μια εισηγηση του Πέτρου Θεοδωρίδη σε συζητηση για τον Φασισμο που οργανωσε το περιοδικό ΕΝΕΚΕΝ στο αντιρατσιστικο φεστιβαλ Θεσσαλονίκης το 2013.....( σε συνεχειες )

Σ’αυτήν την  εισήγηση  θα προσπαθήσω να συγκρίνω δυο εποχές .. Να δείξω όσο  μπορώ που μοιάζει αλλά και που διαφέρει τη εποχή μας από την εποχή του μεσοπολέμου..

Eδω όμως θ άθελα να σημείωση πως όταν  πριν  απο  3   χρόνια  ετοίμαζα αυτή  την ομιλία στην αρχική της μορφή δεν θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ το ποσό τραγικά επίκαιρο θα γινόταν το θέμα αυτής της ομιλίας .. Το πόσο κοντινή θα ήταν η ανάσα του φασιστικού Θηρίου.
Εννοώ ασφαλώς ότι σήμερα - εν μέσω  της κρίσης - της πιο απίστευτης  παγκόσμιας κρίσης που θα μπορούσαμε ποτέ να φανταστούμε η Χώρα μας είναι στο κέντρο . στο μάτι του Κυκλώνα .

Α. Εδώ και χρόνια αγαπητοί φίλοι –πάνω από τριάντα πέντε με  απασχολεί το ζήτημα του Φασισμού. Από την μεταπολίτευση σχεδόν . Προσπάθησα  να καταλάβω .. Πως Γινόταν ;   

Πως είχε γίνει και σχεδόν  όλη η Ευρώπη είχε καταληφθεί- εκεί στον Μεσοπόλεμο από το σκοτεινό πνεύμα του Φασισμού.

. Εδώ να κάνω μια χρονική παρατήρηση ..
 Ας σκεφτούμε ότι μετά την εποχή του τέλους των ιδεολογιών  μπαίνουμε σε μια εποχή όπου συμπυκνώνεται τρομαχτικά ο χρόνος ..
Τα τελευταία χρόνια δεν έχουμε  μια επιτάχυνση  του χρόνου;   και  όχι μόνο επιτάχυνση του χρόνου  αλλά  κάτι  παράξενο..  Είμαστε πολύ πιο κοντά στον Μεσοπόλεμο παρά – ας πούμε- στην μεταπολίτευση
 Η έκπληξη του φασισμού  : Ξαναγυρνάμε    μεσά από μια σκουληκότρυπα του χρόνου στα  1933..
Ενα  ντεζα Βου..
Κάπου τα έχουμε ξανακούσει αυτά  σαν σε όνειρο η σε εφιάλτη Το 75-76 η Εποχή του τέλους του Φασισμού ήταν  πολύ πιο κοντινή από ότι είναι σήμερα μεταπολίτευση .. Από την Μεταπολίτευση πέρασαν  35 χρόνια.  Κι όμως .. Η Ψυχοπαθολογία του Φασισμού είναι –και το αισθανόμαστε πια όλοι-πολύ πιο κοντά  στην Σημερινή εποχή.

Με  κάποια παράξενη έννοια με κάποια τρύπα στον Χρόνο είμαστε πολύ πιο κοντά στο 1930 παρά στο 1975..και από ότι βλέπω στις πρόσφατες συζητήσεις δεν είμαι ο μόνος που έχει αυτήν την αίσθηση ..

Κι εδώ μια  προκαταρκτική παρατήρηση : Η Ψυχοπαθολογία του Φασισμού εκφράζεται πολύ καλύτερα  από την αντίληψη του Καρλ Σμιθ για το Πολιτικό: Η έννοια του Πολιτικού-έλεγε   ο Καρλ Σμιτ- έγκειται στη διάκριση  μεταξύ Φίλου και εχθρού .. Ας αντιδιαστείλουμε την  αντίληψη του Καρλ Σμιτ από την αντίληψη της Χαννα Αρρεντ για το πολιτικό : : Πολιτικό είναι ένα μεγάλο τραπέζι που μας Χωρίζει και Μας Ενώνει ..

 Με αυτή την έννοια εκείνο που νομίζω ότι ισχύει  στην Φασιστική Ψυχοπαθολογία είναι 

α) η έλλειψη ικανότητας αλλά και εκτίμηση  της Διάκρισης   

 β) μια λογική εξόδου προς την Φαντασίωση μια  προσπάθεια Ναρκισσιστικής ταύτισης ,

γ η Νοσταλγία  και η ένταση της Νοσταλγίας μιας Φαντασιακής Μυθικής κινητικότητας ,  απέχθεια προς την  αρχή της Πραγματικότητα η ηδονή του Αυτοερωτισμού. Ελπίζω στη συνεχεία η στη συζήτηση να μου δοθεί  η    ευκαιρία να εξηγήσω το τι εννοώ..

Β . τι έχει αλλάξει κατά τις δυο τελευταίες δεκαετίες ;.

 Ας δούμε τι έχει  αλλάξει  τι Δομικό τι δομικό στην  κουλτούρα μας   έχει αλλάξει σε σχέση με τις δεκαετίες του 70 η του  80 ας πούμε .. Ε κατά την γνώμη μου εκείνο που έχει αλλάξει βαθιά και ριζικά είναι ότι στην εποχή μας  όλο και περισσότερο όλο  και πιο άπληστα    εκείνο  για το όποιο διψούν οι άνθρωποι δεν είναι η πράξη αλλά η ταυτότητα .. στην εποχή μας δεν μετράει  τόσο  το τι κάνεις αλλά το ποιος είσαι   ..Είναι φυσικό :Αν δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο – αν η οικονομία, η αγορά, ο ΜΟΛΩΧ των αγορών    είναι κάτι που θεωρείται  αμετάβλητο , που  δεν μπορει να  αλλάξει, καθοριστικό γίνεται το ζήτημα της ταυτότητας .

-

     παρένθεση : για την αριστερά ως ταυτότητα και την αυτοπραγμάτωση
-----------------------
Αυτό  αφορά  και στις  ''αριστερές ταυτότητες''  ..Νομίζω πως υπάρχει μια μεγάλη διαφορά στον τρόπο με τον οποίο βιώνεται σήμερα η Αριστερά ως ταυτότητα από τον τρόπο με τον όποιο βιώνονταν οι αριστερές ταυτότητες ( πχ Κομμουνιστές αναρχικοί κλπ) κατά τον 20 αιώνα .. Θέλω να πω : Τότε υπέρτατη σημασία είχε η πράξη και η υπέρβαση του εαυτού μέσω της αφοσίωσης -στην ιδεολογία
Σήμερα η αριστερά ως ταυτότητα γίνεται μέρος του σχεδίου καλλιέργειας του εαυτού - αυτοπραγμάτωσης.. Η αριστερά σήμερα -ως ταυτότητα -είναι τμήμα των επιλογών του ατόμου... Ακόμα και η στράτευση έχει έναν τόνο ατομικισμού και ..''επίδειξης''
αυτό συνδέεται και με την αλλαγή στην εννόηση του χρόνου 

..Κατά τον 20ο αιώνα το Μέλλον δικαιολογούσε την αυτουπέρβαση .. Ο κόσμος αναντίρρητα προχωρούσε μπροστά - άξιζε να θυσιαστείς για μια καλύτερη ζωή όλων
---- Σήμερα κάνουμε όλοι σημειωτόν στην κινούμενη άμμο του παρόντος

Γ . Νεο εθνικισμοί 

Αγαπητοί φίλοι τι συμβαίνει σήμερα στην Ευρώπη;   Τι συμβαίνει με τον φασισμό  αλλά και με τις άλλες συνδηλώσεις του; . Είναι αναβίωση περασμένων κατάλοιπων  η κάτι καινούριο;  Είναι ο φασισμός Ορθός λόγος η ανορθολογισμός . Ε λοιπόν είναι καυτά δυο.. 

Είναι ένα μείγμα ορθολογικότητας και ανορθολογισμού  …ένα μείγμα Νοσταλγίας αλλά και  Μέλλοντος ..

 Εδώ να πω ότι κάτι ανάλογο  συμβαίνει και με τους νεοεθνκισμους : οι νεο ε θνικισμοι του'90 δεν ήταν μια αναβίωση του έθνους και εθνικισμού, ήτανε παράγωγα μιας νέας κατάστασης ..περισσότερο τα βλέπω σαν συμπτώματα -παράγωγα του υστερονεωτερικου (η μετά καπιταλισμού - ή παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού που προέκυψε μετα το ‘9ο παρά ως συνέχιση του νεωτερικου καπιταλισμού των εθνών- κρατών του πριν του 90 κόσμου. Έτσι -στην δική μου οπτική - δεν έχουμε μια παγκοσμιοποίηση vs νεο -εθνικισμών .Αντίθετα έχουμε μια παγκοσμιοποίηση διάμεσο εθνικισμών.( η παγκοσμιοποίηση διαπερνά και ταυτόχρονα παράγει αποσυνθέτει αλλά και ανασυνθέτει..)

Εδώ να παραθέσω   ορισμένες καίριες παρατηρήσεις από το περιοδικό ΕΝΕΚΕΝ που κυκλοφορεί *το άρθρο του Μισέλ Λέβι  Βαρβαρότητα και Νεωτερικοτητα  στον 20 Αιώνα:  Ο Μισέλ Λέβι   θεωρεί την βαρβαρότητα – και τον συνυφασμένο με αυτή  φασισμό – όχι ως ένα προνεωτερικο κατάλοιπο  αλλά παιδι της σύγχρονης εποχής … .είναι σαφέστατα  σύγχρονη η βαρβαρότητα –λέει ο Μισέλ Λέβι   – και εμφανίζει τα εξής χαρακτηριστικά  :χρήση  σύγχρονων τεχνολογιών ,. βιομηχανοποίηση του θανάτου. μαζικές  εξολοθρεύσεις  με την συνδρομή  τεχνολογιών αιχμής ,αποπροσωποποίηση της  σφαγής : Ολόκληροι πληθυσμοί  εξολοθρεύονται  με τη λιγότερη δυνατή επαφη ανάμεσα σε αυτούς  που λαμβάνουν αποφάσεις και τα θύματα .. Γραφειοκρατική  διαχείριση , διοίκηση , αποτελεσματικότητα μ ορθολογικός  σχεδιασμός (με όρους εγαλειοποιησης  πράξεων βαρβαρότητας ..)  Ιδεολογική νομιμοποίηση  σύγχρονου τύπου : « Βιολογική   υγιεινιστική  ‘επιστημονική» και όχι θρησκευτική η παραδοσιακού χαρακτήρα ..κατά τον Λεβι οι τέσσερις σφαγές που ενσωματώνουν με τον πιο ολοκληρωμένο τρόπο την νεωτερική βαρβαρότητα  είναι : Η ναζιστική γενοκτονία  των Εβραίων και των Τσιγγάνων, η ατομική βόμβα στη Χιροσίμα , τα σταλινικά  Γκουλαγκ  , ο αμερικανικός πόλεμος στο Βιετνάμ . 
Οι δυο πρώτες   είναι πιθανόν καθ’ ‘ολοκληρίαν νεωτερικές . Οι θάλαμοι αέριων των Ναζί και η ατομική βόμβα περιλαμβάνουν  σχεδόν όλα τα χαρακτηριστικά της νεωτερικής τεχνογραφειοκρατικής  βαρβαρότητας

(*ΕΝΕΚΕΝ ΤΕΥΧ 32 ,   σ 13-14)

Για τον Τraverso (Οι ρίζες της ναζιστικής βίας Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2013)  

  η  σχέση του ναζισμού με το δυτικό νεωτερικό κόσμο είναι ουσιαστική για την κατανόηση της προέλευσής του ναζισμού και της ιστορίας της ναζιστικής βίας.

Η ιδιαιτερότητα του ναζισμού δεν  συνίσταται  –σύμφωνα με τον συγγραφέα -στην αντίθεση του προς τη Δύση αλλά στην ικανότητα του να πετύχει μια σύνθεση ανάμεσα  στις διάφορες μορφές της βίας. 

Η γκιλοτίνα ,το σφαγείο , το τεηλορικά οργανωμένο εργοστάσιο , η ορθολογική διοίκηση , όπως κι ο ρατσισμός , ο ευγονισμός , οι αποικιακές  σφαγές και το μακελειό του Α ‘ Παγκοσμίου πολέμου είχαν διαμορφώσει προκαταβολικά το κοινωνικό σύμπαν και το νοητικό τοπίο μέσα  στο όποιο επινοήθηκε και εφαρμόστηκε η « Τελική Λύση» 
Όλα αυτά τα στοιχεία βρίσκονταν στην καρδιά του δυτικού πολιτισμού και αναπτύχτηκαν  στην Ευρώπη του βιομηχανικού πολιτισμού , κατά την εποχή  του κλασσικού φιλελευθερισμού. Ο εθνικοσοσιαλισμός είχε στην διάθεση  του πολλά μοντέλα που δεν δίστασε  να ακολουθήσει: Μοντέλα ιδεολογικά ( ο ρατσισμός, ο ευγονισμός), πολιτικά ( ο ιταλικός φασισμός ) και ιστορικά ( ο ιμπεριαλισμός  κι η αποικιοκρατία )καθώς και μοντέλα τεχνολογικά  και κοινωνικά ( ο ανορθολογισμός των μορφών κυριαρχίας ,ο  ολοκληρωτικός πόλεμος , η σειριοποιημένη εξόντωση κλπ ) που όλα πήγαζαν από το ευρωπαϊκό πολιτισμικό πλαίσιο. Από αυτή  τη σκοπιά η ιδιαιτερότητα της  ιουδαιοκτονίας  παίρνει περισσότερο τη μορφή μιας  μοναδικής σύνθεσης ενός συνόλου τροπών κυριαρχίας και εξόντωσης ,που είχαν ήδη   δοκιμαστεί ξεχωριστά  στην πορεία της νεότερης   δυτικής ιστορίας» . Έτσι η ιδέα ότι ο πολιτισμός συνεπάγεται την κατάκτηση  και την εξόντωση « βλαβερών « η» κατωτέρων  φυλών, η εργαλειακή αντίληψη της τεχνολογίας ως μέσου οργανωμένης  εξολόθρευσης του εχθρού δεν ήταν επινοήσεις του ναζισμού  αλλά αποτελούσαν ένα 
«νοητικό habitus» της  Ευρώπης από το 19ο αιώνα και  την έλευση της βιομηχανικής κοινωνίας 
 Για τον Traversο o Μεγάλος( Α΄) πόλεμος ήταν  μια στιγμή συμπύκνωσης των μεταμορφώσεων της  βίας του προηγούμενου αιώνα και ένα πρελούντιο της « εποχής των άκρων» με τις νέες τεχνικές εξολόθρευσης.

 Ο ολοκληρωτικός πόλεμος έτεινε να εξαλείψει  κάθε διάκριση ανάμεσα σε στρατιωτικούς και αμάχους- αποκαλύπτοντας έτσι τον βαθύ δεσμό ανάμεσα σε πόλεμο και γενοκτονίες που έμελλε να γίνει τυπικό γνώρισμα του  20 ου αιώνα. Ο Μεγάλος πόλεμος υπήρξε επίσης και το εργαστήρι των νέων μορφών προπαγάνδας –από όπου θα αντλήσουν διδάγματα οι φασισμοί- αποβλέποντας όχι μόνο στην από ανθρωποποίηση  αλλά συχνά και στην φυλετική προσέγγισης του εχθρού. Η εστίαση της προπαγάνδας σε ορισμένα φυλετικά στερεότυπα , όπως στην έμφυτη στους « γερμαναράδες»  βαρβαρότητα  η στον « κανιβαλισμό « των μαύρων στρατιωτών των αγλογαλλικών μονάδων είναι αποκαλυπτική .Ο Traverso θυμίζει πως η εν ψυχρώ βιομηχανική εξόντωση των Εβραίων στους θαλάμους αερίων στηριζόταν περισσότερο στην έννοια του καθήκοντος που έχει ο εκτελεστής, ο οποίος κάνει τη δουλειά του αποτελεσματικά και απρόσωπα. Τις ρίζες αυτής της αποπροσωποποίησης του τρόμου ο  Traverso τις ανακαλύπτει στην γκιλοτίνα, τη συσκευή που –σύμφωνα με τον Λαμαρτινο.“Καταργούσε τον πόνο και τον χρόνο στην αίσθηση του θανάτου ''Η γκιλοτίνα εγκαινιάζει-σύμφωνα με τον Traverso  που έγραψε   σχετικά μερικές άκρως ενδιαφέρουσες σελίδες -μια ιστορική καμπή: η βιομηχανική επανάσταση μπαίνει στον χώρο της θανατικής ποινής. Η μηχανοποιημένη ,σειριοποιημένη εκτέλεση θα πάψει σύντομα να αποτελεί μια τελετουργία της οδύνης, για να γίνει τεχνολογική μέθοδος θανάτωσης σε αλυσίδα, απρόσωπη, αποτελεσματική, σιωπηλή και γρήγορη :το τελικό αποτέλεσμα θα είναι η απανθρωποποίηση του θανάτου . Η έναρξη της λειτουργίας της γκιλοτίνας σημάδεψε επίσης την ''χειραφέτηση'' του δημίου που πολύ γρήγορα  να τον μετατρέπεται σε απλό υπάλληλο που «δεν θεωρεί τον εαυτό του ως κάτι διαφορετικό από έναν κλητήρα που εκτελεί μια δικαστική απόφαση». Τέσσερις μορφές συντροφεύουν την ανάπτυξη αυτού του νέου μηχανισμού θανάτωσης που εγκαινιάζει η γκιλοτίνα: ο γιατρός που φροντίζει να εξαλείψει τον πόνο των συνανθρώπων του, ο μηχανικός που αγρυπνά για την τεχνική αποτελεσματικότητα, ο δικαστής που αποφαίνεται για το δικαίωμα στη ζωή των καταδικασμένων και τέλος ο δήμιος, που στέργει να εγκαταλείψει τα βασιλικά του γνωρίσματα για να φορέσει τη στολή ενός κοινού ''επαγγελματία''. Οι τέσσερις αυτές μορφές πρόκειται να διανύσουν μαζί ένα μακρύ δρόμο και θα παίξουν αναντικατάστατο ρόλο, επί Γ' Ράιχ, εφαρμογή της ''επιχείρησης Τ4'',,ευθανασία των διανοητικά ασθενών και των ''ζωών ανάξιων να βιωθούν''προετοιμάζοντας τις δομές της, αποφασίζοντάς την, εφαρμόζοντάς την και υπερασπίζοντάς την σε νομικό επίπεδο

.....Η μετα-μοντέρνα ή η υστερονεωτερική  εποχή ξεκίνησε συμβατικά μιλώντας στα 1990 ως ιδεολογία των ανθρώπινων δικαιωμάτων - η όποια βεβαία είχε διαφορετικά συμφραζόμενα από ότι παλιότερα -και άρχισε να καταρρέει από το 2001 με τους Δίδυμους Πύργους ..

 Ήταν ένα Σύντομο Τρούμαν Σώου , ένα Παροδικό ''Τέλος '' της Ιστορίας(άλλο οξύμωρο)

Με όλα αυτά που γίνονται στην Ουκρανία , στη Σύρια στο Ιράκ : δεν είναι σα να ραγίζει αίφνης ο Θόλος που προστάτευε τον κόσμο του Τρούμαν Σώου , να ανοίγονται Ρωγμές για να εισβάλλει μέσα ο τρομερός  αέρας του Πραγματικού;

όσο ενοποιείται ο χώρος και ο χρόνος γίνεται όλο και πιο Παροντικός

( το μέλλον σκοτεινιάζει και το παρελθόν αποικιοποιειται από τον Παροντισμο) 

Οσο προχώρα η εξατομίκευση τόσο τεμαχίζεται το παρόν και ο χώρος σε νησίδες οικειότητας και λογής αγριότοπους .

Στην εποχή μας. ξαναείδαμε  αίφνης τα φαντάσματα παλαιοτέρων εποχών που είχαμε απωθήσει : Την φτώχεια , το φάντασμα της πείνας , την αρρώστια τον πόλεμο .Προσπαθούμε να τα ξορκίσουμε .... Ανοιγοκλείνουμε τα μάτια και παριστάνουμε πως δεν πιστεύουμε σε φαντάσματα ..Το χειρότερο : κάποια στιγμή ανακαλύπτουμε πως τα φαντάσματα είμαστε εμείς ενώ αυτοί είναι το πραγματικό και ήταν πάντα εκεί, στην έρημο.Εμείς ήμασταν αντικατοπτρισμοί αυτοί η αλήθεια.

ΣΥΝΕΧΊΖΕΤΑΙ