Ρέκβιεμ για τη Γρανάδα(αναδημοσιευση ενος μερους απο ενα ωραιοτατο ιστορικο αρθρο του Ρογηρου..

Ρέκβιεμ για τη Γρανάδα

Στις 16 Ιουλίου του σωτηρίου έτους 1212 ή, άλλως, την 13η ημέρα του μηνός Σαφάρ του 609 της Εγίρας, αναμετρήθηκαν στη βόρεια Ανδαλουσία, στους πρόποδες της Σιέρρα Μορένα, οι στρατιές της Χριστιανοσύνης και του Ισλάμ, σ’ ένα τόπο που οι Χριστιανοί ονόμαζαν Λας Νάβας ντε Τολόσα κι οι μουσουλμάνοι Χισν αλ Ικάμπ. Σαν σε αληθινή σταυροφορία, δίχως το όνομα, οι στρατιές όλων των χριστιανικών βασιλείων της Ιβηρικής (Καστίλλης, Λεόν, Αραγονίας και Ναβάρρας) είχαν συνασπιστεί στο όνομα της Ρεκονκίστα, της ανάκτησης εδαφών από τους μουσουλμάνους. Έλεγαν πως η στρατιά τους αριθμούσε ίσως και 200.000 άντρες. Ως τη μέρα εκείνη είχε προελάσει νικηφόρα μέσα στα εδάφη του εχθρού. Απέναντί τους, επικεφαλής ενός εξίσου πολυάριθμου στρατεύματος από Βερβέρους και Ανδαλουσιανούς, βρισκόταν ο τέταρτος Αλμοάδας χαλίφης, ο Μουχάμμαντ αλ Νάσιρ. Από τις τρεις πρωτεύουσές του (Μαρρακές, Ραμπάτ και Σεβίλλη) κυβερνούσε μια αχανή αυτοκρατορία που εκτεινόταν από τη Μαυριτανία μέχρι τον Τάγο και τον Γουαδιάνα, κι από τις ακτές του Ατλαντικού ως τη Λιβύη. Μες στη βεβαιότητα της νιότης είχε κάθε λόγο να πιστέψει τους συμβούλους του που τον διαβεβαίωναν πως είχε έρθει η ώρα να καταφέρει αποφασιστικό πλήγμα στους απίστους και να τους διώξει ως το Τολέδο ή κι ακόμη πιο μακριά. Η μάχη κράτησε ώρες πολλές κι ήταν σκληρή κι αμφίρροπη. Στην αρχή φάνηκε πως η νίκη θα χαμογελούσε στους μαχητές του ισλάμ: το ελαφρύ ιππικό τους είχε σχεδόν κυκλώσει τις δυνάμεις των χριστιανών. Υπήρχε ωστόσο ένας ηλικιωμένος άντρας που ένιωθε ότι αυτή ήταν η μεγαλύτερη και η τελευταία ευκαιρία της ζωής του. Δεν είχε ξεχάσει ότι πριν από δεκαεφτά χρόνια είχε συντριβεί στο Άλαρκος από τον πατέρα του σημερινού του αντιπάλου. Ο Αλφόνσος Η΄ της Καστίλλης συγκέντρωσε τους σιδερόφραχτους ιππότες του και τους οδήγησε σε μια απελπισμένη επέλαση ακριβώς στην καρδιά των γραμμών του εχθρού. Οι δυνάμεις του χαλίφη δεν κατάφεραν να τους αποκρούσουν κι άρχισαν να υποχωρούν. Η νίκη είχε αλλάξει στρατόπεδο. Οριστικά! Όταν έφτασε το σούρουπο οι μισοί από τους μουσουλμάνους πολεμιστές είχαν πέσει στο πεδίο της μάχης ή είχαν αιχμαλωτιστεί από τον εχθρό.

Συντριβή, λοιπόν. Όχι, όμως, απαραίτητα καθοριστική. Θα μπορούσε να ήταν ακόμη ένα επεισόδιο μιας αέναης πάλης. Δεν επρόκειτο να είναι έτσι. Δεν υπήρξε άλλη ευκαιρία για το Ισλάμ της Ιβηρικής. Μολονότι τα αποτελέσματα της σύγκρουσης δεν φάνηκαν την επαύριο της μάχης, η Αλ Ανταλούς με τους πέντε αιώνες ιστορίας και ισλαμικής παράδοσης άρχισε να λιώνει σαν το χιόνι κάτω από τον ήλιο. Αποδυναμωμένο από εσωτερικά προβλήματα, το αλμοαδικό χαλιφάτο άρχισε να αποσυντίθεται. Οι τοπικοί κυβερνήτες, ο ένας μετά τον άλλο άρχισαν να ανεξαρτητοποιούνται. Κάποιοι μάλιστα, προσπαθώντας να εδραιώσουν την εξουσία τους, δεν δίσταζαν να ζητήσουν βοήθεια από τους χριστιανούς μονάρχες. Αναρχία, συγκρούσεις φατριών και ταραχές. Δίχως την προστασία του χαλιφάτου, οι μουσουλμάνοι της Ισπανίας έπρεπε τώρα να στηριχτούν αποκλειστικά στις δικές τους, κατακερματισμένες, δυνάμεις για να υπερασπιστούν τα εδάφη τους. Άνισος αγώνας από κάθε άποψη. Πώς άλλωστε να συσπειρώσεις με όπλο την ιδεολογία του ιερού πολέμου κοινωνίες των οποίων οι ελίτ αποτελούνταν από νομικούς-θεολόγους και γραμματείς; Ακόμη και αξιόλογοι ηγέτες, σαν τον εμίρη της Μούρθια, τον Γιούσουφ ιμπν Χουντ αλ Μουταβακκίλ, αποδείχτηκαν αδύναμοι μπρος στη χριστιανική προέλαση. Το 1231 οι Αραγονέζοι καταλαμβάνουν τη Μαγιόρκα. Το 1236 οι Καστιγιάνοι κατακτούν την ιστορική πρωτεύουσα της Αλ Ανταλούς, την Κορδούη. Ακολουθούν η Βαλένθια (1238) και η Μούρθια (1241), στην οποία η Καστίλλη επιβάλλει αρχικά καθεστώς προτεκτοράτου, πριν την απορροφήσει. Τέλος, το 1248 πέφτει και η Σεβίλλη, η νεότερη πρωτεύουσα της μουσουλμανικής Ισπανίας. Ολόκληρη η Αλ Ανταλούς έχει χαθεί. Ολόκληρη; Όχι ακριβώς. Στο νότιο τμήμα της Ανδαλουσίας ένα εμιράτο πρόκειται να κρατήσει ψηλά τα λάβαρα του Ισλάμ για δυόμιση αιώνες ακόμη. Και κάπου εδώ ξεκινά η όμορφη και μελαγχολική ιστορία της ηγεμονίας του Νασριδών.

Ι.   Το εμιράτο των Νασριδών

Βρισκόμαστε στα 1232, είκοσι χρόνια μετά τη συντριβή στις Λας Νάβας ντε Τολόσα κι ενώ η Ανδαλουσία προσπαθεί απεγνωσμένα να οργανώσει τις δυνάμεις της για να αντισταθεί στον επεκτατισμό των χριστιανικών βασιλείων. Στην Αρχόνα, μια μικρή πόλη κοντά στη Χαέν, περιοχή άμεσα εκτεθειμένη στις χριστιανικές επιθέσεις, ο Μουχάμμαντ ιμπν Νασρ Αλ Άχμαρ ανακηρύσσεται εμίρης. Γρήγορα η εξουσία του επεκτείνεται και στη Χαέν και το 1237 στη Γρανάδα, όπου και μεταφέρει την έδρα του, έχοντας την πεποίθηση ότι η γεωγραφική της θέση είναι ιδανική, καθώς παρέχει τη μεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια. Η αρχή είναι πάντα δύσκολη και για τον Μουχάμμαντ είναι γεμάτη απογοητεύσεις και ταπεινώσεις. Η ιδιαίτερη πατρίδα του, η Αρχόνα, μαζί με τη Χαέν, πέφτει το 1246 στα χέρια των Καστιγιάνων. Ο εμίρης αναγκάζεται να δηλώσει υποτέλεια στον βασιλιά της Καστίλλης, τον Φερδινάνδο Γ΄, και μάλιστα υποχρεώνεται να πολεμήσει τους ομόθρησκούς του βοηθώντας τον Φερδινάνδο να καταλάβει τη Σεβίλλη. Και όμως! Παρά τις δυσκολίες, ο Μουχάμμαντ Α΄ θα κατορθώσει να ανατρέψει την εις βάρος του κατάσταση και να εδραιώσει την εξουσία του στο τελευταίο προπύργιο της μουσουλμανικής Ανδαλουσίας. Αντί η δήλωση υποτέλειας να οδηγήσει το νεοσύστατο εμιράτο στην κυριαρχία των χριστιανών, όπως συνέβη στη Μούρθια, θα δώσει στους Νασρίδες την αναγκαία πίστωση χρόνου για να οργανώσουν ένα βιώσιμο κράτος.

Α. Από την επιβίωση στην ακμή

α. Οι λόγοι της επιβίωσης: Μια σειρά από παράγοντες καθιστούν δυνατή τη σωτηρία της Γρανάδας παρά το καταρχήν εχθρικό περιβάλλον. Φυσικά πλεονεκτήματα: Η γεωγραφική θέση και η μορφολογία του εδάφους του εμιράτου διευκολύνουν την υπεράσπισή του. Τα βόρεια σύνορά του προστατεύονται από ορεινούς όγκους που το καθιστούν πολύ δυσκολότερο στόχο απ’ ό,τι η κοιλάδα του Γουαδαλκιβίρ ή οι πεδιάδες του ισπανικού Λεβάντε (Pierre Guichard «Al Andalus, 711-1492, Une histoire de l’Andalousie arabe», εκδ. Hachette, συλλ. Pluriel, Παρίσι 2000, σελ. 207). Επιπλέον, τα παράλια του εμιράτου επιτρέπουν τόσο την ανάπτυξη του θαλάσσιου εμπορίου, όσο και την ευχερή επικοινωνία με τους ομόθρησκους του Μαγκρέμπ. Προϋποθέσεις οικονομικής ανάπτυξης: Ενισχυμένο από μεγάλο αριθμό προσφύγων που εγκαταλείπουν τις περιοχές της Ανδαλουσίας που κατέκτησαν οι χριστιανοί, το κράτος της Γρανάδας διαθέτει επαρκή πληθυσμό για να εκμεταλλευθεί στον μέγιστο βαθμό όλους τους οικονομικούς πόρους του. Πρέπει άλλωστε να συνυπολογισθεί και το γεγονός ότι αυτοί που μεταναστεύουν σε ανάλογες συνθήκες είναι συνήθως οι ελίτ και το ειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό (οι απλοί αγρότες δεν είχαν άλλη επιλογή από το να παραμείνουν υπό τη διοίκηση των απίστων). Επιπροσθέτως, τα καλά οργανωμένα και με μεγάλη παράδοση λιμάνια της Μάλαγας και της Αλμερίας συμβάλλουν στην άνθηση του εμπορίου. Ευνοϊκές συγκυρίες: Αφενός, τα χριστιανικά βασίλεια δεν έχουν τα μέσα για να απορροφήσουν τόσο γρήγορα τα εδάφη που κατέκτησαν από τους μουσουλμάνους (Guichard, όπ.π.). Χρειάζονται αρκετό χρόνο για να οργανώσουν τις αναγκαίες δομές για την άσκηση εξουσίας και διοίκησης, διαφορετικά διατρέχουν τον κίνδυνο εξέγερσης των υποτελών πληθυσμών (οι οποίες έτσι κι αλλιώς εκδηλώνονται, μια και οι υποσχέσεις σεβασμού της θρησκευτικής ελευθερίας και των περιουσιακών δικαιωμάτων που είχαν δοθεί στους μουσουλμάνους καταπατήθηκαν αρκετά γρήγορα: στην Ανδαλουσία και στη Μούρθια, το 1264, και στη Βαλένθια, το 1248 και το 1275, σημειώνονται μεγάλες εξεγέρσεις των μουδέχαρες, δηλ. των μουσουλμάνων που ζουν υπό χριστιανικό ζυγό). Αφετέρου, η Γρανάδα ευνοείται από τον αδυσώπητο ανταγωνισμό μεταξύ Καστίλλης και Αραγονίας για την πρωτοκαθεδρία στην Ιβηρική. Κανένα από τα δύο βασίλεια δεν θέλει να δει το άλλο να ισχυροποείται αφάνταστα κατακτώντας το εμιράτο των Νασριδών. Διπλωματική επιδεξιότητα: Οι Νασρίδες εκμεταλλεύονται στο έπακρο τις διαφορές μεταξύ των χριστιανών αντιπάλων τους. Παράλληλα, επωφελούνται από τη συμμαχία με τους ισχυρούς Μερινίδες ηγεμόνες της Φες, χωρίς να γίνουν υποχείρια ή υποτελείς τους. Αν οι Μερινίδες, διοργανώνοντας ευρείας κλίμακας επιχειρήσεις ιερού πολέμου στην Ανδαλουσία, διατηρούν αναμφισβήτητα βλέψεις κυριαρχίας επί της Γρανάδας, οι Νασρίδες κατορθώνουν να τους «ξεγελάσουν» με δυναστικούς γάμους και πρόσκαιρες εδαφικές παραχωρήσεις.

β. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά τον 13ο και 14ο αιώνα – Από θέση άμυνας σε θέση κυρίαρχου

1. Η ανατροπή: Αρχικός στόχος των Νασριδών είναι η αναχαίτιση του αντιπάλου. Πρέπει οπωσδήποτε να ελαττωθεί η ασφυκτική πίεση που ασκούν στο εμιράτο η Καστίλλη και η Αραγονία. Κατά το δεύτερο ήμισυ του 13ου αι. ο μονάρχης της Καστίλλης, ο Αλφόνσος Ι΄ ο Σοφός, εισβάλλει τέσσερις φορές στη Γρανάδα, φτάνοντας μέχρι τα περίχωρα της πρωτεύουσας, ενώ το 1309 ο εμίρης Νασρ Α΄ αναγκάζεται να επιβεβαιώσει την υποτέλεια στην Καστίλλη, υποσχόμενος μεγαλύτερο φόρο και στρατιωτική βοήθεια στον χριστιανό επικυρίαρχό του (Guichard, όπ.π., σελ. 211). Οι Νασρίδες υποχωρούν, αλλά δεν παραδίδονται, περιμένοντας την κατάλληλη ευκαιρία. Οργανώνουν τον στρατό τους και τον ενισχύουν, με την άδεια των Μερινιδών, στρατολογώντας μαζικά Βερβέρους πολεμιστές (ιδίως το φημισμένο ελαφρύ ιππικό τους). Τον Ιούνιο του 1319 οι Καστιγιάνοι εισβάλλουν ξανά στη Γρανάδα. Ο εμίρης Ισμαήλ τους συναντά στο Πίνος Πουέντε, 16 χιλιόμετρα έξω από την πρωτεύουσα, επικεφαλής ενός στρατεύματος που αποτελούν Ανδαλουσιανοί μαχητές και Βερβέροι μουτζαχεντίν τους οποίους καθοδηγεί ο Μερινίδης Ουθμάν ιμπν Αμπί Λουλά. Η μάχη που ακολουθεί θα μείνει χαραγμένη στη μνήμη των χριστιανών ως η Καταστροφή της Βέγκα της Γρανάδας. Ο στρατός της Καστίλλης συντρίβεται. Σκοτώνονται και οι δύο αντιβασιλείς, οι πρίγκιπες Πέτρος και Ιωάννης. Πέντε χρόνια αργότερα, ο Ισμαήλ οδηγεί και πάλι τον στρατό του, αυτή τη φορά από θέση επιτιθέμενου: ανακτά σειρά οχυρών θέσων από τους χριστιανούς στα βόρεια και βορειοανατολικά του εμιράτου.

 η συνεχεια στο Μπλογκ του Ρογηρου