Ελίας Κανέτι ....Αφιέρωμα -βιβλιοθηκη της ''Ε''

Αφιέρωμα - Ελίας Κανέτι
Οταν το πνευματικό πάθος συναντά την ηθική ευθύνη
Ενας παγκόσμιος πολίτης
Ο Θάνατος ως νόμισμα της εξουσίας
Βιβλιογραφία Κανέτι

αποσπασμα:

Οταν το πνευματικό πάθος συναντά την ηθική ευθύνη
ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΣΧΙΝΑ...........

...........................................................................................................................................................................

Ερημίτες ή αποσυνάγωγοι;Η Σούζαν Σόνταγκ μας θυμίζει, σ' ένα δοκίμιό της που δημοσιεύτηκε στις αρχές της δεκαετίας του '80 στο «New York Review of Books», ότι ο Κανέτι χρησίμευσε ως πρότυπο για τη μορφή του φιλοσόφου σε πολλά από τα μυθιστορήματα της Αϊρις Μέρντοχ -όπως στο αφιερωμένο στο συγγραφέα και αμετάφραστο στα ελληνικά βιβλίο της «The flight from the Enchanter»: κεντρικός ήρωας εδώ είναι Μίσα Φοξ, ένα πρόσωπο του οποίου η τόλμη και η αβίαστη ανωτερότητα συνιστούν άλυτο όσο και σαγηνευτικό αίνιγμα για φίλους και γνωστούς. Το πορτρέτο αυτό μας κάνει να υποπτευόμαστε πόσο εξωτικός πρέπει να φαινόταν στους Αγγλους θαυμαστές του ο Κανέτι. «Ο πολυμαθής καλλιτέχνης, ο ταγμένος στη σοφία, δεν είναι συνηθισμένη μορφή στη βρετανική κουλτούρα», γράφει η Σόνταγκ. Αλλά ιδού τα χαρακτηριστικά του: «Είναι ασφαλώς άνδρας· Εβραίος ή μοιάζει με Εβραίο· μέτοχος πολλών πολιτισμών· ανήσυχος, σχεδόν νομάδας· μισογύνης. Απεχθάνεται τα ένστικτα, συλλέγει τα πιο ετερόκλητα αντικείμενα, καταποντίζεται από το βάρος των βιβλίων, αλλά καταφέρνει να επιπλεύσει χάρη στην ευφορία της γνώσης. Πραγματικό του καθήκον δεν είναι να χρησιμοποιεί το ταλέντο του επεξηγηματικά, αλλά, όντας μάρτυρας της εποχής του, να δίνει, όσο πιο εποικοδομητικά γίνεται, το μέτρο της απελπισίας». Αυτός ο ερημίτης εκκεντρικός, όπως τον περιγράφει η Σόνταγκ, επανέρχεται σταθερά στο φαντασιακό και στη λογοτεχνία του 20ού αιώνα: ένας αληθινός ήρωας, μεταμφιεσμένος σε μάρτυρα. Εμβληματικός τύπος στο έργο του Χέρμαν Εσε («Ο λύκος της στέπας»), σε κάποια δοκίμια του Βάλτερ Μπένγιαμιν, στα μυθιστορήματα του Τόμας Μπέρνχαρντ («Η διόρθωση») και, ασφαλώς, με μια ξεχωριστή ζοφερότητα, στο μόνο μυθιστόρημα του Ελίας Κανέτι «Η Τύφλωση» («Die Blendung» στα αγγλικά «Auto da fe») που εκδόθηκε στα 1935. Πρωταγωνιστής εδώ είναι ο Κιν, ένας διάσημος σινολόγος που ζει απομονωμένος μέσα στη γιγάντια βιβλιοθήκη του. «Γι' αυτόν όλος ο κόσμος βρίσκεται μέσα στο κεφάλι του, αλλά το κεφάλι του δεν μετράει διόλου για τον έξω κόσμο». Οταν η γριά, κουτοπόνηρη οικονόμος του -χαρακτήρας τόσο τερατώδης όσο και οι καρικατούρες ενός Οτο Ντιξ- τον παγιδεύει και τον αναγκάζει να την παντρευτεί, ο Κιν έρχεται για πρώτη φορά αντιμέτωπος με τη ζωή. Αλλά η ζωή, η εμπειρία, είναι η μεγαλύτερη κόλαση. Ο Κιν, για να «σωθεί», για να ξανακερδίσει τον παράδεισο απ' όπου έχει εξοριστεί, καίει τη βιβλιοθήκη του και, μαζί της, αυτοπυρπολείται και ο ίδιος. Ογκώδες, προκλητικά παράδοξο, διανοητικά και συγκινησιακά απαιτητικό, άκρατα μισογυνιστικό (αλλά μήπως ο μισογυνισμός του είναι απλώς μια μεταφορά;) το βιβλίο, μολονότι στον καιρό του επαινέθηκε από συγγραφείς του διαμετρήματος ενός Τόμας Μαν κι ενός Χέρμαν Μπροχ, κέρδισε την αναγνώριση τη δεκαετία του '60, δημιουργώντας μιαν οριακή παρεξήγηση: διαβάστηκε υπό το φως του οδυνηρού ακόμη εθνικοσοσιαλιστικού παρελθόντος και θεωρήθηκε μια ιδιοφυής, απολύτως ιδιοσυγκρασιακή κριτική της σύγχρονης μεταπολεμικής κοινωνίας και του διπολικού ψυχροπολεμικού κόσμου. Αυτό, ασφαλώς, θα χαροποιούσε το συγγραφέα, ο οποίος δεν επιθυμούσε παρά να υπερβεί, με το έργο του, την εποχή του: «το έπος της ταπείνωσης», όπως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το μυθιστόρημα, αυτό το αριστούργημα «αναλυτικού μοντερνισμού» κατά τον William Collins Donahue, είναι μια επιβλητική αλληγορία για την αντιπαράθεση του πνεύματος με τον κόσμο, για το μεγαλείο και την αθλιότητα του μοναχικού στοχαστή, του ανθρώπου που απομονώνεται σε μια αυτάρκη εξειδίκευση, μόνο και μόνο για να ενδώσει αβοήθητος σε έναν κόσμο άγριας πραγματικότητας.Αρχικά, η «Τύφλωση» είχε σχεδιαστεί ως μέρος μιας σειράς μυθιστορημάτων, προορισμένων να αποτυπώσουν «την ανθρώπινη κωμωδία των τρελών», να ιχνογραφήσουν, ανάμεσά τους, το φανατικό της θρησκείας, το συλλέκτη, το λάτρη της τεχνολογίας. Ο «βιβλιομανής» Κιν είναι ο μόνος τελικά που βρήκε λογοτεχνική έκφραση. Ο Κανέτι περιγράφει τα στάδια της τρέλας του ως τρεις σχέσεις του κεφαλιού και του κόσμου: η απομόνωση του Κιν στο μπούνκερ της βιβλιοθήκης του καταλαμβάνει το πρώτο μέρος του βιβλίου, που τιτλοφορείται «Ενα κεφάλι χωρίς κόσμο»· στο δεύτερο μέρος, τον «Ακέφαλο κόσμο», ο ήρωάς μας βρίσκεται αδέσποτος σε έναν κτηνώδη κόσμο· τέλος, στο τρίτο μέρος, «Ο κόσμος μέσα στο κεφάλι», ο Κιν οδηγείται στην αυτοκτονία. Οι κεφαλίδες των τριών μερών που συνθέτουν το μυθιστόρημα δεν χαρακτηρίζουν μόνο τη συνθήκη του βιβλιομανούς Κιν. Ο Κανέτι αργότερα θα τις χρησιμοποιήσει στα σημειωματάριά του για να περιγράψει τον εαυτό του, ιδίως όταν ομολογεί πως η ζωή του δεν είναι παρά μια απελπισμένη προσπάθεια να σκεφτεί όλα όσα υπάρχουν στον κόσμο, «έτσι ώστε να συγκεντρωθούν μέσα σ' ένα κεφάλι και κατ' αυτόν τον τρόπο να ξαναγίνουν ένα» -μια νοσταλγική επίκληση της ενότητας του κόσμου, το ανέφικτο της οποίας δεν παύει να μας υπενθυμίζει βασανιστικά η νεωτερικότητα.