Περί φανατισμού
Η πρόσφατη βία στην πρωτεύουσα
συμπύκνωσε μια αίσθηση κινδύνου, περιρρέοντος φόβου και γενικευμένης
ανασφάλειας, ως να ήταν απαραίτητη αυτή η έκρηξη, για να αποκαλυφθούν
υπόγειες, ωστόσο γνώριμες κοινωνικές διεργασίες, χωρίς να επιχειρείται,
πάντως, ουσιαστική εξήγηση του φαινομένου, παρά αφορισμοί της βίας ως
απόλυτου και παράταιρου κακού, οπωσδήποτε καινοφανούς στις εξημερωμένες
κοινωνικές μας σχέσεις.
Ο συνήθης αφορισμός αυτής της (μη) σκέψης ισχυρίζεται ότι το
πρόβλημα προκύπτει από τους φανατισμούς μερίδων και ομάδων του
πληθυσμού, με σαφή υπονόηση του αναιτιολόγητου και ατεκμηρίωτου αυτής
της δράσης. Υποτίθεται ότι ο φανατισμός άπτεται της κοινωνικής κρίσης ως
σύμπτωμα της αταξίας, που προκαλεί η ανεπάρκεια της (καταρρέουσας)
οικονομίας να υποβαστάξει την κοινωνική συνοχή. Πριν εξελιχθεί σε
κοινωνική μορφή, όμως, ο φανατισμός βιώνεται ατομικά, υποδηλώνοντας μια
τάση να δηλωθεί έντονα μια άποψη. Κατ' αρχήν πρέπει να δεχτούμε ότι δεν
υπάρχει τίποτα το επιλήψιμο στην έντονη διατύπωση γνώμης, εννοώντας ότι
κάτι θετικοποιείται, προτάσσεται μια υποκειμενικότητα στον χωροχρόνο και
με αυτό δεν μπορούμε να έχουμε κανένα πρόβλημα. Ακόμα καλύτερα, αυτή η
πρόταξη προκαλεί κάτι συγκεκριμένο, μια ορατή και ηχηρή παρουσία έναντι
της πρότερης μη ομιλίας, οπότε μας γίνεται γνωστή, οικεία· συνοπτικά,
κάτι που εμφαίνεται, λογικά, δεν φοβίζει ή απειλεί, διότι το βλέπουμε,
το γνωρίζουμε και το αντιμετωπίζουμε. Εκείνο που βρίσκεται στη σκιά της
εμφάνισης αυτής είναι το φοβερό, που απειλεί την πραγματικότητα, όπως
είναι φτιαγμένη, γιατί, αν ήταν ορθά φτιαγμένη, απλούστατα δεν θα την
απειλούσε. Εκείνο το αφανές, το κρυφό, που μορφοποιείται, ωστόσο, ως
μυστικό γνωστό (αλλά μη αποδεκτό) σε όλους, είναι που τρομοκρατεί. Και
δεν είναι παρά ο υπόγειος θυμός της κοινωνίας για την κατάσταση που
επικρατεί σε αυτήν. Γιατί όλοι γνωρίζουν την κάκιστη κατάσταση της
κοινωνίας, αλλά αδυνατούν να ονομάσουν ακριβώς το βασικό κακό, διότι η
κραυγαλέα εμφάνιση του φανατικού τούς ωθεί πίσω στο καβούκι τους. Το
βασικό κακό, λοιπόν, ισχυριζόμαστε ότι είναι η αφωνία που κυριαρχεί στις
μάζες, η ασυνεννοησία, η αοριστία και η ασάφεια, που μαστίζει τον
κοινωνικό χώρο. Πηγές του; Ο κυρίαρχος πολιτικός λόγος δεν μας αρκεί;
Πρέπει να δούμε τον κ. Πεταλωτή, για να πούμε ότι κάτι δεν πάει καλά με
την αλήθεια του λόγου στα κοινωνικά πράγματα; Φοβάμαι ότι τότε έχουμε
ήδη καθυστερήσει πάρα πολύ.
Και τότε φταίει ο φανατικός, επειδή δηλώνει με κραυγαλέο τρόπο,
αλλά, πάντως, δηλώνει κάτι σε μια αφασία, που αδυνατούν να παρηγορήσουν
όλες οι τεχνικές της επικοινωνίας; Μήπως φταίει ακριβώς η ίδια η
επικοινωνία ως απόπειρα εξόδου από το ιδιωτικό; Προσωπικά είμαι βέβαιος.
Αν ανακαλύπτουμε «έλλειμμα επικοινωνίας» και ζητάμε να το καλύψουμε,
ώστε να τα πηγαίνουμε καλά, ψάχνουμε σαν τον Χότζα στο φως της λάμπας
και όχι όπου έπεσε το δίφραγκο. Διότι, απλούστατα, το φως της λάμπας
είναι τεχνητό, αλλά το σκοτάδι ανέκαθεν αληθινό. Δεν φτάνει όλη η
επικοινωνία του κόσμου, για να καταλάβουμε το εμφανές: ότι αυτός που
ψάχνεται, επικοινωνεί, αυτός που βρήκε, ανακαλύπτει.
Ο φανατικός επιτελεί κοινωνικό έργο. Κάνει σαφές το ακατάληπτο.
Είναι ορατός στις κερκίδες, ουρλιάζοντας για την ομαδάρα του, γκαρίζει
στον τηλεβόα για τον μισθό του, συγκρούεται στον δρόμο, παλεύοντας να
πείσει τον αντίπαλο με το ξύλο, ο φανατικός μάς φταίει και καλά τώρα; Ο
φανατικός απλώς μας ζητάει να λογικευτούμε. Κραυγάζει και σκούζει, που
δεν τον ακούει κανείς και ευτυχώς, που είναι βασταγερός και δεν θα
κουραστεί να μας τις βρέχει ωσότου μάθουμε. Τι είναι να μάθουμε είναι
άλλου παπά ευαγγέλιο.
* Κοινωνιολόγος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου