Μαντώ Νταλιάνη-Καραμπατζάκη




Μουσείο Μπενάκη, Εταιρεία Ψυχικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου, Σχολή Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου, Αθήνα 2009.

ΜΙΑ ΠΟΛΥΤΙΜΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΟΥ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΑΒΕΡΩΦ ΤΟ 1949


δειτε και  απο την Ελευθεροτυπία

Τα παιδιά του εμφυλίου με τα βουβά τραύματα

Της ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΠΑΠΑΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ «Στις πέντε το απόγευμα της Παρασκευής της 13ης Απριλίου του 1949 άνοιξε η βαριά σιδερένια πόρτα των φυλακών Αβέρωφ για μένα και το όνομά μου προστέθηκε στον κατάλογο των φυλακισμένων, οι οποίες περίμεναν να δικαστούν. Είχα κρατηθεί απομονωμένη σ' ένα σκοτεινό, υγρό κελί του κτιρίου της μυστικής αστυνομίας από την 9η Μαρτίου, όταν αιφνίδια και χωρίς καμιά προειδοποίηση με επιβίβασαν μαζί με όλα τα υπάρχοντά μου σ' ένα φορτηγό μαζί με άλλες άγνωστες, ακτένιστες όπως και εγώ, γυναίκες...

Η συγγραφέας του βιβλίου Μαντώ Νταλιάνη-Καραμπατζάκη (1920-1996)

Οταν πέρασα από το διοικητήριο στο προαύλιο της φυλακής, έκλεισε πίσω μου μια δεύτερη βαριά σιδερένια πόρτα... Το επόμενο πρωί συνάντησα τον Αλέξη. Ηταν τότε οκτώ μηνών. Καθόταν στο κρεβάτι της μητέρας του η οποία βρισκόταν όρθια δίπλα του. Με τα γαλάζια μάτια του και τα βοστρυχωτά μαλλιά του έμοιαζε με τον ήλιο ή την άνοιξη...».

Ετσι περιγράφει τον εγκλεισμό της στις φυλακές Αβέρωφ και τη γνωριμία της με το πρώτο παιδί φυλακισμένης γυναίκας, η παιδοψυχίατρος Μαντώ Νταλιάνη-Καραμπατζάκη στο βιβλίο της «Παιδιά στη δίνη του ελληνικού εμφυλίου πολέμου 1946-1949, σημερινοί ενήλικες» στο οποίο παρουσιάζεται η επιστημονική μελέτη της σχετικά με τις συνέπειες του εμφυλίου πολέμου σε παιδιά, οι μητέρες των οποίων ήταν φυλακισμένες την περίοδο αυτή.

Η συλλογή των στοιχείων ξεκίνησε το 1949 μέσα στις φυλακές Αβέρωφ και συνεχίστηκε περίπου 30 χρόνια μετά, το 1980, όταν με συνοδοιπόρο τον άντρα της, γιατρό Δημήτρη Νταλιάνη, για έξι χρόνια, «όργωσαν» όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό και συνάντησαν κάποια από αυτά τα παιδιά -ενήλικες πλέον- και τους επιζώντες γονείς τους, καταγράφοντας τις μαρτυρίες τους σε 400 μαγνητοφωνημένες κασέτες.

Τα συμπεράσματα που προέκυψαν εξέπληξαν ακόμα και την ίδια την ερευνήτρια, αφού αντίθετα με τις αρχικές της προβλέψεις, διαπίστωσε ότι πολλά από αυτά τα παιδιά είχαν μια ομαλή κοινωνική και επαγγελματική ζωή, παρά τους πολλαπλούς ψυχο-τραυματισμούς που υπέστησαν στην παιδική τους ηλικία.

Είκοσι πέντε ιστορίες παιδιών, μαζί με τα συμπεράσματα της έρευνας, δημοσιεύτηκαν για τη διδακτορική διατριβή της παιδοψυχιάτρου στο Πανεπιστήμιο Καρολίνσκα της Σουηδίας το 1994, στα αγγλικά.

Σχεδόν 15 χρόνια μετά, και ενώ η Μαντώ Νταλιάνη δεν βρίσκεται πλέον στη ζωή -πέθανε το 1996- η μελέτη εκδόθηκε στα ελληνικά από το Μουσείο Μπενάκη, την Εταιρεία Ψυχικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (ΕΨΥΠΕ) και τις Εκδόσεις της Σχολής Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου.

Πολύτιμο υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί όχι μόνο για ιστορικούς λόγους αλλά και για ψυχιατρικούς, χαρακτήρισε τις περίπου 400 κασέτες με τις συνεντεύξεις, ο αναπληρωτής καθηγητής παιδοψυχιατρικής Ι. Τσιάντης, την ημέρα παρουσίασης του βιβλίου.

«Η μελέτη μάς δείχνει ότι είχαμε έναν συνδυασμό από άτομα που ήταν ανθεκτικά, διέθεταν υψηλή νοημοσύνη, ενώ το δίκτυο που υπήρχε εντός και εκτός φυλακής τα βοήθησε να μεγαλώσουν σωστά. Εγιναν λοιπόν ενήλικες, επιτυχημένοι επαγγελματικά, αλλά το τι βουβά τραύματα μπορεί να απέκτησαν στη φυλακή ή στα ιδρύματα, είναι δύσκολο να το ξέρεις. Οπωσδήποτε υπάρχουν ασυνήθιστες και υπόγειες διαδρομές που δεν μπορούμε να τις προσδιορίσουμε, είναι μέσα μας», επισήμανε ο κ. Τσιάντης.

Στο βασικό εύρημα της μελέτης αναφέρθηκε και ο αναπληρωτής καθηγητής ψυχιατρικής Δ. Πλουμπίδης, που, όπως είπε, είναι το γεγονός ότι τα περισσότερα από τα παιδιά αυτά έχουν μια ικανοποιητική κοινωνική και οικογενειακή ζωή, χωρίς όμως να γνωρίζουμε πολλά πράγματα για τα εσώψυχά τους. Συνήθως, όπως υποστήριξε, τα τραύματα αυτά μένουν θαμμένα και βουβά, λειτουργώντας υπόγεια.

Ενδιαφέροντα στατιστικά στοιχεία που προκύπτουν από τη μελέτη της Μ. Νταλιάνη έδωσε ο αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών Ηλίας Νικολακόπουλος.

- Την εποχή που η Μαντώ ήταν στις φυλακές Αβέρωφ, βρίσκονταν εκεί πάνω από 1.000 γυναίκες σ' ένα κτίριο όπου υπό κανονικές συνθήκες προβλεπόταν για 200 κρατούμενους το πολύ. Ακόμη και ένα χρόνο μετά το τέλος του εμφυλίου, τον Αύγουστο του '50, ο αριθμός τους είχε ελάχιστα μειωθεί, ήταν περίπου 800. Ο συνολικός αριθμός των κρατούμενων γυναικών και των εξόριστων του εμφυλίου ξεπερνάει αισθητά τις 5.000, χωρίς τις συλληφθείσες κατά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Δημοκρατικού Στρατού.

- Περίπου το 80% των κρατούμενων γυναικών στις φυλακές Αβέρωφ ερχόταν από την επαρχία, ήταν κατά κανόνα αγρότισσες και συχνά αναλφάβητες ή με ελάχιστες γνώσεις Δημοτικού. Στην πλειονότητά τους επρόκειτο για γυναίκες που είχαν συλληφθεί γιατί είχαν συμπαρασταθεί στους άντρες τους ή στους συγγενείς τους ή γιατί συνεργάζονταν με οργανώσεις του ΚΚΕ.

- Μεταξύ των γυναικών υπήρχαν 150 γυναίκες με παιδιά κάτω των 5 ετών, από τις οποίες οι 106 για κάποιο διάστημα τα είχαν μαζί τους.

- Οι εκτελέσεις των γυναικών άρχισαν τον Ιούλιο του 1946 και συνεχίστηκαν αδιάλειπτα μέχρι τη λήξη του εμφυλίου.

«Στις 22 Μαρτίου του 1979 ο Αλέξης τηλεφώνησε για να μου αναγγείλει ότι είχε γίνει πατέρας, ότι είχε αποκτήσει ένα κοριτσάκι και να με ρωτήσει εάν θέλω να γίνω νονά του. Κατασυγκινήθηκα και δέχθηκα αμέσως. Ο Αλέξης είναι ένας ψηλός, αδύνατος, όμορφος άνδρας, με ωραία κατσαρά μαλλιά, με χαμογελαστά γαλάζια μάτια και πολύ ευχάριστη παρουσία. Είναι σκληρά εργαζόμενος και φιλόδοξος καλλιτέχνης», σημειώνει η Μαντώ Νταλιάνη στο τέλος της πρώτης ιστορίας γύρω από τη ζωή του Αλέξη (ψευδώνυμο), του κατάξανθου εκείνου μωρού που συνάντησε στις φυλακές Αβέρωφ, στις 13/4/1949.

Σε αυτό τον τόμο παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα μια ολοκληρωμένη επιστημονική μελέτη πάνω στο ζήτημα των συνεπειών του εμφυλίου πολέμου σε τρεις ομάδες παιδιών, συνολικά 150, φυλακισμένων μητέρων τα χρόνια του εμφυλίου πολέμου.

Πρόκειται για τη μετάφραση στα ελληνικά της διδακτορικής διατριβής της παιδοψυχιάτρου Μ. Νταλιάνη-Καραμπατζάκη, Παιδιά στη δίνη του εμφυλίου πολέμου 1946-49, σημερινοί ενήλικες. Διαχρονική μελέτη για τα παιδιά που έμειναν στη φυλακή με τις κρατούμενες μητέρες τους. Δημοσιεύτηκε στα αγγλικά στη Σουηδία το 1994. Περιλαμβάνει επίσης τα εισαγωγικά κείμενα των Ι. Τσιάντη, Τ. Σακελλαρόπουλου και Δ.Πλουμπίδη, καθώς και κείμενα του Δ. Νταλιάνη, συζύγου της συγγραφέως, και του καθηγητή P.A. Rydelius για τις συνθήκες συλλογής των στοιχείων και της εκπόνησης της διατριβής.

Η μελέτη αφορά στη μακροχρόνια κοινωνική πορεία και στην κατάσταση της υγείας 150 παιδιών διωκόμενων οικογενειών. Πολλά από τα παιδιά αυτά, κάτω των δύο ετών, έζησαν στις φυλακές Αβέρωφ με τις μητέρες τους και εκεί συνάντησε κάποια από αυτά. η Μαντώ Νταλιάνη, κρατούμενη και η ίδια το 1949-50. Τη δεκαετία του 1980 τα αναζήτησε, ηλικίας τότε 35-45 ετών, καθώς και τους επιζώντες γονείς τους και τις ή τους συζύγους τους.

Με δομημένα ερωτηματολόγια και μαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις κατέγραψε την πορεία τους στη ζωή και τα προβλήματα που συνάντησαν. Διαπίστωσε ότι, αντίθετα με ό,τι περίμενε αρχικά, πολλά από αυτά τα παιδιά είχαν μια ομαλή κοινωνική και επαγγελματική ζωή παρά τους πολλαπλούς ψυχο-τραυματισμούς της παιδικής τους ηλικίας.