. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι εμφανίζονται ανίκανοι να αντισταθούν στη σημερινή κρίση. Στην πραγματικότητα δεν επιθυμούν να καταβάλουν την παραμικρή προσπάθεια αντίστασης σε συλλογικό επίπεδο. Κι αυτό διότι έχουν εκπαιδευτεί να αντιλαμβάνονται τον χώρο εργασίας ως έναν τομέα της ζωής, όπου κυριαρχούν ο εσωτερικός ανταγωνισμός και οι επιφανειακές, βραχυπρόθεσμες σχέσεις.
Χρηματιστηριακή αξία
- Πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι η σημερινή οικονομική συγκυρία δεν αποτελεί τίποτε παραπάνω από την ολοκλήρωση ενός ακόμη οικονομικού κύκλου. Θα συμφωνούσατε με αυτή την άποψη;
- Πράγματι, ο καπιταλισμός χαρακτηρίζεται από κύκλους ανάπτυξης και ύφεσης. Κατά συνέπεια, οφείλω να συμφωνήσω: μια ανάλογη κρίση ήταν μάλλον αναμενόμενη. Ωστόσο, ο νέος καπιταλισμός, είναι ριζικά διαφορετικός σε σχέση με εκείνον του παρελθόντος, κι αυτό το γεγονός έχει την ιδιαίτερη σημασία του. Να εξηγηθώ. Ο νέος καπιταλισμός είναι χρηματιστηριακός, δεν σχετίζεται δηλαδή με την παραγωγή προϊόντων ή υπηρεσιών. Τουναντίον. Σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε σε παλαιότερες εποχές, η αξία μιας εταιρείας δεν συναρτάται με την παραγωγή και τη δυνατότητά της να παραμείνει υγιής και μακροπρόθεσμα επικερδής, αλλά κρίνεται επί τη βάσει των τριμηνιαίων αποτελεσμάτων που επιτυγχάνει. Ο βραχυπρόθεσμος αυτός προσανατολισμός σε συνδυασμό με την ανάγκη για ολοένα υψηλότερες αξίες μετοχών οδηγεί αναπόδραστα στην απαξίωση της έννοιας της σταθερότητας. Η σταθερότητα -στο επίπεδο του αριθμού των εργαζομένων που απασχολούν, της εσωτερικής οργάνωσής τους κ.λπ.- γίνεται πλέον αντιληπτή ως πρόσκομμα. Θεωρείται εμπόδιο, μια και αφαιρεί από τις επιχειρήσεις τη δυνατότητα να αποδείξουν στις χρηματιστηριακές αγορές και τους μετόχους ότι παραμένουν δυναμικές και σε εγρήγορση. Η δική μου άποψη, για να συνοψίσω, είναι ότι, σε αντίθεση με αντίστοιχες περιπτώσεις στο παρελθόν, η αστάθεια και η επιδίωξη της ελαστικότητας από πλευράς των επιχειρήσεων αποτέλεσε παράγοντα που οδήγησε σε αυτή την κρίση. Με άλλα λόγια, η νέα κουλτούρα των επιχειρήσεων συνέβαλε σε αναντίρρητα μεγάλο βαθμό στην εκδήλωση του φαινομένου.
- Στην πηγή των σημερινών δεινών βρίσκεται για πολλούς αναλυτές η δημιουργία και αξιοποίηση χρηματιστηριακών προϊόντων, τα οποία μάθαμε να αποκαλούμε τοξικά. Από ό,τι φαίνεται παρά την ευρύτατη διάδοσή τους, η γνώση μας γι' αυτά παρέμενε πρόδηλα ελλιπής. Ποια είναι η γνώμη σας γι' αυτό το γεγονός;
- Το συγκεκριμένο ζήτημα διαθέτει αναντίρρητα κάτι το ιλαροτραγικό. Φανταζόμασταν πάντοτε ότι όσοι διαθέτουν την ικανότητα να κερδίζουν πολλά χρήματα και να παραγάγουν πλούτο, διαθέτουν ταυτόχρονα και την απαιτούμενη γνώση για κάτι τέτοιο, γνωρίζουν δηλαδή σε βάθος αυτό που κάνουν. Η αλήθεια όμως -η αλήθεια που μας αποκάλυψε αυτή η κρίση- είναι ότι μπορεί να είσαι χαζός και παρ' όλα αυτά να κερδίζεις πολλά χρήματα. Μπορεί δηλαδή να μην καταλαβαίνεις τι πουλάς, τι αγοράζεις, αλλά να κερδίζεις παρ' όλα αυτά πολλά, πάρα πολλά λεφτά. Κι αυτό είδαμε τους τελευταίους μήνες. Οι άνθρωποι στην κορυφή, οι σούπερ πλούσιοι, δεν είχαν κατανοήσει το περιεχόμενο του τι συναλλάσσονταν. Αποδεικνύεται, συνεπώς, ότι οι ταλαντούχοι και οικονομικά ενάρετοι υπήρξαν και βλάκες, μια και αγνοούσαν την ίδια τη φυσιογνωμία των προϊόντων που τους βοηθούσαν να πλουτίζουν. Αυτή η άγνοια, θεωρώ, εξηγεί και τους λόγους για τους οποίους η εκδήλωση της κρίσης υπήρξε τόσο ταχεία.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται
- Πόσο σύμφωνο σας βρίσκουν τα μέτρα που έχουν ήδη ληφθεί για την αντιμετώπιση της κρίσης στο επίπεδο είτε των εθνικών κυβερνήσεων είτε των παγκόσμιων οργανισμών;
- Δεν με βρίσκουν καθόλου σύμφωνο. Αρνούμαι να αποδεχθώ ότι η σωτηρία μας από την κρίση θα εξασφαλιστεί μέσω της διάσωσης και της αναζωογόνησης του υφιστάμενου συστήματος. Μου φαίνεται παράλογη η πεποίθησή μας ότι θα υπερβούμε την κρίση, θέτοντας εκ νέου σε κίνηση το οικονομικό σύστημα που μας οδήγησε σε αυτήν. Ως εκ τούτου, εκτιμώ ότι οι κυβερνήσεις διαπράττουν ένα οδυνηρό σφάλμα. Η προσήλωση στο χρήμα και στη διάσωσή του είναι ένα ανεκδιήγητο λάθος. Κι αν δεν το αντιληφθούμε, τότε -όπως μας δίδαξε ο Μαρξ- θα δούμε την ιστορία να επαναλαμβάνεται ως φάρσα.
- Πώς θα αξιολογούσατε την κυβέρνηση Ομπάμα;
- Οσον αφορά την κυβέρνηση Ομπάμα, της οποίας είμαι υπέρμαχος, φαίνεται ότι προσπαθεί να φέρει στο προσκήνιο ανθρώπους που διαθέτουν μια κάποια γνώση και κατάρτιση. Στην αρχή είχε πολλούς στην ομάδα του, οι οποίοι υπήρξαν οι αρχιτέκτονες του συστήματος που τώρα βλέπουμε να καταρρέει. Σήμερα, όμως, δίνει την εντύπωση ότι τους απομακρύνει, επιλέγοντας να ακολουθήσει μια πιο πρόσφορη κατά τη γνώμη μου στρατηγική. Μοιάζει να θέλει να βελτιώσει τις συνθήκες στον χώρο εργασίας. Νομίζω ότι αυτή είναι η σωστή κατεύθυνση. Πρέπει να βρούμε τρόπους να δημιουργήσουμε εργασία και όχι -ή όχι μόνον- τρόπους διάσωσης των τραπεζών.
Ο θατσερισμός
- Θα λέγατε ότι η κρίση μπορεί να οδηγήσει σε ενίσχυση των συντηρητικών απόψεων και πολιτικών;
- Εκτιμώ ότι στην Αγγλία θα έχουμε σίγουρα την επιστροφή σε μια συντηρητική κυβέρνηση και μέρος αυτής της μεταβολής ίσως σημάνει την περαιτέρω αποδυνάμωση του κράτους πρόνοιας ή ακόμη και την πλήρη διάλυσή του. Δεν σας κρύβω ότι αυτός είναι ένας μεγάλος φόβος που έχω. Καθότι όταν ο κόσμος αγωνιά και αισθάνεται ανασφαλής, τότε τείνει να εξωραΐζει κάποιο φανταστικό παρελθόν όπου τα πράγματα υπήρξαν υποτίθεται καλύτερα. Αυτό, λοιπόν, το χρυσό παρελθόν θα μπορούσε κάλλιστα να θεωρηθεί στην περίπτωση της Αγγλίας η περίοδος Θάτσερ. Ξεχνούμε όμως το πόσο πόνο και πόσο μίσος είχε προκαλέσει η Θάτσερ.
Ο καπιταλισμός διαβρώνει το αίσθημα αλληλεγγύης
- Αρκετές φορές έχετε υποστηρίξει ότι το διακύβευμα για την ευρωπαϊκή αριστερά των ημερών μας είναι να πείσει ότι ο σοσιαλισμός μπορεί να ανανεωθεί. Τι θα μπορούσε να σημαίνει σήμερα σοσιαλισμός;
- Σημαίνει να καταβάλεις προσπάθεια να ανανεώσεις την ιδέα του χώρου εργασίας ως του χώρου όπου θεμελιώνεται ο σοσιαλισμός. Σημαίνει να βοηθάς στην ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου, επενδύοντας στο ταλέντο των ανθρώπων. Σημαίνει, τέλος, να κατορθώσεις να πείσεις τις επιχειρήσεις ότι οφείλουν να υιοθετήσουν μια μακροπρόθεσμη οπτική. Με λίγα λόγια, το κέντρο της προσοχής μας οφείλει να μετατοπιστεί. Πρέπει να εξετάσουμε πώς δουλεύουμε και να βελτιώσουμε τις συνθήκες εργασίας. Η ερώτηση που καλούμαστε να απαντήσουμε είναι εξαιρετικά απλή: τι κάνει εν τέλει κοινωνικό τον χώρο της εργασίας, τον χώρο δηλαδή όπου πολλοί άνθρωποι δουλεύουν μαζί; Η ρητορική του σοσιαλισμού υπήρξε έως σήμερα διαφορετική. Οι σοσιαλιστές μιλούσαν όλα αυτά τα χρόνια για την πολυπολιτισμικότητα, τους μετανάστες, αλλά όχι για την εργασία. Δεν ισχυρίζομαι ότι κάτι τέτοιο είναι λάθος. Απλώς θεωρώ ότι ο πολιτιστικός σοσιαλισμός αυτού του είδους δεν μπορεί να μας βοηθήσει να βγούμε από την κρίση. Αν θέλουμε πραγματικά να βγούμε από την κρίση, πρέπει να αναζητήσουμε το επίκεντρό της. Αυτή είναι και μία από τις κεντρικές ιδέες του βιβλίου που ετοιμάζω. Η όποια αναγέννηση θα έρθει μόνον διαμέσου της αναγέννησης του χώρου και του θεσμού της εργασίας. Δεν μπορεί να έρθει μέσω της προστασίας του κοινωνικού ιστού διαμέσου των υπηρεσιών του κράτους πρόνοιας. Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στο κράτος πρόνοιας, αλλά στις σχέσεις παραγωγής.
- Πόσο αισιόδοξος μπορεί κανείς να είναι σήμερα σχετικά με την ίδια τη δημοκρατία; Μπορεί η κρίση να λειτουργήσει ως παράγοντας αναγέννησης της δημοκρατίας στα επόμενα χρόνια;
- Θα έπρεπε να οδηγήσει στην αναγέννηση της δημοκρατίας, αλλά μάλλον δεν θα το κάνει. Μην ξεχνάτε ότι ο νέος καπιταλισμός οδήγησε στην αποδυνάμωση των δημοκρατικών αξιών. Εχω πραγματευτεί αυτό το ζήτημα στο βιβλίο μου «The Corrosion of Character». Ο σύγχρονος τρόπος καπιταλιστικής οργάνωσης της εργασίας διαβρώνει το όποιο συναίσθημα αλληλεγγύης. Οι άνθρωποι γίνονται περισσότερο ατομικιστές. Γι' αυτό τον λόγο εκτιμώ ότι οι άνθρωποι που μεγάλωσαν σε αυτό το σύστημα, δηλαδή όλοι όσοι είναι είκοσι ή και τριάντα χρονών, δεν έχουν μάθει τι σημαίνει συνεργασία, διότι δεν βίωσαν ποτέ κάτι τέτοιο στον χώρο της εργασίας τους. Είναι δύσκολο να απαιτήσεις από τους ανθρώπους που στον χώρο εργασίας τους έχουν πολύ μικρή εμπειρία από δημοκρατικές διαδικασίες, να καταλάβουν ότι η δημοκρατία μπορεί να βοηθήσει την κατάσταση. Δεν νομίζω ότι κάτι τέτοιο περνά καν από το μυαλό τους. Τους ζητάμε λοιπόν ξαφνικά να υιοθετήσουν πρακτικές συμμετοχής που δεν γνωρίζουν ότι μπορεί να έχουν αποτέλεσμα. Θα ήταν ωραίο, μακάρι να γινόταν, αλλά αμφιβάλλω. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο θεωρώ ότι επιβάλλεται να εστιάσουμε την προσοχή μας στο χώρο εργασίας και να δούμε πώς αυτός μπορεί να αλλάξει. Καθότι δεν υπάρχει κανένα άλλο πρόσφορο μέσο για να εκπαιδεύσουμε εκ νέου τους ανθρώπους στη συμμετοχή.
Στο Χάρβαρντ ύστερα από μια τυχαία συνάντηση
Ο Ρίτσαρντ Σένετ γεννήθηκε το 1943, στο Σικάγο, στους κόλπους μιας έντονα πολιτικοποιημένης οικογένειας. Ο πατέρας και οι θείοι του ήταν μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος και πολέμησαν στο πλευρό των Δημοκρατών στον Ισπανικό Εμφύλιο, ενώ η μητέρα του συμμετείχε ενεργά στο εργατικό κίνημα της εποχής.
Η πρώτη αγάπη του Σένετ ήταν η μουσική και πιο συγκεκριμένα το τσέλο. Δεκαέξι ετών συμμετείχε ήδη ως ερμηνευτής σε μουσικά σύνολα και στα δεκαοκτώ του έγινε δεκτός στη φημισμένη σχολή Juliard. Ωστόσο, μια σπάνια ασθένεια θα ματαιώσει οριστικά τις προσδοκίες μίας λαμπρής καριέρας.
Σε αυτή τη δύσκολη για τον ίδιο προσωπικά περίοδο και συγκεκριμένα το 1962 θα συναντήσει τυχαία τον καθηγητή Κοινωνιολογίας Ντέιβιντ Ρίσμαν. Ο διάσημος καθηγητής τον προσκαλεί να σπουδάσει στο Χάρβαρντ, κι ο Σένετ αποδέχεται.
Το 1999, έπειτα από μία αναμφίβολα αξιοζήλευτη ακαδημαϊκή πορεία στο Yale, στο Brandeis και στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, ο Σένετ αποφασίζει να δεχτεί τη θέση καθηγητή Κοινωνιολογίας και θεωριών του πολιτισμού στο London School of Economics και να εγκατασταθεί στο Λονδίνο. Εκεί ζει και διδάσκει έως σήμερα. Ανάμεσα στα έργα της τελευταίας περιόδου ξεχωρίζουν τα ακόλουθα:
The craftsman (New Haven: Yale University Press, 2008), Practising Culture (Oxon: Routledge, 2007), The Culture the New Capitalism (New Haven: Yale University Press, 2005), Respect in an age of inequality (Νέα Υόρκη: W.W. Norton, 2003), Τhe corrosion of character (Νέα Υόρκη: W.W. Norton, 1998).
Στα ελληνικά κυκλοφορούν:
Η Κουλτούρα του Νέου Καπιταλισμού (εκδ. Σαββάλας, 2008), Οι Χρήσεις της Αταξίας (εκδ. Τροπή, 2003), Η Τυραννία της Οικειότητας (εκδ. Νεφέλη, 1999).