28 Ιανουαρίου 2014
Η σοφιστική, ή Πώς να έχεις δίκιο ακόμα κι όταν έχεις άδικο
 |
| Αρθούρος Σοπενχάουερ (1788-1860) |
Συνεχίζοντας
γύρω από το θέμα της μετατροπής μιας συζήτησης σε αγώνα ταπώματος, και για να συμβάλουμε στο ξεψάρωμα που απαιτούν οι καιροί, θα
παραπέμψουμε στο κορυφαίο επί του θέματος βιβλίο του Αρθούρου Σοπενχάουερ με
τίτλο Η εριστική διαλεκτική, το οποίο
έγραψε μεταξύ 1830-1831, κυκλοφόρησε το 1864 και είναι περισσότερο ίσως γνωστό
με τον τίτλο της γαλλικής μετάφρασής του, Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο (στα ελληνικά, μετάφραση Μυρτώ Καλοφωλιά,
εκδ. Πατάκη, 2011).
Εισαγωγικά, ας πούμε ότι
η τέχνη αυτή αφορά στην κατατρόπωση του συνομιλητή μας, ασχέτως του αν έχουμε
δίκιο ή άδικο. Ως μέθοδος στηρίζεται
στη διαφορά μεταξύ αλήθειας και αληθοφάνειας. Καύσιμά της, η ματαιοδοξία∙ το πάθος για τις τιμές∙ η ανεντιμότητα∙
η ροπή των ανθρώπων να μιλάνε πριν σκεφτούν∙ η ξεροκεφαλιά. Δυναμωτικό της, η διαπίστωση ότι, ακόμα
κι όταν όλα σου τα επιχειρήματα έχουν πέσει στο καναβάτσο, μπορείς πάντοτε να
βρεις ακόμα ένα που θα σου δίνει δίκιο.
Τα
τεχνάσματα που μετέρχεται, όπως τα
αναπτύσσει διεξοδικά ο Σοπενχάουερ:
- Διεύρυνση έως υπερβολής
«Διευρύνεις
υπερβολικά το επιχείρημα του συνομιλητή σου και γενικεύεις στο έπακρο το νόημά
του, ενώ την ίδια στιγμή φροντίζεις να οχυρώνεις το δικό σου επιχείρημα μέσα σε
πολύ στενά όρια. Αυτό το τέχνασμα στηρίζεται στο γεγονός ότι, όσο γενικότερη
είναι μια θέση, τόσο ευκολότερα μπορείς να την προσβάλεις.»
- Ομώνυμα
«Σε
αυτό που λέει ο συνομιλητής σου δίνεις μια έννοια, η οποία, πέρα από τις
λεκτικές ομοιότητες, έχει ελάχιστη ή και καμία σχέση με το επιχείρημά του. Με
αυτό τον τρόπο καταρρίπτεις θριαμβευτικά τη συγκεκριμένη φράση του δίνοντας την
εντύπωση ότι αναίρεσες την αρχική του θέση.»
- Απολυτοποίηση των αντίπαλων επιχειρημάτων
«Παίρνεις
μια πρόταση του συνομιλητή σου, η οποία αναφέρεται σε κάτι το μερικό, την
απολυτοποιείς, την παρουσιάζεις σαν θέση γενικής ισχύος, ή τη μεταθέτεις σε ένα
τελείως άλλο πλαίσιο, και έτσι την αντικρούεις ως απόλυτη.»
- Κρύβεις τα χαρτιά σου
«Όταν
θέλεις να καταλήξεις σε ένα συμπέρασμα, δεν πρέπει να το φανερώσεις εξαρχής στο
συνομιλητή σου. Απεναντίας, τον οδηγείς να αποδεχτεί μία προς μία τις
προκείμενες του συμπεράσματός σου, ενσωματώνοντάς τες σποραδικά μέσα στη
συζήτηση ώστε να μην το αντιληφθεί.» [σημ. H.S. Προκείμενες είναι οι προτάσεις που οδηγούν σε ένα
συμπέρασμα.]
- Ψευδείς προκείμενες
«Στην
περίπτωση που ο συνομιλητής σου αρνείται να δεχτεί τις αληθινές προκείμενες που
του παρουσιάζεις, είτε επειδή δεν συμμερίζεται την αληθοφάνειά τους, είτε
επειδή έχει μαντέψει προς τα πού το πας, να χρησιμοποιήσεις ψευδείς
προκείμενες. Μη διστάσεις να χρησιμοποιήσεις προκείμενες, που είναι μεν ψευδείς
αυτές καθαυτές, αλλά ο αντίπαλός σου τις αποδέχεται ad hominem.
Έτσι μπορείς να στρέψεις εναντίον του πράγματα με τα οποία συμφωνεί. Αν π.χ.
γνωρίζεις ότι είναι μέλος μιας αιρεσης, στην οποία δεν ανήκεις εσύ,
χρησιμοποίησε το δόγμα της στρέφοντάς το εναντίον του.» [σημ. H.S. Η
επιχειρηματολογία ad hominem συνίσταται στο να εδράζει κανείς την αλήθεια ή το
ψεύδος των επιχειρημάτων στα προτερήματα ή τα ελαττώματα των ανθρώπων ή των
ομάδων που υποστηρίζουν αυτά ή παρόμοια επιχειρήματα.]
- Θέσε ως αποδεδειγμένο αυτό που είναι ζητούμενο να αποδειχτεί
«Χρησιμοποίησε
συγκαλυμμένα τη “λήψη του ζητουμένου” και πρόβαλε ως αξίωμα αυτό που πρέπει να αποδειχτεί.
Γι’ αυτό το σκοπό μπορείς να χρησιμοποιήσεις μια διαφορετική λέξη −π.χ. «έχει
καλή φήμη» αντί του «είναι έντιμος»−, ή γενικές αλήθειες που υπερκαλύπτουν το
συζητούμενο −π.χ. να επικαλεστείς το επισφαλές κάθε ανθρώπινης γνώσεις
προκειμένου να πλήξεις τις γνώσεις της Ιατρικής.»
- Εκμαίευσε αποδοχές μέσα από ατέλειωτες ερωτήσεις
«Υποβάλλεις
στον συνομιλητή σου πολλά, αλλεπάλληλα και μακροσκελή ερωτήματα, ώστε να
συγκαλύψεις αυτό που θέλεις να αποδείξεις, και έπειτα διατυπώνεις γρήγορα-γρήγορα
το επιχείρημα που προκύπτει από τις παραδοχές του. Οι αργόστροφοι αντίπαλοι δεν
θα πάρουν είδηση τα λάθη και τα κενά της ταχυδακτυλουργίας σου.»
- Εκνεύρισε τον αντίπαλό σου
«Προπάθησε
να τον εκνευρίσεις στρεψοδικώντας και προσβάλλοντάς τον. Έτσι δεν θα μπορεί να
κρίνει σωστά. Γενικά, να εμμένεις σε ό,τι διαπιστώνεις ότι τον θυμώνει.»
- Εκμεταλλεύσου το πνεύμα αντιλογίας
«Αν
ο συνομιλητής σου είναι πνεύμα αντιλογίας, κάνε του τις αντίθετες ερωτήσεις από
αυτές που θα του έκανες κανονικά, ή άφησέ τον να επιλέξει ανάμεσα σε δυο
αντίθετα ερωτήματα, ώστε να μη μπορεί να καταλάβει προς τα πού θέλεις να πας τη
συζήτηση.»
- Γενίκευσε συμφωνίες που αφορούν σε άλλα θέματα
«Αν
ο συνομιλητής σου συμφωνεί σε επιμέρους επιχειρήματά σου, μην τον ρωτήσεις αν
συμφωνεί και στη γενική θέση στην οποία θέλεις να καταλήξεις. Αυτή θα την
παρουσιάσεις στο τέλος, σαν τετελεσμένο και αποδεκτό γεγονός. Έτσι ο
συνομιλητής σου θα πιστέψει ότι όντως συμφώνησε με αυτήν και την ίδια εντύπωση
θα σχηματίσει και το ακροατήριο.»
- Διάλεξε μεταφορές που ευνοούν τη θέση σου
«Αν
ο αντίπαλός σου προτείνει μια μεταρρύθμιση,
αποκάλεσέ την ρηξικέλευθο νεωτερισμό στην περίπτωση που
αντιληφθείς ότι αυτή η λέξη είναι αρνητικά φορτισμένη στο ακροατήριο∙ ή το
αντίστροφο. Το τέχνασμα αυτό είναι μια συγκελυμμένη μορφή του τεχνάσματος 6.»
- Χειραγώγησε το συνομιλητή σου
«Μαζί
με το επιχείρημά σου παρουσιάζεις και ένα σκανδαλώδες αντεπιχείρημα, και καλείς
το συνομιλητή σου να διαλέξει ανάμεσα στα δυο. Έτσι τον οδηγείς να αποδεχτεί το
επιχείρημά σου.»
- Ισχυρίσου ότι νίκησες παρ’ όλο που έχεις ηττηθεί
«Το
τέχνασμα μπορεί να πιάσει αν ο συνομιλητής σου είναι σεμνός ή ηλίθιος, κι εσύ
έχεις πολύ θράσος και δυνατή φωνή.»
- Βγάλε το συνομιλητή σου τρελό
«Αν
αυτό που υποστηρίζεις είναι παράλογο, πρόβαλε μια άλλη θέση, αληθινή μεν αλλά
που η ισχύς της δεν είναι προφανής. Αν ο αντίπαλός σου την απορρίψει επειδή
υποπτεύεται κάποιο τέχνασμα, άρχισε να θριαμβολογείς ότι είναι παράλογος.»
- Βγάλε τον ανακόλουθο
«Όταν
υποστηρίζει μια θέση, εξέτασε αν είναι ανακόλουθη ή μοιάζει ανακόλουθη με άλλες
θέσεις που έχει εκφράσει, ή με δικές του πράξεις ή προθέσεις. Π.χ. αν
υποστηρίζει ότι η ζωή στην πόλη του είναι δυσάρεστη, πείτε του “Τότε γιατί δεν σηκώνεσαι να φύγεις;”.
Το τέχνασμα αυτό πιάνει πάντα.»
- Μη διστάσεις να διακόψεις και να εκτρέψεις τη συζήτηση…
«…
όταν βλέπεις ότι έχεις στριμωχτεί για τα καλά.»
- Μην τον αφήσει να πει αυτός ποιο είναι το συμπέρασμα
«Όταν ο συνομιλητής σου έχει δεχτεί τις
προκείμενες που παρουσίασες, μην του ζητήσεις να πει αυτός ποιο είναι το
συμπέρασμα. Πες το εσύ, όπως θέλεις.»
- Πες ένα επιχείρημα, όσο κακό κι αν είναι
«Μην ξεχνάς ότι τι ζητούμενο είναι η νίκη,
όχι η αλήθεια.»
- Βγάλε το συνομιλητή σου δικολάβο
«Αν σου ζητήσει να παραδεχτείς μια θέση
από την οποία κρίνεται το επίμαχο ζήτημα, να αρνηθείς υποστηρίζοντας ότι
επιχειρεί να παρουσιάσει ως αποδεδειγμένο αυτό που μένει να αποδειχτεί.»
- Ανάγκασε τον να υπερβάλει
«Σε αυτό θα τον οδηγήσεις προβάλλοντάς του
συνεχείς διαφωνίες και οξύνοντας τον ανταγωνισμό.»
- Διαστρέβλωσε τα επίχειρήματά του…
«… με τρόπο ώστε η θέση του να φανεί παράλογη
ή και επικίνδυνη.»
- Βρες το αντίθετο παράδειγμα
«Ψάξε και βρες την έστω και μια και
μοναδική περίπτωση όπου δεν ισχύει αυτό που ο συνομιλητής σου θέλει να
υποστηρίξει, και πάτησε σε αυτήν γενικεύοντας την ισχύ της.»
- Στρέψε τα επιχειρήματα του εναντίον του
«Αν σου πει, “Είναι ακόμα παιδί, μην είσαι τόσο αυστηρός μαζί του”, απάντησε: “Ακριβώς επειδή είναι ακόμα παιδί πρέπει να
τον διορθώσω, αλλιώς θα διατηρήσει τις κακές συνήθειές του”.»
- Πείσε το ακροατήριο, όχι το συνομιλητή σου
«Πρόβαλε μια αντίρρηση, την αβασιμότητα
της οποίας μόνο ένας ειδήμονας θα ήταν σε θέση να αντιληφθεί. Το καλύτερο
είναι, αυτή η αντίρρηση να γελοιοποιεί το συνομιλητή σου, γιατί στο κοινό
αρέσει να γελάει παρά να σκέφτεται.»
- Κάνε αντιπερισπασμό
«Όταν στριμώχνεσαι, ξεκίνα να μιλάς για
άλλο θέμα σαν να ήταν σχετικό με το συζητούμενο.»
- Επικαλέσου μια αυθεντία, όχι τη λογική
«Μην ξεχνάς ότι, όπως είπε ο Σενέκας, το
κοινό προτιμάει να πιστέψει τυφλά μια άποψη παρά να ασκεί την κρίση του.
Υπάρχουν πλήθος αυθεντιών, που απολαμβάνουν τον σεβασμό του όχλου.»
- «Αυτό με ξεπερνάει»
«Όταν δεν έχεις να αντιτάξεις
επιχειρήματα, μπορείς με λεπτό ειρωνικό τόνο να πεις: “Αυτό που λέτε, ξεπερνάει τις ταπεινές αντιληπτικές μου ικανότητες”, υπαινισσόμενος
έτσι ότι ο αντίπαλός σου λέει ανοησίες.»
- Κατάταξε την άποψή του σε μια απεχθή κατηγορία
«Για να απαλλαγείς από ένα επιχείρημα του
συνομιλητή σου, αρκεί να το κατατάξεις σε μια απεχθή κατηγορία −π.χ. “Μα αυτό
είναι σπιριτουαλισμός, ή αθεϊσμός, ή πανθεϊσμός, ή ρασιοναλισμός, ή
ανορθολογισμός, κ.ο.κ.”−έστω κι αν η σύνδεση αυτή δεν είναι διόλου προφανής.»
- Ισχυρίσου ότι αυτό που λέει είναι πρακτικά ανεφάρμοστο, ακόμα κι αν ισχύει θεωρητικά
«Με αυτό το σόφισμα, ενώ αποδέχεσαι τη
βάση του συλλογισμού του, απορρίπτεις το συμπέρασμα, σε αντίθεση με τον γνωστό
κανόνα της λογικής.»
- Μην τον αφήνεις ν’ αποφεύγει την ερώτηση
«Όταν δεν απαντάει σε μια ερώτηση, τάραξέ
τον με αυτήν.»
- Χτύπησέ τον εκεί που πονάει
«Αντί να απευθύνεσαι στη νόηση του
συνομιλητή σου (και του ακροατηρίου), κάνε τον να νιώσει ότι η άποψή του
υπονομεύει τα συμφέροντά του.»
- Πάτησε σε μια εσφαλμένη απόδειξη
«Αν ο συνομιλητής σου έχει δίκιο αλλά για
καλή σου τύχη χρησιμοποίησε μια λαθεμένη απόδειξη, διάψευσέ την εύκολα και αμέσως
μετά ισχυρίσου ότι διέψευσες ολόκληρη την άποψή του.»
- Το έσχατο τέχνασμα −γκαγκάν γκαγκάν!
«Μόλις
αντιληφθείς ότι ο συνομιλητής σου έχει το πάνω χέρι και δεν υπάρχει ελπίδα να
τον κατατροπώσεις, ξεκίνα να πετάς λόγια προσβλητικά, ταπεινωτικά και αγενή για
το πρόσωπό του. Με αυτό το τέχνασμα καταφέρνεις να φύγει η συζήτηση από το
συζητούμενο θέμα (στο οποίο έχεις ηττηθεί) και να περάσει στο πρόσωπο του
συνομιλητή σου, ότι αυτός είναι έτσι, είναι αλλιώς, και πάει λέγοντας. Πρόκειται
για ένα πολύ δημοφιλές τέχνασμα, αφού μπορεί να το χρησιμοποιήσει ο καθένας.»
Αυτά. Σας εύχομαι καλή τηλεθέαση και καλές συζητήσεις γενικότερα!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου