Ντόρα Περτέση
( κείμενο βασισμένο στο σεμινάριο της κας Περτέση σχετικά με τη μεταβίβαση το 2010-11)
Πως ορίζεται η μεταβίβαση; Το 1908, ο Φρόυντ, στο άρθρο του Πέντε
μαθήματα πάνω στην ψυχανάλυση, ορίζει τη μεταβίβαση μέσω της αγάπης και
της επανάληψης. Το υποκείμενο επαναλαμβάνει αυτό που έχει αποτύχει, αυτό
που είναι σκοτεινό, για παράδειγμα, η σχέση με τον πατέρα στην
περίπτωση του Ανθρώπου με τα ποντίκια, η σχέση με το γυναικείο, στην
περίπτωση της Ντόρας.
Έτσι, ο Φρόυντ σε μια μεταβιβαστική στιγμή καταλήγει να ερμηνεύσει ότι δεν έχει καμία κλίση προς τον βασανισμό και την ωμότητα, συμπεριφορές που του απέδιδε Ο άνθρωπος με τα ποντίκια. Επειδή δηλαδή δεν συμβολοποιεί την ωμότητα του πατέρα του γι’ αυτόν τον λόγο την μεταθέτει στον Φρόυντ και υπάρχει η επονομαζόμενη αρνητική μεταβίβαση, ή διαφορετικά, η μεταβίβαση ως αντίσταση στην ανάδυση της αλήθειας.
Σε ό,τι δε αφορά την περίπτωση της Ντόρας, ο Φρόυντ, επειδή ερμήνευε από τη θέση του πατέρα, δεν μπόρεσε να αντιληφθεί ότι για την Ντόρα το παιχνίδι και η σύγκρουση παιζότανε αλλού. Έτσι, της ερμηνεύει τον υποτιθέμενο έρωτά της προς τον Κο Κ. αλλά η Ντόρα λέει ότι δεν πρόκειται περί αυτού και, κάποιες συνεδρίες αργότερα, του εύχεται Καλά Χριστούγεννα και διακόπτει την θεραπεία.
Ο Λακάν, το 1951 στο γραπτό του Παρέμβαση για τη μεταβίβαση θέτει σε αμφισβήτηση την τότε επικρατούσα άποψη περί μεταβίβασης, δηλαδή τον ορισμό της από τους μεταφρουδικούς ως το σύνολο των αρνητικών ή θετικών συναισθημάτων προς τον αναλυτή. Θεωρεί ότι η αρνητική μεταβίβαση στην περίπτωση της Ντόρας συνδέεται με τις προκαταλήψεις του Φρόυντ πάνω στη σχέση άνδρα/γυναίκας, τουτέστιν ότι η γυναίκα είναι για τον άνδρα, και ο άνδρας για τη γυναίκα. Πιο ειδικά ο Φρόυντ δεν διέκρινε επαρκώς τον διαχωρισμό, τον οποίο θα κάνει αργότερα, ανάμεσα στο αντικείμενο ταύτισης της υστερικής και το ερωτικό αντικείμενο. Προσπαθούσε εις μάτην να πείσει την Ντόρα ότι είναι ερωτευμένη με τον Κ., γεγονός που το πλήρωσε με την διακοπή της θεραπείας. Οι ανδρικές ταυτίσεις της Ντόρας που σχετίζονται με τον αδελφό της του διαφεύγουν. Αν η Ντόρα ταυτίζεται με τον Κ. αυτό δεν σημαίνει ότι είναι και ερωτευμένη μαζί του. Διότι αυτό που είναι σημαντικό γι’ αυτήν, αυτό που γι’ αυτήν συνιστά ένα μυστήριο, είναι να διασαφηνίσει την έννοια του γυναικείου, της θηλυκότητας, του τι είναι γυναίκα. Γι’ αυτό ενδιαφέρεται για το ζευγάρι των Κ. μήπως και μέσω αυτού λάβει μια απάντηση στο ερώτημά της. Το σφάλμα του Φρόυντ ήταν η προκατάληψή του και το δεδομένο ότι η γυναίκα προορίζεται για τον άνδρα.
Ο Λακάν επιτονίζει το γεγονός ότι η απρόσφορη ερμηνεία του Φρόυντ στην Ντόρα αυξάνει τις αντιστάσεις της, οι οποίες δεν οφείλονται σε κάποιο καπρίτσιο, αλλά στο γεγονός ότι ερμήνευε λανθασμένα. Τονίζει λοιπόν τη συμμετοχή του αναλυτή στο φαινόμενο της αρνητικής μεταβίβασης και δείχνει ότι με βάση αυτή ο Φρόυντ απομακρύνεται από το να δείξει κάτι της τάξεως της επιθυμία της στην Ντόρα.
Από την άλλη πλευρά θα διακρίνει τις διαφορετικές μεταβιβαστικές στιγμές στην ανάλυση της Ντόρας με βάση την έννοια της διαλεκτικής ανατροπής που έχει ως συνέπεια την ανάπτυξη της αλήθειας του υποκειμένου. Για παράδειγμα η πρώτη ανάπτυξη της αλήθειας, δηλαδή όσα η Ντόρα του εξιστορεί λαμβάνοντας τη θέση του θύματος, έχει ως αποτέλεσμα, μια πρώτη διαλεκτική ανατροπή : ο Φρόυντ αρνείται την παρουσίαση που του κάνει, ότι δηλαδή είναι αθώα και θύμα. Της λέει ότι για όλα όσα παραπονιέται έχει μέρος ευθύνης. Ακολουθεί μια δεύτερη ανάπτυξη της αλήθειας και μια δεύτερη διαλεκτική ανατροπή και έπεται η τρίτη ανάπτυξη της αλήθειας η οποία αποτυγχάνει να έχει ως συνέπεια μια τρίτη διαλεκτική ανατροπή. Γιατί; Διότι ο Φρόυντ αποτυγχάνει να αντιληφθεί τη συμβολική διάσταση κάποιων εξιστορήσεων της Ντόρας και ερμηνεύει λανθασμένα. Και τότε ο Λακάν σημειώνει ότι υπάρχει αντιμεταβίβαση την οποία ορίζει ως εξής: το σύνολο των προκαταλήψεων του ψυχαναλυτή. Δηλαδή ποιος είναι ο ορισμός της αντιμεταβίβασης με όρους καθαρής διαλεκτικής; Είναι το γεγονός ότι ο αναλυτής αδυνατεί να διακινήσει αυτή την διαλεκτική διαδικασία.
Εξάλλου, στο 11ο Σεμινάριο Οι τέσσερις θεμελικές έννοιες της ψυχανάλυσης ο Λακάν διέκρινε τη δομή της μεταβίβασης, διαχωρίζοντας την α) συμβολική διάσταση την οποία όρισε μέσα από το καθ’ υπόθεση της γνώσης υποκείμενο και β) τη φαντασιακή διάσταση. Έχοντας υπ’ όψην το σχήμα L του Λακάν (Ecrits σελ. 548) αντιλαμβανόμαστε ότι η συμβολική διάσταση της μεταβίβασης τοποθετείται στον συμβολικό άξονα, τουτέστιν, Sujet - Autre (Υποκείμενο- Άλλος) ενώ η φαντασιακή διάσταση στον φαντασιακό άξονα α α’ (εγώ-ιδανικό εγώ). Στο παράδειγμα της Ντόρας, οι αναπτύξεις της αλήθειας και οι διαλεκτικές ανατροπές τοποθετούνται στον συμβολικό άξονα και σχετίζονται με την ερμηνεία του Φρόυντ, ενώ η λανθασμένη ερμηνεία του έχει ως αποτέλεσμα να μετανικηθεί η διαδιακασία από τον συμβολικό άξονα προς τον φαντασιακό άξονα, με συνέπεια την πρόωρη διακοπή της ανάλυσης.
Έτσι, ο Φρόυντ σε μια μεταβιβαστική στιγμή καταλήγει να ερμηνεύσει ότι δεν έχει καμία κλίση προς τον βασανισμό και την ωμότητα, συμπεριφορές που του απέδιδε Ο άνθρωπος με τα ποντίκια. Επειδή δηλαδή δεν συμβολοποιεί την ωμότητα του πατέρα του γι’ αυτόν τον λόγο την μεταθέτει στον Φρόυντ και υπάρχει η επονομαζόμενη αρνητική μεταβίβαση, ή διαφορετικά, η μεταβίβαση ως αντίσταση στην ανάδυση της αλήθειας.
Σε ό,τι δε αφορά την περίπτωση της Ντόρας, ο Φρόυντ, επειδή ερμήνευε από τη θέση του πατέρα, δεν μπόρεσε να αντιληφθεί ότι για την Ντόρα το παιχνίδι και η σύγκρουση παιζότανε αλλού. Έτσι, της ερμηνεύει τον υποτιθέμενο έρωτά της προς τον Κο Κ. αλλά η Ντόρα λέει ότι δεν πρόκειται περί αυτού και, κάποιες συνεδρίες αργότερα, του εύχεται Καλά Χριστούγεννα και διακόπτει την θεραπεία.
Ο Λακάν, το 1951 στο γραπτό του Παρέμβαση για τη μεταβίβαση θέτει σε αμφισβήτηση την τότε επικρατούσα άποψη περί μεταβίβασης, δηλαδή τον ορισμό της από τους μεταφρουδικούς ως το σύνολο των αρνητικών ή θετικών συναισθημάτων προς τον αναλυτή. Θεωρεί ότι η αρνητική μεταβίβαση στην περίπτωση της Ντόρας συνδέεται με τις προκαταλήψεις του Φρόυντ πάνω στη σχέση άνδρα/γυναίκας, τουτέστιν ότι η γυναίκα είναι για τον άνδρα, και ο άνδρας για τη γυναίκα. Πιο ειδικά ο Φρόυντ δεν διέκρινε επαρκώς τον διαχωρισμό, τον οποίο θα κάνει αργότερα, ανάμεσα στο αντικείμενο ταύτισης της υστερικής και το ερωτικό αντικείμενο. Προσπαθούσε εις μάτην να πείσει την Ντόρα ότι είναι ερωτευμένη με τον Κ., γεγονός που το πλήρωσε με την διακοπή της θεραπείας. Οι ανδρικές ταυτίσεις της Ντόρας που σχετίζονται με τον αδελφό της του διαφεύγουν. Αν η Ντόρα ταυτίζεται με τον Κ. αυτό δεν σημαίνει ότι είναι και ερωτευμένη μαζί του. Διότι αυτό που είναι σημαντικό γι’ αυτήν, αυτό που γι’ αυτήν συνιστά ένα μυστήριο, είναι να διασαφηνίσει την έννοια του γυναικείου, της θηλυκότητας, του τι είναι γυναίκα. Γι’ αυτό ενδιαφέρεται για το ζευγάρι των Κ. μήπως και μέσω αυτού λάβει μια απάντηση στο ερώτημά της. Το σφάλμα του Φρόυντ ήταν η προκατάληψή του και το δεδομένο ότι η γυναίκα προορίζεται για τον άνδρα.
Ο Λακάν επιτονίζει το γεγονός ότι η απρόσφορη ερμηνεία του Φρόυντ στην Ντόρα αυξάνει τις αντιστάσεις της, οι οποίες δεν οφείλονται σε κάποιο καπρίτσιο, αλλά στο γεγονός ότι ερμήνευε λανθασμένα. Τονίζει λοιπόν τη συμμετοχή του αναλυτή στο φαινόμενο της αρνητικής μεταβίβασης και δείχνει ότι με βάση αυτή ο Φρόυντ απομακρύνεται από το να δείξει κάτι της τάξεως της επιθυμία της στην Ντόρα.
Από την άλλη πλευρά θα διακρίνει τις διαφορετικές μεταβιβαστικές στιγμές στην ανάλυση της Ντόρας με βάση την έννοια της διαλεκτικής ανατροπής που έχει ως συνέπεια την ανάπτυξη της αλήθειας του υποκειμένου. Για παράδειγμα η πρώτη ανάπτυξη της αλήθειας, δηλαδή όσα η Ντόρα του εξιστορεί λαμβάνοντας τη θέση του θύματος, έχει ως αποτέλεσμα, μια πρώτη διαλεκτική ανατροπή : ο Φρόυντ αρνείται την παρουσίαση που του κάνει, ότι δηλαδή είναι αθώα και θύμα. Της λέει ότι για όλα όσα παραπονιέται έχει μέρος ευθύνης. Ακολουθεί μια δεύτερη ανάπτυξη της αλήθειας και μια δεύτερη διαλεκτική ανατροπή και έπεται η τρίτη ανάπτυξη της αλήθειας η οποία αποτυγχάνει να έχει ως συνέπεια μια τρίτη διαλεκτική ανατροπή. Γιατί; Διότι ο Φρόυντ αποτυγχάνει να αντιληφθεί τη συμβολική διάσταση κάποιων εξιστορήσεων της Ντόρας και ερμηνεύει λανθασμένα. Και τότε ο Λακάν σημειώνει ότι υπάρχει αντιμεταβίβαση την οποία ορίζει ως εξής: το σύνολο των προκαταλήψεων του ψυχαναλυτή. Δηλαδή ποιος είναι ο ορισμός της αντιμεταβίβασης με όρους καθαρής διαλεκτικής; Είναι το γεγονός ότι ο αναλυτής αδυνατεί να διακινήσει αυτή την διαλεκτική διαδικασία.
Εξάλλου, στο 11ο Σεμινάριο Οι τέσσερις θεμελικές έννοιες της ψυχανάλυσης ο Λακάν διέκρινε τη δομή της μεταβίβασης, διαχωρίζοντας την α) συμβολική διάσταση την οποία όρισε μέσα από το καθ’ υπόθεση της γνώσης υποκείμενο και β) τη φαντασιακή διάσταση. Έχοντας υπ’ όψην το σχήμα L του Λακάν (Ecrits σελ. 548) αντιλαμβανόμαστε ότι η συμβολική διάσταση της μεταβίβασης τοποθετείται στον συμβολικό άξονα, τουτέστιν, Sujet - Autre (Υποκείμενο- Άλλος) ενώ η φαντασιακή διάσταση στον φαντασιακό άξονα α α’ (εγώ-ιδανικό εγώ). Στο παράδειγμα της Ντόρας, οι αναπτύξεις της αλήθειας και οι διαλεκτικές ανατροπές τοποθετούνται στον συμβολικό άξονα και σχετίζονται με την ερμηνεία του Φρόυντ, ενώ η λανθασμένη ερμηνεία του έχει ως αποτέλεσμα να μετανικηθεί η διαδιακασία από τον συμβολικό άξονα προς τον φαντασιακό άξονα, με συνέπεια την πρόωρη διακοπή της ανάλυσης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου