http://radicaldesire.blogspot.com/2009/12/blog-post_1001.html
Αντιεξεγερσιακή πρόζα: Η "ακαδημαϊκή" εκδοχή
Στο τμήμα αυτό θα εξετάσω τρία από τα κείμενα τα οποία δημοσίευσε ο καθηγητής Στάθης Ν. Καλύβας για τα γεγονότα του Δεκέμβρη του 2008: πιο συγκεκριμένα, τα "Why Athens is Burning", New York Times, Τρίτη, 11 Δεκέμβρη 2008· "Η 'εξέγερση του Δεκέμβρη' ως σύμπτωμα της 'κουλτούρας της Μεταπολίτευσης', Athens Review of Books, τεύχος 2, Δεκέμβρης 2009· "...και τι δεν ήταν", Το Βήμα, 6 Δεκέμβρη 2009. Τα κείμενα αυτά είναι βέβαια σύντομα και δεν έχουν ακαδημαϊκό χαρακτήρα (για αυτό και τα εισαγωγικά στον τίτλο). Τα συνοδεύει όμως νομιμοποιητικά το μεγάλο συμβολικό πρεστίζ του γράφοντος, του οποίου η πανεπιστημιακή καρριέρα στις Η.Π.Α είναι αδιαμφισβήτητα λαμπρή και πολυβραβευμένη. Επιπλέον, ο κύριος Καλύβας μπορεί, βάσει βιογραφικού, να χαρακτηριστεί ως ειδικός στο θέμα το οποίο πραγματεύεται: είναι διευθυντής του προγράμματος για την Τάξη, την Σύγκρουση και τη Βία στο Πανεπιστήμιο Yale και συγγραφέας πλειάδας άρθρων και βιβλίων με θέματα την πολιτική βία, τις ομάδες μη κρατικών insurgents (βλ. τμήμα για τις ορολογικές επιπλοκές) τον ελληνικό (καθώς και τον ισπανικό και βοσνιακό) εμφύλιο, καθώς και τον ελληνικό και διεθνή κομμουνισμό (το βιογραφικό του εδώ). Για το τελευταίο θέμα έχει επίσης αρθρογραφήσει στην εφημερίδα Βήμα· αν και το παρόν κείμενο δεν θα ασχοληθεί με όσα ισχυρίζεται εκεί, ο αναγνώστης είναι πιθανόν να βρει τις απόψεις του για ένα διαφορετικό από τα γεγονότα του Δεκέμβρη θέμα ενδιαφέρουσες.
Θα ξεκινήσω, αναγκαστικά αυθαίρετα, από τον τίτλο του κειμένου στo Athens Review of Books, και με το αξιοπρόσεκτο γεγονός ότι η φράση "εξέγερση του Δεκέμβρη" βρίσκεται σε αυτόν εντός εισαγωγικών. Τα εισαγωγικά αυτά είναι βέβαια ειρωνικά/αναιρετικά του περιεχομένου τους· μια και είναι αδύνατον το αντικείμενο της αναίρεσης να είναι η ονομασία του μήνα, είναι προφανές ότι η αναίρεση αφορά την λέξη "εξέγερση". Από τον τίτλο λοιπόν του κειμένου του, ο κύριος Καλύβας εκφράζει μια αμφιβολία για το αν η "εξέγερση" ήταν όντως, πραγματικά, άνευ εισαγωγικών, εξέγερση. Ο λόγος για την αμφιβολία αυτή εκφράζεται μέσα στο κείμενο ως εξής:
Δίχως τις εικόνες της φλεγόμενης Αθήνας, οι κινητοποιήσεις δεν θα είχαν προκαλέσει ούτε το σοκ που προκάλεσαν στην ελληνική κοινωνία ούτε το αυξημένο ενδιαφέρον των διεθνών ΜΜΕ. Άλλωστε, δίχως τη βία, θα εξέλιπε και ο χαρακτηρισμός των γεγονότων ως εξέγερσης. Στο βαθμό, λοιπόν, που οι αναφορές στα «γεγονότα του Δεκεμβρίου» αφορούν ουσιαστικά την εκδήλωση της βίας, εκεί θα πρέπει να επικεντρωθεί και η ερμηνεία τους.
Το εδάφιο αυτό εισάγει δύο παραμέτρους, αμφότερες επικεντρωμένες στον βίαιο χαρακτήρα της εξέγερσης: πρώτον ότι χωρίς αυτόν, δεν θα είχε πετύχει διεθνή ορατότητα, και δεύτερον, ότι χωρίς αυτόν "θα εξέλιπε ο χαρακτηρισμός των γεγονότων ως εξέγερσης." Αρχικά, η δεύτερη πρόταση μοιάζει να δηλώνει το απόλυτα προφανές: οι εξεγέρσεις είναι βίαιες, άρα άνευ βίας δεν θα είχαμε κάτι που να μπορεί να χαρακτηριστεί εξέγερση. Τούτη όμως η ερμηνεία καθιστά δύσκολη την εξήγηση του γιατί ο όρος "εξέγερση" βρίσκεται σε εισαγωγικά, τόσο στον τίτλο όσο και σε πολλαπλά σημεία του κειμένου. Μια προσεκτικότερη ματιά στην φρασεολογία αποκαλύπτει ότι ο κύριος Καλύβας δεν λέει αυτό το οποίο υποθέσαμε ότι λέει: δεν γράφει ότι η βία καθιστά τα συμβάντα του Δεκέμβρη εξέγερση αλλά ότι αυτή επέτρεψε τον χαρακτηρισμό τους ως τέτοια. Ο χαρακτηρισμός των συμβάντων ως εξέγερση δεν είναι απαραίτητα ένας χαρακτηρισμός με τον οποίο ο ίδιος ο κύριος Καλύβας συμφωνεί. Εξού και τα εισαγωγικά ειρωνικής αποστασιοποίησης.
Γιατί όμως δεν συμφωνεί με τον χαρακτηρισμό ο κύριος Καλύβας; Η παράγραφος την οποία παρέθεσα δεν το εξηγεί. Μάλλον, η πρώτη της πρόταση περιπλέκει ακόμη περισσότερο τα πράγματα, μια και αντί να περιγράφει την φύση της εξέγερσης αναφέρεται στην απήχησή της στα ξένα ΜΜΕ: "Δίχως τις εικόνες της φλεγόμενης Αθήνας, οι κινητοποιήσεις δεν θα είχαν προκαλέσει ούτε το σοκ που προκάλεσαν στην ελληνική κοινωνία ούτε το αυξημένο ενδιαφέρον των διεθνών ΜΜΕ." Πιθανότατα, αλλά τι σχέση έχει τούτο με την απόφαση να τεθεί εντός ειρωνικών εισαγωγικών ο όρος εξέγερση; Υπονοείται μήπως ότι επρόκειτο για δράσεις οι οποίες ήταν αρκετά media-savvy ώστε να εγείρουν αμφιβολίες ως προς την αυθεντικότητά τους; Το κείμενο δεν διευκρινίζει ποτέ το αν αυτή είναι η σημασιολογική του πρόθεση. Αφήνει την αναφορά στον εντυπωσιασμό των διεθνών ΜΜΕ να αιωρείται, σε μια παράγραφο που υποτίθεται ότι εξηγεί γιατί ο όρος εξέγερση τίθεται υπό τυπογραφική αμφισβήτηση στον τίτλο και στο υπόλοιπο άρθρο.
Ας επιστρέψουμε όμως στην γενικότερη λογική δομή του εδαφίου, το οποίο κλείνει με την πρόταση ότι η ερμηνεία του Δεκέμβρη θα πρέπει να επικεντρωθεί στην μελέτη της εκδήλωσης της βίας, εφόσον τα γεγονότα που τον έκαναν γνωστό και τα οποία κέρδισαν τον χαρακτηρισμό "εξέγερση" ήταν γεγονότα βίας. Η πρόταση του κυρίου Καλύβα φαντάζει απόλυτα λογική, μέσα βέβαια στα πλαίσια του δικού του, μάλλον λογικά χαλαρού επιχειρήματος: Ο Δεκέμβρης είχε διεθνή απήχηση και χαρακτηρίστηκε ως εξέγερση επειδή ήταν βίαιος, άρα αυτό που είναι σημαντικό να συζητήσουμε σε αυτόν είναι η εκδήλωση της βίας.
Ας αποστασιοποιηθούμε για λίγο από τα εθνικά συμφραζόμενα και ας θυμηθούμε τα LA riots, που ξέσπασαν μετά την αθωωτική για τους αστυνομικούς υπόθεση του ξυλοδαρμού του αφροαμερικανού Rodney King. Τα γεγονότα στο Λος Άντζελες ήταν επίσης εξαιρετικά βίαια· περιέλαβαν τους εμπρησμούς καταστημάτων και το πλιάτσικο· προκάλεσαν επίσης το εκτεταμένο ενδιαφέρον των παγκόσμιων ΜΜΕ αν και διήρκεσαν πολύ λιγότερο από τα αντίστοιχα ελληνικά. Επικεντρώθηκαν οι αμερικανοί ιστορικοί, πολιτικοί επιστήμονες και κοινωνιολόγοι κυρίως ή αποκλειστικά στον βίαιο χαρακτήρα της εξέγερσης; Η απάντηση είναι ένα ξεκάθαρο όχι. Τα αντικείμενα συζήτησης και μελέτης ήταν μάλλον ο ρατσισμός της αστυνομίας, η γκετοποίηση της πόλης και η φερεγγυότητα του δικαστικού συστήματος στη χώρα. Μια σειρά κοινωνικών αναλυτών--ανάμεσα τους ο γνωστός Mike Davis--ασχολήθηκαν με την ανατομία των συστηματικών κοινωνικών παραγόντων και αιτιών που οδήγησαν στην εξέγερση. Ο ίδιος ο μετέπειτα πρόεδρος των Η.Π.Α Μπιλ Κλίντον δήλωσε ότι "η βία ήταν επακόλουθο της κατάρρευσης των οικονομικών ευκαιριών και των κοινωνικών θεσμών στο αστικό κέντρο." Και κανείς δεν μίλησε για "δακρύβρεχτες και γλυκερές περιγραφές" ή για "ψευδοπιστημονική αερολογία" (Καλύβας, "Η 'εξέγερση του Δεκέμβρη'"). Γιατί; Μήπως επειδή τα LA riots, σε αντίθεση με τα αθηναϊκά, χαρακτηρίστηκαν από συγκροτημένο πολιτικό όραμα; Μήπως επειδή περιείχαν δημιουργικά πολιτικά στοιχεία που αντιστάθμισαν την καταστροφική οργή του πλήθους; Και πάλι η απάντηση πρέπει να είναι αρνητική. Τα γεγονότα στο Λος Άντζελες του 1992 εξαντλήθηκαν στην καταστροφή των αστικών υποδομών και παρεκτράπηκαν στα αδικήματα κοινού ποινικού δικαίου. Απλά κανείς σημαντικός διανοούμενος δεν διανοήθηκε να τα απαξιώσει ή να τα προσπεράσει για αυτό το λόγο. Για τους αμερικανούς ομολόγους του κυρίου Καλύβα, η εξεγερσιακή βία στο Λος Άντζελες είχε, είτε την εγκρίνει κανείς είτε όχι, αιτίες. Εξέφραζε μια συγκεκριμένη υποκειμενική λογική. Και τίποτε από τα δύο δεν μπορούσε να γίνει αντιληπτό εφόσον το ερμηνευτικό πλαίσιο αφορά αποκλειστικά τα ίδια τα φαινόμενα βίας και όχι τα κοινωνικά, ταξικά, φυλετικά ή άλλα συμφραζόμενά τους.
Αντίθετα λοιπόν με τους αμερικανούς συναδέλφους του, ο κύριος Καλύβας επιμένει τόσο στην ανάγκη αποκόλλησης των φαινομένων βίας από κοινωνικά, πολιτικά και νομικά συμφραζόμενα, όσο και στην υπόρρητη δήλωση ότι η ύπαρξή τους οφείλει ως τέτοια να θέσει υπό αμφισβήτηση την νομιμότητα του όρου "εξέγερση":
ο λόγος που αποκαλούμε τα γεγονότα του περυσινού Δεκεμβρίου «εξέγερση» (και που ασχολούμαστε με αυτά) είναι επειδή ήταν βίαια. Αν οι διαμαρτυρίες για τον φόνο του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου ήταν ειρηνικές, αν περιορίζονταν στις ρουτινιάρικες και μίζερες καταλήψεις σχολείων και σε αποχές από μαθήματα, δεν θα είχαν προκαλέσει τη διεθνή προσοχή και δεν θα γράφαμε γι΄ αυτές σήμερα. Επομένως, όταν αναφερόμαστε στην «εξέγερση» και στους «εξεγερμένους», αναφερόμαστε πρωταρχικά στα γεγονότα και στα άτομα που συμμετείχαν στα βίαια επεισόδια ("...Και τι δεν είναι").
Και πάλι, η γλώσσα του κειμένου γλιστράει αδιόρατα από το μέρος στο όλον, από το διακριτικό χαρακτηριστικό στην φύση ή ουσία του φαινομένου. Ο λόγος όμως που αποκαλούμε --όσοι τα αποκαλούμε-- τα γεγονότα του περυσινού Δεκεμβρίου "εξέγερση" δεν είναι απλώς επειδή ήταν βίαια. Είναι επίσης επειδή αφορούσαν την σύγκρουση με το κράτος και τους φορείς του. Είναι επίσης επειδή κινητοποίησαν και ενέπλεξαν συλλογικότητες. Ούτε βέβαια μπορεί η θυμική και υποκειμενική περιγραφή του ενδεχομένου ειρηνικών διαμαρτυριών ως "μίζερων και "ρουτινιάρικων" να αποδείξει ότι η σημασία του συμβάντος εξαντλήθηκε στην εντυπωσιακή του (κυρίως για τα ΜΜΕ όπως υπονοείται) βία. Το civil rights movement του Κινγκ και η Satyagraha του Γκάντι τράβηξαν την παγκόσμια προσοχή επειδή ήταν εντυπωσιακά, πρωτόγνωρα μη βίαιες αντιδράσεις στην κρατική και αποικιοκρατική βία. Είναι βέβαιο ότι το ενδεχόμενο παρατεταμένων και συλλογικών πράξεων ειρηνικής απείθειας προς το κράτος στην Ελλάδα θα μας απασχολούσε εντονότατα ως φαινόμενο σήμερα, σαφώς περισσότερο από ό,τι μια εξέγερση την οποία ο κύριος Καλύβας θεωρεί ως την απόλυτη ενσάρκωση του ανιαρά προβλέψιμου (έτσι, οι εναλλακτικές της ειρηνικής και βίαιας αντίδρασης έχουν τη ίδια αντιμετώπιση· αναρωτιέται κανείς ποια αντίδραση θα διέφευγε των απαξιωτικών χαρακτηρισμών του κυρίου Καλύβα).
Ας έλθουμε όμως σε αυτό που θεωρεί επιστημονικά φερέγγυα ανάλυση της εξεγερσιακής βίας στην Ελλάδα ο κύριος Καλύβας. Η προσέγγισή του στο θέμα δίνει έμφαση στον "τελετουργικό" χαρακτήρα της βίαιας αντιεξουσιαστικής συμπεριφοράς, την πρωτογονική της φύση, την εγγύτητά της σε άτυπες ιεροτελεστίες μύησης. Η σχετική ανάλυση βρίθει όρων που παραπέμπουν σε εθνογραφική μελέτη των παραδόσεων πρωτόγονων φυλών και όχι στην κοινωνιολογία ή την πολιτική θεωρία. Το μεγάλο διακύβευμα της διατυμπανιζόμενης επικέντρωσης στα φαινόμενα βίας δια της οποίας αποδεικνύεται, υποτίθεται, η νηφάλια διεισδυτικότητα του επιστημονικού (και όχι του φθηνά προπαγανδιστικού) λόγου για τον Δεκέμβρη, είναι η ρητή άρνηση της νεωτερικότητας, της πολιτικότητας και της ιστορικότητας των βίαιων συγκρούσεων με το κράτος στην Ελλάδα:
...το μοντέλο κινητοποίησης παρέπεμπε στις χρόνιες και επαναλαμβανόμενες κινητοποιήσεις που ταλανίζουν τη χώρα και που διακρίνονται από την ανεμπόδιστη δράση των διάφορων «αντιεξουσιαστικών» ομάδων...Το μοντέλο αυτό έχει ως συμβολικό θεμέλιο την τοτεμική λειτουργία της εξέγερσης του Πολυτεχνείου το 1973, που λειτουργεί ως ένα πρότυπο το οποίο η κάθε γενιά θα πρέπει να αναπαράγει αν θέλει να ενηλικιωθεί: κάθε γενιά και το Πολυτεχνείο της...η συντήρηση και αναπαραγωγή μιας ξεπερασμένης κουλτούρας στον κόρφο της οποίας παράγονται φαινόμενα όπως η «εξέγερση του Δεκέμβρη». ("...Και τι δεν ήταν").
Παρότι η έκταση των καταστροφών υπήρξε πρωτοφανής, οι βίαιες κινητοποιήσεις αυτές καθαυτές δεν είχαν κάτι το καινούργιο.... Με λίγα λόγια, η πρακτική των βίαιων κινητοποιήσεων στην Ελλάδα παρουσιάζει μια εντυπωσιακή κανονικότητα, σχεδόν μια κυκλικότητα. ...Στο πλαίσιο της κουλτούρας αυτής, η συμμετοχή σε καταλήψεις σχολείων και πανεπιστημίων ή σε δυναμικές κινητοποιήσεις έχει εξελιχθεί σε ένα είδος «ιεροτελεστίας ενηλικίωσης» ("Η 'εξέγερση του Δεκέμβρη'")
After Greece's transition to democracy in the mid-1970s, a public discourse of resistance against authority emerged and became dominant. Civil disobedience, including violent demonstrations and the destruction of public property, is almost always justified, if not glorified; the police can only be wrong: If they act too harshly they are brutal; if not, incompetent. This discourse has proven to be extremely resistant to time and momentous world events, such as the fall of the Berlin Wall, and is promoted in the media. ... After Greece's transition to democracy in the mid-1970s, a public discourse of resistance against authority emerged and became dominant. ... Depending on the popularity of the issue they are joined, by hundreds or thousands of others of lesser commitment and varying motivations, from ideology to simple looting, who are nevertheless socialized into this culture ("Why Athens is Burning").
Εν ολίγοις: η "εξέγερση" δεν είναι εξέγερση αλλά συλλογική τελετουργία. Δεν εκπροσωπεί την ρήξη αλλά την προβλέψιμη ανακύκλωση tribal συμπεριφορών. Η Αθήνα δεν είναι Λος Άντζελες γιατί οι Αθηναίοι δεν εξεγέρθηκαν αλλά συμμορφώθηκαν με την κυκλική χρονικότητα της κομμουνιστικής τους οπισθοδρόμησης (εδώ δεν αποδέχονται καν την πτώση του τείχους του Βερολίνου!). Οι "εξεγέρσεις" τους είναι σχεδόν φυσικά φαινόμενα, με την χρονική κανονικότητα που έχουν τα πρωτοβρόχια ή η φυλλοροή των δέντρων (βλ. Guha, "The Prose of Counter-Insurgency"). H "κουλτούρα της μεταπολίτευσης" είναι ένα άλλο όνομα για τον παγωμένο χρόνο στον οποίο παγιδεύτηκε μια ενελικτική, οπισθοδρομικά αριστερίζουσα κουλτούρα που αρνείται να μεγαλώσει, ή, μάλλον, που ενηλικιώνεται μόνο δια μέσω του παλιμπαιδισμού, σε αντίθεση με τις ώριμες και πεφωτισμένες κοινωνίες με τις οποίες την συγκρίνει προφανώς ο συγγραφέας.
Και αυτό λέγεται πολιτική επιστήμη, προοδευτική μάλιστα πολιτική επιστήμη, επιστήμη που περηφανεύεται ότι έχει αποτάξει τις ανωριμότητες του μαρξισμού και τους μελοδραματισμούς των αριστερίζοντων ψευδοεπιστημόνων και έχει ανοιχτεί προς μη αγκυλωτικές, καινοτομικές ερευνητικές κατευθύνσεις.
Κλείνω με μια σύντομη αναφορά στις αρνήσεις που ο κύριος Καλύβας απευθύνει στους οπισθοδρομικούς ιθαγενείς που ανέχονται και επικροτούν την βία (για την εντυπωσιακή ιδεολογική πρεσβυωπία της εξίσωσης κοινωνική βία="περιφερειακού τύπου" και "προ-νεωτερικού" χαρακτήρα κοινωνίες βλ. την ανάρτηση "Η ανοχή της κοινωνίας σε βίαιες συμπεριφορές", καθώς και το σχετικό, παλιό σύγγραμα των Adorno-Horkheimer για το νεωτερικό γεγονός που λέγεται Ολοκαύτωμα). Σε αυτούς, τους υπεύθυνους για "βανδαλισμούς που ήταν πρωτοφανείς για μια ευρωπαϊκή πρωτεύουσα του 21ου αιώνα" (αν και ο 21ος αιώνας έχει ακόμα 91 χρόνια μπροστά του, θα συμφωνήσω, μια και οι πρωτοφανείς βανδαλισμοί στην πρώην Γιουγκοσλαβία έγιναν στον 20ο αιώνα, αυτοί στο Ιράκ εκτός Ευρώπης, αυτοί στο Παρίσι αφορούσαν μετανάστες, και αυτοί του 2005 στην Νέα Ορλεάνη Αμερικανούς, μαύρους και φτωχούς), ο κύριος Καλύβας απευθύνει μια σειρά από "όχι": ο Δεκέμβρης δεν ήταν εξέγερση της νεολαίας, δεν ήταν μαζική, δεν ήταν αυθόρμητη, δεν απετέλεσε παράδειγμα μίμησης για άλλες χώρες, δεν άφησε κανένα άξιο λόγου ίχνος πίσω της" ("...Και τι δεν ήταν"). Δεν δανείστηκα τσουκάλι, το επέστρεψα σε καλή κατάσταση, ήταν ήδη σπασμένο: Ο Δεκέμβρης δεν συνέβη ως πολιτικό συμβάν (αλλά βρίσκω απαραίτητο να αρθρογραφώ επανειλημμένα για αυτό), δεν ήταν εξέγερση (αλλά δεν ξεκαθαρίζω τι συνιστά μια εξέγερση), δεν ήταν μαζικού χαρακτήρα (αλλά δεν βρίσκω τον λόγο να προσφέρω στοιχεία για καμμία από τις δημογραφικές μου υποθέσεις). Στο κείμενό του στο Athens Review of Books, ο συγγραφέας υιοθετεί την κλασική πόζα του αναστοχαστικού υποκειμένου που επισκέπτεται αναδρομικά το παρελθόν για να ξεχωρίσει, εν είδει αποτίμησης του παρελθόντος, την ήρα από το στάχυ:
Πώς μπορούμε να αποτιμήσουμε τις ερμηνείες αυτές ένα χρόνο μετά; Το πλεονέκτημα της χρονικής απόστασης προσφέρει ίσως τη δυνατότητα μιας ψύχραιμης αποτίμησης των γεγονότων του περασμένου Δεκεμβρίου, ενδεχομένως και ως προληπτικού αντιδότου για την έκρηξη ψευδοεπιστημονικής αερολογίας που αναμένεται να συνοδεύσει την επέτειο.
Το πέταγμα της κουκουβάγιας, έλεγε ο Χέγκελ, έρχεται το σούρουπο. Εκτός αν είσαι τόσο ταλαντούχος ώστε να γράφεις τις δικές σου μελλοντικές αποτιμήσεις την στιγμή που ακόμη εξελίσσονται ακόμα τα γεγονότα. Γιατί, όπως μαρτυρά το άρθρο του της 11ης Δεκέμβρη του 2008 στους New York Times, ο κύριος Καλύβας έγραφε εξ αρχής τα ίδια ακριβώς επιχειρήματα για την φύση των επεισοδείων, την πολιτική τους ασημαντότητα και περιφερειακότητα, τον μικρό αριθμό των συμμετεχόντων, και την εθνογραφικά tribal φύση της ελληνικής πολιτικής κοινωνίας. Ο ίδιος θα απαντούσε ίσως ότι δεν χρειάχεται να έχει κανείς το χάρισμα της προφητείας όταν μιλάει για την Ελλάδα· για κοινωνίες παγωμένες στον χρόνο, το σήμερα είναι χτες, και το χτες είναι αύριο. Για αυτό και η ανάλυση της ιστορίας τους μπορεί χωρίς επιστημολογική βία να αφεθεί στην φροντίδα των ετερολογικών στερεότυπων που έχουν ξεμείνει στο οπλοστάσιο του στραουσικού νεοσυντηρητισμού από παλιότερες, ψυχρότερες δεκαετίες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου