«Η γέννηση της ελληνικής Λαογραφίας. Αρχές και δεδομένα».
του ΔΗΜΗΤΡΗ ΝΤΟΝΑ
Η ελληνική Λαογραφία υπήρξε μία σχετικά πρόσφατη θεωρητική και ερευνητική προσπάθεια διερεύνησης του λαϊκού πολιτισμού στον ελληνικό χώρο. Χρονικά αυτή η κίνηση προσδιορίζεται περίπου στα τέλη του 19ου αιώνα1, εποχή κατά την οποία το νεαρό ακόμη ελληνικό κράτος επιζητεί τον αυτοπροσδιορισμό του. Η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται με τη διαρκή αναφορά της διανόησής του στην ιστορική συνέχεια του νεώτερου Ελληνισμού και στο ένδοξο αρχαιοελληνικό και βυζαντινό του παρελθόν2, την εντρύφηση της ελληνικής κοινωνίας στη Μεγάλη Ιδέα, τις αρχές, τα ιδανικά και τις επιδιώξεις της. Τα ιδεολογικά και πολιτικά παρεπόμενα της Μεγάλης Ιδέας και του ελληνικού εθνικισμού λειτουργούν κάτω από την άμεση επίδραση μιας ανάλογης πολιτικής και πολιτισμικής κίνησης, εκείνης του ευρωπαϊκού εθνικισμού, κίνησης η οποία αφορούσε στη δημιουργία των ευρωπαϊκών εθνικών κρατών, με τις διαφορές και τις αναλογίες που παρατηρούνταν σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση.
Η δημιουργία της ελληνικής Λαογραφίας συνδέθηκε καθοριστικά με τη μελέτη και αναπροσαρμογή των ιδεολογικών ρευμάτων που επικράτησαν σε μεγάλο βαθμό, σε φιλοσοφικό, επιστημονικό και ιδεολογικό επίπεδο κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, εποχή σημαντικών εξελίξεων και μεταλλαγών στο κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό πεδίο στον ευρωπαϊκό χώρο. Ο εξελικτισμός, ως άμεση θεωρητική και επιστημονική απόρροια του Διαφωτισμού και της θεωρίας της βιολογικής εξέλιξης του Δαρβινισμού, εγκαθιδρύει στην πλατφόρμα των λαογραφικών – πολιτισμικών ερευνών, την αντίληψη της εξελικτικής πορείας των «κατώτερου» επιπέδου πολιτισμών, στη διαδικασία διαμόρφωσή τους έως την αναγωγή τους στα σύγχρονα ευρωπαϊκά πολιτισμικά δεδομένα3.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
1. Τζάκης Δ., Η συγκρότηση της ελληνικής Λαογραφίας, στο συλλογικό τόμο: Αικατερινίδης Γ. και λοιποί, Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στη Ελλάδα ΙΙ: οι Νεώτεροι Χρόνοι, τόμος Α΄ - Ο Νεότερος Λαϊκός Βίος, σ. 37.
2. Ό. π., σ. σ., 35 – 36.
3. Κυριακίδου - Νέστορος Άλκη, Λαογραφία και Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία στο Σκουτέρη – Διδασκάλου: «Εισαγωγή στην Κοινωνική Ανθρωπολογία και τη Λαογραφία», σ. 34.
Αποδέχεται στους «κατώτερους» την ύπαρξη ξεχωριστών και ιδιαίτερων πολιτισμικών δεδομένων, τα οποία λαμβάνουν τη μορφή παραδόσεων και εθίμων, θεωρώντας τα όμως ως επιβιώματα, τα οποία ορίζουν και «νομιμοποιούν» την ύπαρξή τους μέσα από το δίαυλο της συνήθειας στο πλαίσιο των νέων κοινωνικών συνθηκών. Η αντίληψη επομένως των εξελικτιστών και ιδιαίτερα του Tylor για τη λαϊκή παράδοση των πολιτισμών αυτών, διαθέτει έναν σαφή ιστορικό χαρακτήρα, με στοιχεία συγκριτικής μελέτης με τη σύγχρονη λαογραφική πραγματικότητα4.
Ο Ν. Πολίτης, ως πρωτεργάτης και δημιουργός της ελληνικής Λαογραφίας5, προσέγγισε με το έργο του τη θεωρία των επιβιωμάτων του Tylor. Από τη συγκριτική ωστόσο μέθοδο του Tylor, κράτησε μόνο τη μελέτη των επιβιωμάτων εκείνων τα οποία είχαν πεδίο αναφοράς τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Όπως έχει ήδη ειπωθεί, η ελληνική Λαογραφία από την πρώτη κιόλας στιγμή της δημιουργίας της, ακολούθησε τα βήματα της αντίστοιχης γερμανικής, η οποία ήταν προσανατολισμένη στην υπηρεσία του έθνους6.
Οι μελέτες του Πολίτη - στον οποίο ανήκει άλλωστε ο όρος Λαογραφία7 – έχουν μονοδιάστατο χαρακτήρα. Κυριαρχεί το αντιφαλλμεραγικό πνεύμα8, ως προσπάθεια αντίκρουσης των ανθελληνικών, όπως πιστευόταν, θέσεων που πρέσβευε το έργο του εν λόγω μελετητή. Στο παρελθόν η διαπάλη με τον Αυστριακό ιστορικό, στάθηκε το σημείο εκκίνησης των λαογραφικών – πολιτιστικών ερευνών, αφού υπήρχε η αναγκαιότητα αντίκρουσης των απόψεων του Φαλλμεράιερ. Η αντίληψη όμως και η έκταση αυτής της πολεμικής, οδήγησε την ελληνική Λαογραφία στον επιστημονικό συντηρητισμό και στην ενίσχυση των κοινωνικών και γλωσσικών ερεισμάτων του λογιοτατισμού9.
Η συλλογιστική που καταθέτει ο Πολίτης αποδέχεται την ύπαρξη των επιβιωμάτων στη σύγχρονη εποχή, δεν ακολουθεί επομένως μια απορριπτική λογική10.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4. Τζάκης Δ., Η συγκρότηση της ελληνικής Λαογραφίας, στο συλλογικό τόμο: Αικατερινίδης Γ. και λοιποί, Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στη Ελλάδα ΙΙ: οι Νεώτεροι Χρόνοι, τόμος Α΄ - Ο Νεότερος Λαϊκός Βίος, σ. 33.
5. Τζάκης Δ., ό. π., σ., 33.
6. Κυριακίδου - Νέστορος Άλκη, Η ρομαντική έννοια του έθνους και η Λαογραφία, στο: Η θεωρία της Ελληνικής Λαογραφίας, σ. 34.
7. Λουκάτος Σ. Δημήτριος., Εισαγωγή στην ελληνική Λαογραφία, σ. 66.
8. Λουκάτος Σ. Δημήτριος., ό. π., σ., 67.
9. Λουκάτος Σ. Δημήτριος., ό. π., σ., 62.
10. Τζάκης Δ., ό. π., σ. 33.
Διαχωρίζει όμως σαφέστατα τις διάφορες εκδηλώσεις του λαϊκού βίου σε «άλογες» και «έλλογες».
Στο λόγο του ο Πολίτης, όπως διαφαίνεται μέσα από τα γραφόμενά του στο απόσπασμα που παρατίθεται, εκφράζεται απαξιωτικά για ορισμένες από τις λαϊκές παραδόσεις του καιρού του, αφού κάνει λόγο για επιβιώσεις που υπάρχουν στις πολιτιστικές εκδηλώσεις του ελληνικού λαού, οι οποίες άπτονται της αρμοδιότητας της έρευνας της γεωλογικής επιστήμης. Τις θεωρεί σαν κάτι παρείσακτο, που βρίσκεται παρασιτικά πάνω στο σώμα του ελληνισμού, εν τέλει όμως ένα αναγκαίο κακό.
Επιστρατεύει τον Taylor για να στηρίξει την άποψή του περί εγκαταλειμμάτων, εγκλείοντας όμως την ανάλυσή του στο πνεύμα της αδιάσπαστης ενότητας με το παρελθόν του ελληνισμού, αφού εντάσσει τις πολιτισμικές αυτές επιβιώσεις καθολικά και ανεπιστρεπτί στο παρελθόν, σαν απονεκρωμένες πρακτικές (εκτός από συγκεκριμένες περιπτώσεις λαϊκών πολιτιστικών εκδηλώσεων), αμφισβητώντας τη δυναμική παρουσία τους στην κοινωνική ζωή του λαού. Κατά τον Πολίτη και την εν γένει ελληνική διανόηση της εποχής, σκοπός του επιστημονικού έργου και κυρίως των ανθρωπιστικών σπουδών είναι η ανάδειξη του αρχαίου ελληνικού κλέους των ένδοξων προγόνων και η σύγχρονη εκδοχή του, εκείνη της αναγόρευσης σε πρώτο πλάνο της επίπλαστης εθνικής ενότητας όλων των Ελλήνων, ανεξάρτητα από διαφορές και πραγματικές διαστάσεις ανάμεσα στις επιμέρους κοινωνικές ομάδες, όπως αυτές αποτυπώνονταν στις μέχρι τότε λαογραφικές καταγραφές11.
Η οπτική, στην οποία εντρυφεί το έργο του Ν. Πολίτη, χαρακτηρίζεται από έντονη εθνοκεντρική χροιά12, αποστασιοποιημένη από τη συνολική θεώρηση χωροχρονικών συνισταμένων οι οποίες αφορούν τα λαϊκά πολιτιστικά δρώμενα των όμορων λαών της Βαλκανικής χερσονήσου, πολλά από τα οποία διαθέτουν καταπληκτικές ομοιότητες με εκείνα του ελληνικού λαού στη βάση των δυϊστικών κοινωνικών χαρακτηριστικών που παρουσιάζονται ανάμεσα στην άρχουσα τάξη και τα κυριαρχούμενα κοινωνικά στρώματα των χωρών της περιοχής13.
---------------------------------------------------------------------------------------------------
11. Κυριακίδου - Νέστορος Άλκη, Η ρομαντική έννοια του έθνους και η Λαογραφία, στο: Η θεωρία της Ελληνικής Λαογραφίας, σ. 35.
12. Κυριακίδου - Νέστορος Άλκη, ό. π., σ., 35.
13. Δαμιανάκος Στάθης., Παράδοση ανταρσίας και λαϊκός πολιτισμός, σ. 24.
Δημιουργείται έτσι η αντίληψη της ετερότητας ή καλύτερα των πολλών ξεχωριστών ετεροτήτων (γλωσσικών, θρησκευτικών, επαγγελματικών, κ.ά.)14, αντίληψη η οποία θέτει διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στις διαφορετικές φυλετικές, γλωσσικές, θρησκευτικές και κοινωνικές ομάδες που κατοικούν στο χώρο που καλύπτει εδαφικά η Οθωμανική αυτοκρατορία. Εγκαινιάζεται θεωρητικά με τον τρόπο αυτό η εθνικιστική πολιτική των διαφόρων - νεοσύστατων - βαλκανικών κρατών, πριν παγιωθεί σε πολιτική διεκδικήσεων και αιματηρών συγκρούσεων.
Παρόλα αυτά το ερευνητικό έργο του Πολίτη, συνιστά τομή στα χρονικά της ελληνικής λαογραφικής και εθνολογικής επιστήμης. Η θεώρηση των παραδόσεων και των εθίμων του λαού, «ξεφεύγει» από το στενό φιλολογικό περιβάλλον, στο οποίο εντόπιζαν τη δραστηριότητά τους οι προκάτοχοι του και προσλαμβάνει νέα ανθρωπολογικά και εθνογραφικά ενδιαφέροντα που αφορούν την καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων του λαού15 και όχι πια μόνο αποστεωμένες λεπτολογείς φιλολογικές διατριβές .
---------------------------------------------------------------------------------------------------
14. Δαμιανάκος Στάθης., Παράδοση ανταρσίας και λαϊκός πολιτισμός, σ. 24 - 25.
15. Λουκάτος Σ. Δημήτριος., Εισαγωγή στην ελληνική Λαογραφία, σ. 68.
«Η επίδραση των θεωρητικών ρευμάτων του 19ου αιώνα στο έργο της ελληνικής Λαογραφίας».
Ο 19ος αιώνας υπήρξε εποχή μεγάλων ανατροπών και αναζητήσεων, κυρίως στον ευρωπαϊκό χώρο. Διαμορφώνονται νέες αντιλήψεις για τη λαογραφική μελέτη κάτω από την άμεση επίδραση κοινωνικών θεωριών, οι οποίες έχουν ευρύτατη διάδοση στους κόλπους της επιστημονικής διανόησης. Συγκεκριμένα πρόκειται για δύο αντιτιθέμενες κατευθυντήριες γραμμές, οι οποίες γεννήθηκαν από κοινή μήτρα:
α) την κοινωνιολογική άποψη του Ορθολογισμού και β) την αντίστοιχη του Ρομαντισμού16.
Ο Ορθολογισμός, με κινητήρια επιστημονική του έκφανση τον εξελικτισμό (εβολουσιονισμός), είναι εκείνη η κοινωνιολογική θεωρία, η οποία έλκει την καταγωγή της από το κίνημα του Διαφωτισμού. Πρεσβεύει την αυστηρή επιστημονική θεώρηση των κοινωνικών και πολιτισμικών φαινομένων, μακριά από κάθε μεταφυσική αντίληψη, θέτοντας όμως ως προμετωπίδα και πρότυπο την κοινωνιολογική θεώρηση των σύγχρονων ευρωπαϊκών κοινωνιών17. Ο εξελικτισμός έχει ως χωρικό πεδίο αναφοράς τη γαλλική και αγγλική επιστημονική παράδοση, εξέλιξη η οποία φανερώνει τις διαφορές που υπήρξαν ανάμεσα στις χώρες αυτές, που προχώρησαν νωρίτερα στην εθνική – κρατική συγκρότησή τους και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, στις οποίες η συγκρότηση αυτή υπήρξε πιο μακρόχρονη και επίπονη.
Οι πολιτισμοί, τους οποίους ο εξελικτισμός θεωρεί «κατώτερους» - όπως έχει ήδη ειπωθεί - οφείλουν να αναχθούν στο επίπεδο των ευρωπαϊκών. Η αποικιοκρατική πολιτισμική αντίληψη που έπεται της αντίστοιχης ιμπεριαλιστικής πολιτικής απέναντι στις πιο αδύναμες χώρες, είναι καταφανής.
Ωστόσο ο εξελικτισμός, για πρώτη ίσως φορά θέτει τα επιστημονικά όρια της κοινωνιολογικής και λαογραφικής έρευνας των ετερογενών πολιτισμών18.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
16. Κυριακίδου - Νέστορος Άλκη, Λαογραφία και Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία, σ.34, στο Σκουτέρη – Διδασκάλου: «Εισαγωγή στην Κοινωνική Ανθρωπολογία και τη Λαογραφία», σ. 99.
17. Κυριακίδου - Νέστορος Άλκη, «Η ετερογένεια των πολιτισμών και η θεωρητική της αντιμετώπιση» και «Λαογραφία, Κοινωνικές Επιστήμες και Ανθρωπιστικές Σπουδές.»,
σ. 21, στο Σκουτέρη – Διδασκάλου: «Εισαγωγή στην Κοινωνική Ανθρωπολογία και τη Λαογραφία», σ. 69.
18. Levi Strauss, Claude, «Φυλή και ιστορία», σ. 174.
Ουσιαστικό της στοιχείο, αποτελεί η συλλογή και ταξινόμηση του υλικού, η οποία οδηγεί αναπόδραστα στην εξαγωγή τεκμηριωμένων συμπερασμάτων. Σύμφωνα με τη μεθοδολογία του εξελικτισμού δεν νοείται πολιτισμική εξέλιξη, που δεν διαθέτει τις δικές της ιστορικές καταβολές, αν και δεν είναι ξεκάθαρη η ιδεολογική και επιστημονική αντίληψη του εξελικτισμού στο θέμα αυτό.
Η μελέτη του εξελικτισμού για τους διάφορους πολιτισμούς, μέσα από το πρίσμα της παγκοσμιοποιημένης κοινωνικής λειτουργικότητας (φονξιοναλισμός), ο οποίος μέσα από την επιτόπια έρευνα επιχειρεί να προβάλει έναν κόσμο έμπλεο αντιφάσεων, που αποτελεί ταυτόχρονα μια ενότητα διαφορετικών πολιτισμικών στοιχείων19.
Ο εξελικτισμός επιδρά στην ελληνική Λαογραφία κυρίως μέσα από τις επιστημονικές του μεθόδους. Η συλλογή του υλικού και η ταξινόμησή του, θεωρείται απαραίτητος όρος για την εξακολούθηση της ερευνητικής προσπάθειας. Παράλληλα η ξεχωριστή συνεισφορά του εξελικτισμού συνίσταται στην ερμηνευτική λειτουργία, χωρίς την οποία η προαναφερόμενη διαδικασία συγκέντρωσης και ταξινόμησης του λαογραφικού υλικού δεν είναι δυνατόν να θεωρηθεί επιστημονικό έργο. Ο εξελικτισμός θέτει διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στη μελέτη των εθνογραφικών και λαογραφικών στοιχείων (κυρίως εκείνα της προφορικής παράδοσης). Σε αντίθεση με την πρακτική αυτή, η ελληνική Λαογραφία περιλαμβάνει το σύνολο του λαϊκού πολιτισμού στις διάφορες εκφάνσεις του20. Η συγκριτική ανάλυση των διαφόρων πολιτισμικών πρακτικών και παραδόσεων δεν αποτελεί υψηλή προτεραιότητα της ελληνικής Λαογραφίας, η οποία δείχνει να στρέφεται τελικά προς τις προτάσεις του ρομαντισμού – εθνικισμού.
Η ρομαντική άποψη για τη λαϊκή παράδοση, εδράζεται στη μελέτη και στην ανάδειξη των αγροτικών παραδοσιακών κοινωνιών, κυρίως της Κεντρικής Ευρώπης και ιδιαίτερα των γερμανόφωνων περιοχών της21. O συσχετισμός με την κατεύθυνση την οποία ακολουθεί η ελληνική Λαογραφία είναι προφανής. Οι ρίζες του ελληνικού πολιτισμού, αναζητούνται στις παραδόσεις και στα έθιμα του χωριού.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
19. Σκουτέρη – Διδασκάλου Νόρα, «Η ανθρωπολογία σε κρίση: σημεία καμπής και θεωρητικά αδιέξοδα.», περ. Ο Πολίτης, τεύχος 30 (1979), σ. 32, στο Σκουτέρη – Διδασκάλου: «Εισαγωγή στην Κοινωνική Ανθρωπολογία και τη Λαογραφία», σ. 87.
20. Κυριακίδου - Νέστορος Άλκη, Λαογραφικά μελετήματα, σ. 96.
21. Κυριακίδου - Νέστορος Άλκη, Λαογραφία και Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία,σ.34, στο: Σκουτέρη – Διδασκάλου: «Εισαγωγή στην Κοινωνική Ανθρωπολογία και τη Λαογραφία», σ. 99.
Έχοντας την πεποίθηση ότι το λαϊκό στοιχείο ταυτίζεται με το έθνος και τις προγονικές του αξίες, η ρομαντική – εθνικιστική Λαογραφία, υποβαθμίζει το νεώτερο αστικό λαϊκό πολιτισμό θεωρώντας τον ως ένα μόρφωμα ευμετάβλητο, διαρκώς ευπροσάρμοστο στο πέρασμα του χρόνου22. Ένας τέτοιος πολιτισμός, ο οποίος δεν διαθέτει βαθιά θεμέλια στο κοινωνικό Είναι, κρίνεται ως ακατάλληλος για να αποτελέσει πρότυπο για τις υψηλές αξίες, τα ιδανικά της φυλής και το μεσσιανικό πεπρωμένο του έθνους23.
Σε αντίθεση με τις αστικές λαϊκές παραδόσεις, ο αγροτικός λαϊκός πολιτισμός εμπερικλείει τη μεταφυσική διάσταση της «ψυχής του λαού», η οποία παραμένει αιώνια και αμετάβλητη. Επόμενο είναι ότι εκείνο το είδος πολιτισμού που μπορεί να επιβιώσει στο πέρασμα του χρόνου και να ενσαρκώσει τις μύχιες ελπίδες του έθνους, είναι ο αγροτικός λαϊκός πολιτισμός.
Αντιλήψεις και υπερβατικά στερεότυπα, όπως ο «λαός», ως υπερκείμενη κατηγορία, όπως και το «πνεύμα του λαού», χρησιμοποιούνται κατά κόρον για να στηρίξουν την αποδεικτική συλλογιστική της συντηρητικής εικόνας του λαϊκού πολιτισμού την οποία προβάλλει η ρομαντική αντίληψη. Επιδίωξη του ρομαντισμού είναι η κοινή συνείδηση του λαού να μορφοποιηθεί σε φυλετικά, γλωσσικά, θρησκευτικά και άλλα υποσύνολα, αναπόσπαστα μέρη μιας συνολικής ταυτότητας. Σε αντίθεση με τους διαφωτιστές που αναζητούσαν την οικουμενικότητα των πραγμάτων, οι ρομαντικοί στρέφονται στον επιμερισμό του ήδη υπάρχοντος.24
Οι δε παραδόσεις στο πλαίσιο λειτουργίας του έθνους – κράτους, παίζουν το ρόλο της φαντασιακής νοσταλγίας της πάλαι ποτέ κοινότητας, η οποία ανάγεται στο επίπεδο της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας.25
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
22. Ντάτση Ευαγγελία., Ο «λαός» της Λαογραφίας. Το ιδεολογικό περιεχόμενο., σ.σ. 48 – 49.
23. Κυριακίδου - Νέστορος Άλκη, Η ρομαντική έννοια του έθνους και η Λαογραφία, σ. 36.
24. Θεοδωρίδης Πέτρος, Οι μεταμορφώσεις της ταυτότητας – Έθνος, Νεωτερικότητα, και εθνικιστικός λόγος, σ. 63.
25. Θεοδωρίδης Πέτρος, ό. π., σ., 56.
Πρέπει να τονιστεί ωστόσο, ότι ο ρομαντισμός – εθνικισμός δεν υπήρξε «κατασκευαστής λαϊκού πολιτισμού». Οι επινοημένες παραδόσεις, εκφράζουν κυρίως το νεοδημιουργημένο αστικό λαϊκό πολιτισμό του 20ου αιώνα και αντανακλούν τις νέες οικονομικές, πολιτικές και ιδεολογικές πρακτικές26.
Η ελληνική Λαογραφία έκανε χρήση των μελετών και των συμπερασμάτων, τα οποία συνήγαγε η γερμανική λαογραφική Σχολή. Από το πολιτισμικό δυναμικό που επικρατούσε στην Ελλάδα, η ελληνική λαογραφική επιστήμη, με αυστηρή εκλογίκευση, επιλέγει μόνο εκείνα τα οποία εξυπηρετούν προγονικές εθνικές αξίες και πολιτικές σκοπιμότητες, ακόμη και παρεμβαίνοντας λογοκριτικά, διαμορφώνοντας την πραγματικότητα κατά τις επιλογές της (το παράδειγμα της «αναμόρφωσης» των δημοτικών τραγουδιών είναι ενδεικτικό)27.
Οι παρεμβάσεις αυτές καταδεικνύουν τον εργαλειακό χαρακτήρα του επιστημονικού λόγου της ελληνικής λαογραφικής Σχολής. Ο λαϊκός πολιτισμός ταυτίζεται με τον εθνικό. Έναν πολιτισμό με υποτιθέμενα αδιάβλητα τα εθνικά και θρησκευτικά χαρακτηριστικά στο πέρασμα των χρόνων28. Προτείνεται η παραδειγματική χρήση της παράδοσης που συνδέεται με τα παραπάνω χαρακτηριστικά και η ιδεολογική πραγμάτωσή της στο περιβάλλον της νεοελληνικής κοινωνίας29.
Η διαμόρφωση του συγκεκριμένου σκεπτικού του Ν. Πολίτη, εξακολούθησε να συνέχει την εξέλιξη της ελληνικής Λαογραφίας και κατά το επόμενο διάστημα. Είναι ενδεικτικό ότι και οι μετέπειτα λαογράφοι έχουν πεδίο αναφοράς τον εθνικό προσανατολισμό της επιστήμης που υπηρετούν, πριν εμφανιστεί μία καινούρια γενιά κοινωνικών επιστημόνων, η οποία απογαλακτισμένη από το παρελθόν, θέτει τα όρια της λαογραφικής επιστήμης στις σύγχρονες πολιτικές και κοινωνικές προοπτικές της.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
26. Hobsbawm Eric – Ranger Terence, Η επινόηση της παράδοσης, σ.,21.
27. Κυριακίδου - Νέστορος Άλκη, Λαογραφικά μελετήματα, σ. 73.
28. Φίλιππος Ηλιού, Εισήγηση στο Συνέδριο για την «παράδοση στα Ανώγεια». Αφιέρωμα του περ. «Αντί», στο Σκουτέρη – Διδασκάλου: «Εισαγωγή στην Κοινωνική Ανθρωπολογία και τη Λαογραφία», σ. 109.
29. Φίλιππος Ηλιού, ό. π., σ. 109.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η ελληνική Λαογραφία δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε μέσα σε ένα πλαίσιο σημαντικών εξωτερικών επιστημονικών επιδράσεων, οι οποίες ωθούνταν και συγκροτούνταν από ιδεολογικοπολιτισμικά ρεύματα, όπως εκείνα του εξελικτισμού και του ρομαντισμού – εθνικισμού.
Στα πρώτα της βήματα η ελληνική Λαογραφία, επηρεάστηκε, ως προς την ανάπτυξη της επιστημονικής μεθοδολογίας την οποία έπρεπε να ακολουθήσει, από τη συγκριτική – ιστορική μέθοδο του εξελικτισμού, κυρίως από τις μελέτες που πραγματοποίησε και περιέγραψε ο Tylor για τα επιβιώματα, ενστερνιζόμενη σε μεγάλο βαθμό τα συμπεράσματα και τη μέθοδο του εν λόγω μελετητή, δείχνοντας όμως ότι έχει ταυτόχρονα σοβαρές αναφορές και σαφή προσανατολισμό στη γερμανική λαογραφική Σχολή.
Η ελληνική Λαογραφία, κάτω από την πνευματική καθοδήγηση του δημιουργού της Ν. Πολίτη, αντιμετώπισε με εκλεκτική διάθεση το λαϊκό πολιτισμό και τις επιμέρους παραδόσεις που τον χαρακτηρίζουν. Θεώρησε ότι για λόγους ανάδειξης του «εθνικά πρέποντος», πρέπει να αποκλείσει πολλές από τις παραδόσεις αυτές και να εναρμονίσει με το γενικό πνεύμα των ενδιαφερόντων της, κάποιες άλλες. Στράφηκε κυρίως προς το ένδοξο αρχαίο και βυζαντινό παρελθόν, κάνοντας λόγο για παραδόσεις οι οποίες δεν έχουν λόγο ύπαρξης και θα έπρεπε ήδη να έχουν εγκαταλειφθεί.
Η ίδρυση της ελληνικής Λαογραφίας, ακολουθεί τα βήματα που έχουν πραγματοποιήσει οι αντίστοιχες κοινωνιολογικές ευρωπαϊκές Σχολές.
Η Σχολή του εξελικτισμού έχει πολυπολιτισμικό χαρακτήρα, στρέφεται στην πολλαπλή μελέτη του πολιτισμικού φαινομένου των λαών, όμως θέτει όρους και προαπαιτούμενα στην αντικειμενική γνώση: όλοι οι λαοί πρέπει να διαμορφώσουν τα πολιτισμικά τους κριτήρια σύμφωνα με αυτά που επικρατούν στις ευρωπαϊκές χώρες. Μία απαίτηση, μήτρα της οποίας είναι η ορθολογιστική – θετικιστική λογική των αστικών τάξεων της Αγγλίας και Γαλλίας που έχουν πια επικρατήσει και επεκτείνει την οικονομική και πολιτικοϊδεολογική τους κυριαρχία σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στον αντίποδα, αν και οι ιδεολογικές και πολιτικές επιδιώξεις τους έχουν στενή συνάφεια, βρίσκεται η κοινωνιολογική και πολιτισμική θεώρηση του ρομαντισμού, ο οποίος βρίσκει πρόσφορο έδαφος στη γερμανική φιλοσοφία και επιστήμη. Ο ρομαντισμός εξιδανικεύει τις αγροτικές λαϊκές παραδόσεις, θεωρώντας ότι αποτελούν το συνδετικό κρίκο του έθνους με το παρελθόν του, τον αιώνιο και αναλλοίωτο αξιακό του προσδιορισμό, εν τέλει την «ψυχή» του. Η ρομαντική – εθνικιστική Λαογραφία, τοποθετεί το πεδίο έρευνας της σε άχρονη, α-ιστορική διάσταση. Αποδέχεται και απορρίπτει με μόνο γνώμονα τα πολιτικά συμφέροντα της εθνικής άρχουσας τάξης που εκπροσωπεί.
Η ρομαντική Λαογραφία, αποτελεί έξοχο παράδειγμα στράτευσης στον εθνικό σκοπό και στην πολιτική σκοπιμότητα που τον εκκινεί. Η αναζήτηση της ταυτότητας του έθνους αποτελεί τον υπέρτατο σκοπό, ο οποίος συμπυκνώνει και αφομοιώνει όλες τις υπόλοιπες κοινωνικές συνισταμένες και συγκρούσεις.
Η ελληνική Λαογραφία από την πρώτη της εμφάνιση, αποτελεί ένα κράμα απόψεων των δύο παραπάνω ρευμάτων με τελική όμως επικράτηση στην εξελισσόμενη πορεία της, της ρομαντικής – εθνικιστικής αντίληψης. Έκανε χρήση της επιστημονικής μεθοδολογίας του εξελικτισμού και των ιδεολογικών θεωρήσεων του ρομαντισμού – εθνικισμού. Βασικός προσανατολισμός και της ίδιας υπήρξε η ανάδειξη των πολιτιστικών εκείνων στοιχείων τα οποία απεδείκνυαν τη διαχρονική συνέχεια του ελληνισμού, μακριά από τη ζωντάνια του γνήσιου λαϊκού πολιτισμού, ο οποίος φανερώνει την ομορφιά του μέσα από τις πολυσχιδείς και πολλές φορές αντιφατικές πλευρές του.
---------------------------------------------------------------------------------------------------
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Hobsbawm Eric – Ranger Terence, Η επινόηση της παράδοσης, εκδόσεις Θεμέλιο – Ιστορική βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2004.
2. Levi Strauss, Claude, «Φυλή και ιστορία» (Μετάφραση Μανόλης Βουτυράς), στο: Ο φόβος της ελευθερίας, επιμέλεια – εισαγωγή Δ. Ν. Μαρωνίτης, εκδόσεις Παπαζήσης, Αθήνα, 1971.
3. Αικατερινίδης Γ. και λοιποί, Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στη Ελλάδα ΙΙ: οι Νεώτεροι Χρόνοι, τόμος Α΄ - Ο Νεότερος Λαϊκός Βίος, Πάτρα, 2002.
4. Δαμιανάκος Στάθης., Παράδοση ανταρσίας και λαϊκός πολιτισμός, εκδόσεις Πλέθρον.
5. Θεοδωρίδης Πέτρος, Οι μεταμορφώσεις της ταυτότητας – Έθνος, Νεωτερικότητα, και εθνικιστικός λόγος, εκδόσεις Αντιγόνη, Θεσσαλονίκη, 2004.
6. Κυριακίδου - Νέστορος Άλκη, Η ρομαντική έννοια του έθνους και η Λαογραφία, στο: Η θεωρία της Ελληνικής Λαογραφίας, εκδ. Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα, 1978.
. Κυριακίδου - Νέστορος Άλκη, Λαογραφικά μελετήματα, εκδόσεις Νέα Σύνορα – Λιβάνης.
8. Λουκάτος Σ. Δημήτριος, Εισαγωγή στην ελληνική Λαογραφία, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα, 1985.
9. Ντάτση Ευαγγελία, Ο «λαός» της Λαογραφίας. Το ιδεολογικό περιεχόμενο., στο: Ανθολόγιο Δοκιμίων για το Δημόσιο και Ιδιωτικό Βίο στην Ελλάδα (19ος – 20ος αιώνας), Πάτρα, 2008.
10. Σκουτέρη – Διδασκάλου Ελεωνόρα, Εισαγωγή στην Κοινωνική Ανθρωπολογία και τη Λαογραφία –ΛΑΚ 101, Α.Π.Θ., έκδοση: Τμήμα εκδόσεων, Θεσσαλονίκη, 2005 - 2006.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου