Περί ιχθύων
Από τον Σπύρο Σφενδουράκη
Shubin Neil, Το ψάρι μέσα μας. Κάτοπτρο, Αθήνα 2009, σελ. 304
Σέτσινγκ Φρανκ, Ειδήσεις από ένα άγνωστο σύμπαν, Καστανιώτη, Αθήνα 2009, σελ. 608
αποσπασμα :Η ανακάλυψη ενός σημαντικού απολιθώματος, βέβαια, όσο συναρπαστική κι αν είναι για τους ειδικούς, δεν θα επαρκούσε για να καλύψει τους προβληματισμούς του ευρύτερου κοινού. Ποια είναι, λοιπόν, τα ερωτήματα εκείνα που αναδύονται από τα λασπόνερα στα οποία πλατσούριζαν το Tiktaalik και οι συγγενείς του;
Το κεντρικό ερώτημα θα μπορούσε να συνοψιστεί ως εξής: είναι τα σώματά μας φτιαγμένα με τον ιδανικότερο δυνατό τρόπο; Νομίζω ότι η απάντηση που αυτόματα θα έδινε κανείς σήμερα είναι: «φυσικά όχι, αφού είμαστε ευάλωτοι σε ένα σωρό παθήσεις», παραθέτοντας ως τυπικό παράδειγμα τα μυοσκελετικά προβλήματα της μέσης, για τα οποία έχει ευρύτατα συζητηθεί ότι οφείλονται στην ελλιπή προσαρμογή του κορμιού μας στην όρθια στάση. Όμως, ας δούμε τη συλλογιστική που συνήθως κρύβεται πίσω από την απάντηση αυτή: οι ατέλειες αφορούν τον άνθρωπο, ο οποίος θεωρείται ότι αυτονομήθηκε από τη «φύση» και γι’ αυτό πληρώνει το «σαρκικό» τίμημα της πνευματικής ή ψυχικής ιδιαιτερότητάς του. Ο κοινός νους θεωρεί ότι «εντός της φύσης» υπάρχει τελειότητα στο σχεδιασμό και η απομάκρυνση από αυτήν οδηγεί σε προβλήματα. Η Πτώση, δηλαδή, στην οποία κάποιοι αποδίδουν θετικό σημασιολογικό περιεχόμενο, καθώς την ταυτίζουν με την πρόοδο και την αυτονομία του ανθρώπου μέσα από την αυτοσυνειδησία, τη γλώσσα, την εργασία κ.λπ., και κάποιοι αρνητικό, ως απομάκρυνση από την «καλή» φυσική κατάσταση, απομάκρυνση που επιφέρει ηθική και σωματική κατάπτωση. Οι διαδεδομένες αυτές θεωρήσεις συνδέονται και με παρεμφερείς απόψεις περί «ισορροπίας της φύσης», περί ταύτισης του «φυσικού» με το «καλό», απόψεις που στην πιο ήπια μορφή τους αποπνέουν έναν ανώδυνο ρομαντισμό αλλά, κάποιες φορές, καταλήγουν σε καταστροφολογικές αναλύσεις αποκαλυπτικού χαρακτήρα (όπως, για παράδειγμα, σε ένα μέρος των συζητήσεων περί κλιματικής αλλαγής).
Έχουν, όμως, επιστημονική τεκμηρίωση αυτές οι θεωρήσεις; Μέσα σε κάθε οργανισμό, στον τρόπο που είναι φτιαγμένο το σώμα του, στον τρόπο που κινείται, στον τρόπο που τρέφεται, ακόμα και στον τρόπο που συμπεριφέρεται ή σκέφτεται, υπάρχει το ανάλογο «ψάρι», μια ιστορική διαδρομή διαρκούς μεταβολής χαρακτηριστικών που υπάρχουν και λειτουργούν σε κάθε περίοδο. Η εμφάνιση απολύτως καινοφανών οντοτήτων είναι ουσιαστικά αδύνατη στη φύση: κάθε νέο όργανο, κάθε νέα δομή, βασίζονται σε όσα προϋπήρχαν στους προγόνους είτε σε επίπεδο σύνθετου οργάνου είτε σε επίπεδο γενετικού προγράμματος. Αυτά που συμβαίνουν είναι αναδιατάξεις στο χώρο, αλλαγές στη λειτουργία, επαναρυθμίσεις του γενετικού προγράμματος, ενσωμάτωση ευνοϊκών μεταλλάξεων (πόσο περιεκτικός όρος!), όταν και αν χρειαστεί. Και τότε, θα πρέπει να συμβιβαστούν αντικρουόμενα «συμφέροντα» μέσα στο σώμα, η μια χρήσιμη αλλαγή να μην αποδιοργανώσει κάποια άλλη σημαντική λειτουργία. Όλα αυτά σημαίνουν ότι ουδείς οργανισμός είναι τέλεια σχεδιασμένος. Η φύση δεν παράγει τέλειες μηχανές αλλά, όπως είπε και ο νομπελίστας βιολόγος Φρανσουά Ζακόμπ, λειτουργεί ως μάστορας που χρησιμοποιεί όποια υλικά βρίσκει μπροστά του για να φτιάξει αυτό που θέλει.
Αυτό το στοιχείο της εξελικτικής ιστορίας των έμβιων όντων αποτελεί τον κορμό του βιβλίου του Σούμπιν, ο οποίος χρησιμοποιεί ως κομβικό σημείο ένα κρίσιμο στάδιο στην εξέλιξη των σημερινών θηλαστικών (άρα και των ανθρώπων), αυτό της μετάβασης από το υγρό στοιχείο στη στεριά, οπότε και έπρεπε να αλλάξουν πολλά στο σώμα και τις λειτουργίες του. Όλα τα σπονδυλωτά που ζουν στη στεριά (αμφίβια, ερπετά, πτηνά, θηλαστικά) φέρουν περισσότερο ή λιγότερο εμφανή ίχνη της μετάβασης αυτής, δηλαδή ίχνη της τροποποίησης των χαρακτηριστικών των προγονικών μας ψαριών σε αυτά που μοιράζονται όλα τα τετράποδα. Η έκθεση και η εξήγηση των ενδείξεων (αποδείξεων θα λέγαμε ίσως) γίνεται με συναρπαστικό και απλό τρόπο, αλλά μη νομίσει κανείς ότι τα σχετικά φαινόμενα περιορίζονται μόνο στα τετράποδα και τα ψάρια. Τα ίδια ισχύουν για όλους τους οργανισμούς και για κάθε περίοδο της εξέλιξης της ζωής. Κάθε νέα μορφή που συναντάμε είναι μια τροποποίηση του άμεσου προγόνου της, ο οποίος κι αυτός ήταν μια τροποποίηση του δικού του κ.ο.κ. Έτσι, όταν εμφανιστεί ένα καινούργιο πρόβλημα, η εξέλιξη θα προσπαθήσει να το λύσει στηριζόμενη στα χαρακτηριστικά που διαθέτει κάθε φορά ο αντίστοιχος οργανισμός.
Η λύση που θα επιτευχθεί θα είναι συνδυασμός των περιορισμών που θέτει η υπάρχουσα οργάνωση του σώματος, των βέλτιστων λύσεων, των αλληλεπιδράσεων των απαιτούμενων αλλαγών με άλλες σημαντικές λειτουργίες και των διαθέσιμων παραλλαγών στον πληθυσμό (όταν δεν υπάρχουν διαθέσιμες κατάλληλες παραλλαγές ή επαρκής πλαστικότητα, δεν μπορεί να υπάρξει προσαρμογή στις νέες απαιτήσεις, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε εξαφάνιση). Συχνά, σημαντικό ρόλο παίζουν και τυχαία γεγονότα (τυχαία ως προς τη διαδικασία απάντησης στα συγκεκριμένα προβλήματα), όπως συνέβη αρκετές φορές με τις πτώσεις αστεροειδών, με ηφαιστειακές εκρήξεις κ.λπ.
Άρα στη φύση δεν υπάρχει τελειότητα. Τα «θαύματα της φύσης» είναι όντως σπουδαία, αλλά όταν τα εξετάσει κανείς από κοντά τις περισσότερες φορές θα δει τα ίχνη των συμβιβασμών που έγιναν κατά τη διαδικασία κατασκευής τους. Οι προσαρμογές των οργανισμών είναι βέλτιστες μόνο με σχετικούς όρους.
Αντίστοιχα, η φύση δεν βρίσκεται σε κάποιο στάδιο ιδεατής ισορροπίας, αλλά βρίσκεται μονίμως σε στάδιο διαρκούς αλλαγής. Αυτό αφορά τόσο τους ίδιους τους οργανισμούς όσο και το ανόργανο περιβάλλον.''................................
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου