MHNYMAL
πέραν κάθε σωτηρίας
Ένα μεσαιωνικό ανέκδοτο εξηγεί πόσο είναι δύσκολο να λέει κανείς ψέματα σε άλλους δίχως να λέει ψέματα στον εαυτό του. Είναι μια ιστορία για ό,τι συνέβη μία νύκτα σε μια κωμόπολη που στο παρατηρητήριό της υπηρετούσε μέρα - νύκτα ένας φρουρός για να προειδοποιεί τον κόσμο όταν πλησίαζε ο εχθρός. Ο φρουρός ήταν ένας άνδρας που διασκέδαζε κάνοντας φάρσες, κι εκείνη την νύκτα σήμανε συναγερμό μόνο και μόνο για να τρομάξει τους ντόπιους. Η επιτυχία του ήταν απροσδόκητη: όλοι έσπευσαν στα τείχη και τελευταίος κατέφθασε κι ο ίδιος ο φρουρός. Η ιστορία αυτή φανερώνει την έκταση στην οποία η σύλληψη της πραγματικότητας στηρίζεται στον κοινό με τους συνανθρώπους μας κόσμο, και τι δύναμη χαρακτήρα χρειάζεται για να επιμείνεις σε κάτι, αλήθεια ή ψέμα, που δεν συμμερίζονται οι άλλοι. Μ' άλλα λόγια, όσο πιο επιτυχημένος είναι ένας ψεύτης, τόσο πιο πιθανόν είναι να πέσει θύμα των δικών του χαλκευμάτων. Εξάλλου, ο χωρατατζής που εξαπατά τον εαυτό του κι αποδεικνύεται πως βρίσκεται στην ίδια μοίρα με τα θύματά του φαίνεται απείρως ανώτερος σε αξιοπιστία από τον ωμό ψεύτη, ο οποίος επιτρέπει στον εαυτό του ν' απολαμβάνει την αταξία του από απόσταση. Μόνον η αυταπάτη είναι πιθανόν να δημιουργήσει μιαν επίφαση αληθολογίας, και σε μια διαμάχη γύρω από τα γεγονότα ο μόνος πειστικός παράγοντας που κάποιες φορές ενδέχεται να επικρατήσει έναντι της ηδονής, του φόβου και του κέρδους είναι η προσωπική εμφάνιση.
Μια ηθική προκατάληψη των ημερών είναι μάλλον σκληρή όσον αφορά το ωμό ψεύδος, ενώ η συχνά άκρως ανεπτυγμένη τέχνη της αυταπάτης συνήθως αντιμετωπίζεται με μεγάλη ανοχή και επιείκεια. Ένα από τα ελάχιστα λογοτεχνικά παραδείγματα που μπορεί να παρατεθεί σε αντίθεση με αυτήν την τρέχουσα αξιολόγηση, είναι η περίφημη σκηνή του μοναστηριού στην αρχή των Αδελφών Καραμαζώφ. Ο πατέρας, ένας αθεράπευτος ψεύτης, ρωτά τον Στάρετς: "Και τι πρέπει να κάνω για να κερδίσω τη σωτηρία;" Και ο Στάρετς απαντά: "Πάνω απ' όλα, ποτέ να μην λες ψέματα στον εαυτό σου!" Ο Ντοστογιέφσκι δεν προσθέτει καμία εξήγηση ούτε αναπτύσσει το θέμα. Επιχειρήματα που υποστηρίζουν την απόφανση ότι "είναι καλύτερο να ψεύδεσαι σε άλλους παρά να εξαπατάς τον εαυτό σου" θα πρέπει να υποδεικνύουν ότι ο ωμός ψεύτης εξακολουθεί να έχει επίγνωση της διάκρισης μεταξύ αλήθειας και ψεύδους, κι έτσι η αλήθεια που κρύβει από τους άλλους δεν έχει ακόμη εξοβελιστεί εντελώς από τον κόσμο· έχει βρει σαν τελευταίο καταφύγιο τον ίδιο. Η ζημιά που έχει προκληθεί στην πραγματικότητα δεν είναι ολοκληρωτική ή οριστική, και, αντιστοίχως, η ζημιά που έχει προκληθεί στον ίδιο τον ψεύτη δεν είναι επίσης ολοκληρωτική ή οριστική. Έχει πει ψέματα, αλλά δεν είναι ακόμη ψεύτης. Ο ίδιος και ο κόσμος που εξαπάτησε δεν είναι "πέραν κάθε σωτηρίας" - για να το πούμε στη γλώσσα του Στάρετς.
Hannah Arendt, Αλήθεια και Πολιτική
μτφ. Γ. Ν. Μερτίκας
εκδ. Στάσει Εκπίποντες (2012)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου