Isaac I. Rubin, Ιστορία Οικονομικών Θεωριών, εκδ. "Κριτική", Αθήνα 1994, 542 σελίδες. Διονύση Γ. Δρόσου, Αγορά και κράτος στον Adam Smith, εκδ. Ιδρύματος Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα 1994, 119 σελίδες. περιοδικό ΘΕΣΕΙΣ

ΠΗΓΗ  http://www.theseis.com/index.php?option=com_content&task=view&id=493&Itemid=29

Τεύχος 51, περίοδος: Απρίλιος - Ιούνιος 1995

Isaac I. Rubin, Ιστορία Οικονομικών Θεωριών, εκδ. "Κριτική", Αθήνα 1994, 542 σελίδες. Διονύση Γ. Δρόσου, Αγορά και κράτος στον Adam Smith, εκδ. Ιδρύματος Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα 1994, 119 σελίδες. Η βιβλιογραφία που αναφέρεται στην ιστορία των οικονομικών θεωριών κινείται, γενικά, σε δύο κατευθύνσεις: H πρώτη κατεύθυνση είναι αυτή που ακολουθούν τα συνήθη πανεπιστημιακά εγχειρίδια, και συνίσταται στην "τυπική" έκθεση των ιδεών των διαφόρων διανοητών, με σποραδικές μόνον αναφορές στην εποχή (στις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες και τα επίδικα πολιτικά ζητήματα) συγγραφής κάθε έργου, αλλά και -κατά κύριο λόγο- στα θεμελιώδη θεωρητικά ζητήματα της οικονομικής επιστήμης: δηλαδή στις έννοιες με βάση τις οποίες η οικονομική σκέψη και η περιγραφή των οικονομικών επιφαινομένων μπορεί να συγκροτηθεί σε επιστήμη. Η κατεύθυνση αυτή αντικειμενικά εντάσσεται στη σύγχρονη νεοκλασική προσέγγιση ή, έστω, προκρίνει τη "φιλοσοφία" της: Διότι ακριβώς η νεοκλασική προσέγγιση, αποτελώντας αποκλειστικά μια απολογητική ιδεολογία που "στρατεύεται" ενάντια στις έννοιες και τα συνεπαγόμενα της εργασιακής θεωρίας της αξίας, δεν διαθέτει κανενός είδους θεμελίωση του  θεωρητικού αντικειμένου της, όντας παντελώς ανίκανη να αναρωτηθεί "ποιο είναι το περιεχόμενο" των φαινομένων που υποτίθεται ότι περιγράφει. Η νεοκλασική θεωρία συσκοτίζει, έτσι, το κοινωνικό περιεχόμενο των άμεσα παρατηρήσιμων οικονομικών  μορφών, τις οποίες παρουσιάζει ως φυσικές οικονομικές ιδιότητες των "αγαθών", ή ως αιώνιες σχέσεις ανάμεσα σε εξατομικευμένα "οικονομικά υποκείμενα" και "οικονομικά αγαθά". Η δεύτερη κατεύθυνση είναι εκείνη που πρώτος ακολούθησε με απόλυτη συνέπεια ο Μαρξ, στις σημειώσεις που έγραφε όταν μελετούσε την οικονομική βιβλιογραφία από τον 17ο αιώνα μέχρι την εποχή του (βλ. π.χ. τις "Θεωρίες για την υπεραξία"). Το ενδιαφέρον του δεν ήταν κυρίως "ιστορικό", με την τρέχουσα έννοια της λέξης (να καταγράψει τι ακριβώς υποστήριζε ο ένας ή ο άλλος διανοητής), αλλά θεωρητικό: Αναζητούσε στα γραπτά των προγενεστέρων του τις έννοιες (ή έστω τη θεωρητική πρώτη ύλη για τη συγκρότηση των εννοιών) με βάση τις οποίες καθίσταται δυνατή η σύσταση του θεωρητικού αντικειμένου και η περαιτέρω ανάπτυξη της επιστήμης. Στην παράδοση αυτής της δεύτερης θεωρητικής κατεύθυνσης εντάσσονται τα δύο βιβλία που παρουσιάζουμε εδώ. Η "Ιστορία Οικονομικών Θεωριών" του Rubin κυκλοφόρησε (στην παρούσα της μορφή) στα ρωσικά το 1929 και αποτελεί πλέον "κλασικό" κείμενο στο είδος του, μετά τις δύο εκδόσεις του στην αγγλική γλώσσα και την υποδοχή που έτυχε από τους προοδευτικούς οικονομολόγους και κοινωνικούς επιστήμονες των αγγλόφωνων χωρών. ("Δεν υπάρχει αντίστοιχο στην Αγγλική γλώσσα" έγραψε χαρακτηριστικά το περιοδικό Marxism Today"). Αποτελείται από 6 θεματικές ενότητες: Ο μερκαντιλισμός και η παρακμή του, Οι Φυσιοκράτες, Αdam Smith, David Ricardo, Η αποσύνθεση της Κλασικής Σχολής, Σύντομη ανασκόπηση των παραδόσεων. Στην ελληνική έκδοση περιλαμβάνονται επίσης με τη μορφή Παραρτημάτων το δοκίμιο του Rubin "Αφηρημένη εργασία και αξία στο σύστημα του Μαρξ", το οποίο πρωτοδημοσιεύθηκε στα ελληνικά στις "Θέσεις" τ. 44, Ιούλιος 1993, καθώς και ένα απόσπασμα από το βιβλίο του συγγραφέα "Essays on Marx's Theory on Value", το οποίο αναφέρεται στη θεωρία των τιμών της νεοκλασικής θεωρίας. Στις σελίδες της "Ιστορίας... " του Rubin, ο αναγνώστης θα ανακαλύψει μια ευφυή κριτική στη νεοκλασική θεωρία, παρότι ο συγγραφέας δεν αναφέρεται ρητά σ' αυτήν. Αποδεικνύει όμως ότι ο θεωρητικός πυρήνας του νεοκλασικού δόγματος (η αρχή του υποκειμενικού οφέλους, η θεωρία της προσφοράς και ζήτησης, η ποσοτική θεωρία του χρήματος, η θεώρηση του κέρδους ως αμοιβής της επιχειρηματικής δραστηριότητας κ.ο.κ) αποτελούν προ-επιστημονικές αντιλήψεις που διατυπώθηκαν πριν από τη διαμόρφωση της Κλασικής Σχολής της Πολιτικής Οικονομίας, και ανασύρθηκαν εκ νέου στην επιφάνεια από τους "χυδαίους" οικονομολόγους, κατά την περίοδο παρακμής της Κλασικής Σχολής. Η μετάφραση του βιβλίου έγινε από τον Χρήστο Βαλλιάνο, πλην του Παραρτήματος "Αφηρημένη εργασία. ..", που μεταφράστηκε από τον Σταύρο Μαυρουδέα.. Οι αναγνώστες των "Θέσεων" γνωρίζουν την ποιότητα του έργου του Rubin όχι μόνο από το προαναφερθέν δοκίμιο περί των μαρξικών εννοιών της αξίας και της αφηρημένης εργασίας, αλλά και από την προδημοσίευση στο περιοδικό του τρίτου Μέρους του βιβλίου, που αναφέρεται στον Αdam Smith ("Θέσεις" τ. 46 & 47, 1994). Θα περιοριστούμε έτσι να σημειώσουμε ότι το βιβλίο του Rubin δεν απευθύνεται μόνο στους οικονομολόγους ή σε όσους ενδιαφέρονται για την ιστορία της οικονομικής σκέψης, αλλά μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο για όλους τους κοινωνικούς επιστήμονες που ενδιαφέρονται για την κριτική θεωρητική σκέψη και ανάλυση.  Θα αναφέρουμε ένα και μόνο παράδειγμα: Μεταξύ των ιστορικών προσεγγίσεων που αναφέρονται στον νεοελληνικό κοινωνικό σχηματισμό μπορούν να εντοπισθούν αρκετές, οι οποίες εντάσσονται σ' ένα εμπειριστικό α-θεωρητικό ρεύμα, το οποίο χωρίς καμιά εννοιολογική τεκμηρίωση ταυτίζει τον καπιταλισμό (τις καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις) με τη βιομηχανία και ονομάζει "προκαπιταλισμό" ό,τι δεν εντάσσεται σ' αυτήν. Το ρεύμα αυτό "εγκαλείται" από το βιβλίο του Rubin να εξηγήσει πώς η πρώτη διατύπωση μιας θεωρίας του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής έγινε στα μέσα του 18ου αιώνα από τον Γάλλο Frαncois Quesnay, που οραματίστηκε έναν αποκλειστικά αγροτικό καπιταλισμό, και στη συνέχεια από τον Αdam Smith, του οποίου ο "Πλούτος των Εθνών" κυκλοφόρησε το 1776, δηλαδή πριν την επικράτηση της βιομηχανικής επανάστασης στη Βρετανία (και πολύ περισσότερο στη Γαλλία). Στην ίδια παράδοση θεωρητικής-κριτικής σκέψης με τον Rubin εντάσσεται και το βιβλίο του Σάκη Δρόσου που παρουσιάζουμε εδώ. Βασικό μέλημα του συγγραφέα είναι να αποδείξει ότι η απόπειρα οικειοποίησης του έργου του Adam Smith από τη σύγχρονη νεοκλασική θεωρία στηρίζεται σε μια αποσπασματική και εκλεκτικιστική ανάγνωση του Smith, σε σημείο που να συνιστά παραποίηση των βασικών αξόνων της σκέψης του. Ο Δρόσος οικοδομεί την ανάλυσή του σε τρεις ενότητες: Στην πρώτη ενότητα, ο συγγραφέας πραγματεύεται τη σμιθιανή έννοια της αγοράς και αποδεικνύει ότι αυτή είναι ασύμβατη με το νεοκλασικό μεθοδολογικό και θεωρητικό ιντιβιντουαλισμό. Η σμιθιανή αγορά παραπέμπει σε μια κοινωνική και οικονομική συνοχή, η οποία καίτοι προκύπτει ως συνισταμένη των ατομικών δράσεων των δρώντων φορέων της παραγωγής, αποκτά εντούτοις τις δικές της "κανονικότητες", που παραπέμπουν σε αρχές σχετιζόμενες με το δημόσιο συμφέρον. Στη δεύτερη ενότητα, ο συγγραφέας προσεγγίζει την ηθική-φιλοσοφική διάσταση του σμιθιανού φιλελευθερισμού. Αποδεικνύει, με βάση τόσο τον "Πλούτο των Εθνών" όσο και το παλιότερο (φιλοσοφικό) έργο του Smith, τη "Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων",  ότι η σμιθιανή αντίληψη της ελευθερίας του ατόμου και του ατομικού συμφέροντος προϋποθέτει τη θέσμοθέτηση δημόσιων ρυθμιστικών μηχανισμών ελέγχου της ιδιοτέλειας και του άκρατου ατομισμού. Έτσι, όπως σημειώνει ο συγγραφέας, κατά τον Smith "η δικαιοσύνη πρέπει να προηγείται της ωφελιμότητας, ως συνεκτική αρχή της κοινωνίας" (σελ. 57), θέση που συνιστά ρητή απόρριψη του νεοκλασικού δόγματος. Στην τρίτη ενότητα, ο συγγραφέας ξεκινάει από τις αναφορές του Smith στην αλλοτρίωση των εργαζομένων, όταν οι αρνητικές συνέπειες του κοινωνικού καταμερισμού εργασίας δεν αποτρέπονται από τους θεσμούς του δημοσίου συμφέροντος. Στη συνέχεια διερευνά τις ενδεχόμενες ομοιότητες ανάμεσα στη σμιθιανή και τη μαρξική προβληματική περί αλλοτρίωσης. Το συμπέρασμά του είναι ότι η μαρξική προσέγγιση και οι πολιτικές συνέπειές της ("η κοινωνικοποίηση των παραγωγικών δυνάμεων και ο μαρασμός του κράτους") "υπεβαίνει αφομοιωτικά τη σμιθιανή προβληματική" (σελ. 113). Το βιβλίο του Διονύση Δρόσου αποτελεί μια σημαντική συμβολή για την κριτική του κυρίαρχου σήμερα (φιλοσοφικού και οικονομικού) νεο-φιλελευθερισμού και την απομυθοποίηση των (υποτιθέμενων) θεωρητικών καταβολών του.