Ο εαυτός της παρούσας στιγμής - ο αποκαλούμενος «ελάχιστος» ή «πυρήνας» - ήταν, όπως είπε ο νευροεπιστήμονας Αντόνιο Νταμάσιο, «μια παροδική οντότητα, η οποία αναδημιουργείται για το καθένα από τα αντικείμενα με τα οποία διαντιδρά ο εγκέφαλος». Συνδεόταν με εγκεφαλικά συστήματα που σχετίζονταν με τη χαρτογράφηση και τη ρύθμιση των σωματικών καταστάσεων. Το άλλο φάντασμα ήταν ο «εκτεταμένος» εαυτός: ένα ενιαίο, συνεχές ον το οποίο ταξίδευε από το παρελθόν το οποίο θυμόταν στο μέλλον το οποίο περίμενε με ένα σύνολο δεξιοτήτων, αποθεμάτων γνώσεων και διαθέσεων ώστε να ενεργεί με συγκεκριμένους τρόπους. Αυτός ο «αυτοβιογραφικός» εαυτός αναδυόταν από τα δίκτυα της γλώσσας και της μακροπρόθεσμης μνήμης.

Ο εαυτός της παρούσας στιγμής - ο αποκαλούμενος «ελάχιστος» ή «πυρήνας» - ήταν, όπως είπε ο νευροεπιστήμονας Αντόνιο Νταμάσιο, «μια παροδική οντότητα, η οποία αναδημιουργείται για το καθένα από τα αντικείμενα με τα οποία διαντιδρά ο εγκέφαλος». Συνδεόταν με εγκεφαλικά συστήματα που σχετίζονταν με τη χαρτογράφηση και τη ρύθμιση των σωματικών καταστάσεων. Το άλλο φάντασμα ήταν ο «εκτεταμένος» εαυτός: ένα ενιαίο, συνεχές ον το οποίο ταξίδευε από το παρελθόν το οποίο θυμόταν στο μέλλον το οποίο περίμενε με ένα σύνολο δεξιοτήτων, αποθεμάτων γνώσεων και διαθέσεων ώστε να ενεργεί με συγκεκριμένους τρόπους. Αυτός ο «αυτοβιογραφικός» εαυτός αναδυόταν από τα δίκτυα της γλώσσας και της μακροπρόθεσμης μνήμης. Ο Μάικλ Κατζανίγκα, ένας από τους μεγάλους πρωτοπόρους της γνωστικής νευροεπιστήμης, υπέδειξε ένα συγκεκριμένο σύστημα του αριστερού ημισφαιρίου - το αποκάλεσε «ο διερμηνέας» - του οποίου το έργο ήταν να πλέκει ξεχωριστά νήματα εγκεφαλικής λειτουργίας σε μια ενιαία κλωστή υποκειμενικής εμπειρίας. Λειτουργούσε εντοπίζοντας δίκτυα δραστηριότητας σε διάφορα σημεία του εγκεφάλου και συσχετίζοντάς τα με γεγονότα στον εξωτερικό κόσμο: ήταν ένας αφηγητής ιστοριών.

Ο ελάχιστος εαυτός μάς έδινε την αίσθηση του τόπου και των ορίων και την αίσθηση επενέργειας - ότι δηλαδή ασκούμε έλεγχο στις ενέργειές μας. Τα θεμελιώδη αυτά συστατικά της αυτοσυνείδησης ήταν ωστόσο μάλλον εύθραυστες κατασκευές. Διαταραχές της κροταφιαίας και βρεγματικής λειτουργίας του λοβού μπορούσαν να προκαλέσουν σημαντικές μετατοπίσεις της αντίληψης, όπως εξωσωματικές εμπειρίες και αυτοσκοπικές παραισθήσεις (το να βλέπει κανείς το σώμα του σε έναν εξωπροσωπικό χώρο). Η βλάβη των μετωπιαίων λοβών μπορούσε να διαταράξει την αίσθηση της επενέργειας, με αποτέλεσμα τα άκρα να γίνονται αυτόβουλα και ανυπάκουα.
Ο εκτεταμένος εαυτός ήταν και αυτός νευρολογικά εύθραυστος. Μπορούσε να αποσυναρμολογηθεί σταδιακά από την άνοια ή να συντριβεί από την επίθεση κάποιου ιού - η ιστορία του εαυτού διαλυόταν με τη διάλυση της μνήμης. Αντιστρόφως, ένα βαθύ εγκεφαλικό επεισόδιο ή ένα τραύμα στον μετωπιαίο λοβό μπορούσε να αφήσει ανέπαφη τη μνήμη αλλά να επηρεάσει τους μηχανισμούς των συναισθημάτων και της ιδιοσυγκρασίας. Η ιστορία συνεχιζόταν, αλλά ο κεντρικός χαρακτήρας είχε αλλάξει σε βαθμό που να μην αναγνωρίζεται. Μερικές φορές χαλούσε ο ίδιος ο μηχανισμός αφήγησης ιστοριών οδηγώντας στην εξύφανση φανταστικών, ενίοτε φαντασιακών, αυτοβιογραφικών διαστρεβλώσεων. Οπως το έθεσε ο επιστημονικός αρθρογράφος Τζον Μακ Κρόουν, απέχουμε μόλις μια θρόμβωση σε κάποιο αγγείο από το να γίνουμε κάποιοι άλλοι. Η αίσθηση του εαυτού είναι ελάσιμη. Αυτό ήταν το μήνυμα.
Οι νευρολογικές ασθένειες που επικρατούσαν ακόμη τότε επηρέαζαν την ανθρώπινη φύση με τέτοιου είδους τρόπους και μερικές φορές βλέπαμε ορισμένες ξεκάθαρες αποσυνδέσεις των δύο «εαυτών». Θυμάμαι μια ασθενή που έπασχε από παροδική επιληπτική αμνησία, με αποτέλεσμα να χάνει κατά διαστήματα την αίσθηση ταυτότητάς της Το περιβάλλον τής φαινόταν ξαφνικά άγνωστο, σύντομα δεν είχε ιδέα για το ποια ήταν, πού βρισκόταν και τι έκανε. Περιοριζόταν στον ελάχιστο εαυτό της: ένα ρευστό σημείο υποκειμενικής συνείδησης χωρίς ταυτότητα.
Σε άλλες, σπάνιες περιπτώσεις, έβλεπα το αντίθετο: τον ελάχιστο εαυτό να διαλύεται και να αφήνει μόνο την ιστορία του εκτεταμένου εαυτού. Μια ασθενής είχε ισχυρό αίσθημα ταυτότητας και αυτοβιογραφίας, πίστευε όμως ότι είχε πάψει να υπάρχει. «Είμαι νεκρή;» ρωτούσε. Επασχε από το σύνδρομο του Κοτάρ, το οποίο οφειλόταν σε μια νευρολογική αποσύνδεση των αισθημάτων και των σκέψεων. Το να σκέφτεσαι ότι υπάρχεις δεν αρκεί, πρέπει και να το αισθάνεσαι. «Αισθάνομαι, σκέφτομαι, άρα υπάρχω». Μια άλλη ασθενής με σύνδρομο του Κοτάρ πίστευε ότι το μόνο που είχε απομείνει από αυτήν ήταν η φωνή της. Ολοι έχουμε μια εσωτερική φωνή. Αυτή συνεχίζει την ιστορία και συντηρεί την ψευδαίσθηση ότι «κάποιος είναι μέσα».

Διαβάστε περισσότερα: 

http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=178245&ct=33&dt=07/01/2007#ixzz0knAsYM5D