Μια εναλλακτική ιστορία
Οι ΗΠΑ του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου με πρόεδρο τον φιλοναζιστή πιλότο Λίντμπεργκ http://www.ekathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_16/12/2007_252490
Philip Roth
Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής
μετ. Ηλίας Μαγκλίνης
επιμ. μετ. - σημειώσεις: Αχ. Κυριακίδης, εκδ. Πόλις
Αναγνωρισμένος ως ένας από τους μεγαλύτερους εν ζωή συγγραφείς, ο Αμερικανός Φίλιπ Ροθ, τα βιβλία του οποίου συγκαταλέγονται μονίμως στις λίστες των ευπωλήτων και στη χώρα μας, δεν παύει να μας εκπλήσσει. Η «Συνωμοσία εναντίον της Αμερικής», μυθιστόρημα γραμμένο το 2004, πριν από τον «Καθένα», είναι ένα προκλητικό κείμενο: πολύ αμερικανικό, πολύ προσωπικό -όπως όλα τα έργα του Ροθ- και μαζί διαφορετικό και ιδιαίτερο.
Η «Συνωμοσία» ανήκει στα έργα «εναλλακτικής ιστορίας» (uchronia), που ξαναγράφουν δηλαδή την Ιστορία από μιαν άλλη, συχνά αναπάντεχη σκοπιά - και η ξένη κριτική έχει ήδη επισημάνει μείζονες Αμερικανούς συγγραφείς, από τον Σίνκλερ Λιούις ώς τον Ναθάνιελ Γουέστ και τον Φίλιπ Ντικ, που έχουν επιδοθεί σε ανάλογα -και συναφή θεματολογικά- εγχειρήματα. Ο Ροθ ξαναγράφει την ιστορία των ΗΠΑ στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που συμπίπτει, ως περίοδος, με την παιδική του ηλικία: ο πρόεδρος Ρούζβελτ δεν εκλέγεται για τρίτη φορά, αλλά αντ’ αυτού γίνεται πρόεδρος των ΗΠΑ ο Τσαρλς Λίντμπεργκ, πιλότος επιδείξεων και ταχυδρομείου, διάσημος για την ολοκλήρωση της πρώτης υπερατλαντικής σόλο πτήσης Νέα Υόρκη - Παρίσι χωρίς ενδιάμεσο σταθμό, και γνωστός για τις φιλοναζιστικές του αντιλήψεις. Με τον Λίντμπεργκ στην εξουσία, τα πράγματα γίνονται πολύ δύσκολα για την εβραϊκή κοινότητα της Αμερικής, όπως απεικονίζεται μέσα από την οικογένεια Ροθ, τη γειτονιά και τους φίλους τους. Ο Φίλιπ, επτά ετών όταν ξεκινάει η αφήγηση και εννιά όταν τελειώνει, διηγείται τις αναμνήσεις του από τη δύσκολη και παράξενη εκείνη εποχή - και ο Ροθ συναιρεί τη γνώση και την άποψη του ώριμου αφηγητή με τη ματιά του παιδιού.
Μυθοπλαστική αυτοβιογραφία
Δεν είναι η πρώτη φορά, φυσικά, που ο Ροθ κάνει αυτοπροσώπως την εμφάνισή του σε ένα μυθιστόρημά του ή μιλάει για την παιδική του ηλικία. Αυτή τη φορά, όμως, κάνει την παιδική του ηλικία μυθιστόρημα. Και υπογραμμίζει το μυθοπλαστικό στοιχείο, τη φαντασία που συνυπάρχει με την αυτοβιογραφία, τοποθετώντας την παιδική αυτή ηλικία σε μια εποχή που ουδέποτε υπήρξε.
Ετσι, επί προεδρίας Λίντμπεργκ, οι Εβραίοι των ΗΠΑ μοιράζονται, σε ένα βαθμό, τη μοίρα των Εβραίων της Ευρώπης - αυτή δεν ήταν πάντα μια αγωνία τους; Εχουν το μερίδιό τους στον αντισημιτισμό, τις διώξεις, τη ναζιστική παράνοια, μιας και ο Λίντμπεργκ και οι συν αυτώ είναι σύμμαχοι του Αξονα και υπερασπίζονται τον απομονωτισμό στο πλαίσιο μιας φιλοναζιστικής ουδετερότητας. Ο φόβος κατακλύζει τη ζωή τους πολύ πριν από τη φρίκη. Τους χρεώνεται ο ίδιος ο πόλεμος. Η αμερικανικότητά τους αμφισβητείται. Παύουν να ελέγχουν τη ζωή τους. Κάποιοι οργίζονται, φεύγουν, πολεμούν ενάντια στον Χίτλερ, τραυματίζονται και θυμώνουν ακόμα περισσότερο, όπως ο εξάδελφος Αλβιν. Αλλοι υπομένουν τη μοίρα τους με μεγαλύτερη ή μικρότερη καρτερία. Ο τρόμος και η αγωνία κατακτούν ακόμα και τα όνειρά τους: ο μικρός Φίλιπ βλέπει στον ύπνο του τον Χίτλερ να σβήνει τα πρόσωπα των Αμερικανών προέδρων στα γραμματόσημά του και να παίρνει τη θέση τους.
Ευρηματικός, ο Ροθ παρουσιάζει με τη γνωστή δεξιοτεχνία του τον μικρόκοσμο της οικογένειας και του άμεσου περιβάλλοντός της, τις ψυχικές διακυμάνσεις των προσώπων, την ένταση των αισθημάτων τους. Ο Φίλιπ, ο πατέρας και η μητέρα αποτελούν αυθυπόστατους, ολοζώντανους χαρακτήρες. Ο φιλοτελισμός σχολιάζει λοξά τα τεκταινόμενα.
Απρόβλεπτο εμπόδιο
Υπάρχει όμως ένα απρόβλεπτο εμπόδιο, στο οποίο σκοντάφτει ακόμα και η μαστοριά του Ροθ: η ίδια την Ιστορία, τα πραγματικά γεγονότα που διεκδικούν πολύ δυναμικά τη θέση της στο μυαλό του αναγνώστη. Και θέτουν ερωτήματα στα οποία δυσκολεύεται να απαντήσει κανείς αν δεν διαθέτει πολύ καλή γνώση της αμερικανικής ιστορίας (δεν είναι τυχαίο το αναλυτικότατο επίμετρο). Αν δηλαδή παραβλέψουμε το παραξένισμα που δημιουργεί αυτή η μετατόπιση των γεγονότων και ως θόρυβος βάθους συνοδεύει την ανάγνωση, ερχόμαστε αντιμέτωποι με απορίες του τύπου: το φιλειρηνικό κίνημα στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε χαρακτήρα εν γένει αντιδραστικό ή υπήρχαν διαφοροποιήσεις και αποχρώσεις; Στην οργάνωση America First, ασχέτως της επιρροής Λίντμπεργκ, υπήρχαν και προοδευτικά στοιχεία; Ο αντισημιτισμός στις ΗΠΑ είχε μια δυναμική που τον καθιστούσε επικίνδυνο; Και από την ανάποδη: αν το βιβλίο δεν αποτελεί παραβολή για τη σημερινή πολιτική των ΗΠΑ, όπως διακηρύσσει σε όλους τους τόνους ο ίδιος ο συγγραφέας, τι στόχο έχει; Υμνεί εκ του αντιθέτου την αμερικανική πολιτική της εποχής; Θυμίζει ότι ο φασισμός μπορεί να γεννηθεί πάντα και παντού, και μέσα στην ίδια την παράδοση του καλού αγρότη - καουμπόι που συνέχει την αμερικανική εθνική διαδρομή; ΄Η μήπως απλώς ο συγγραφέας παίζει με τις τεχνικές και τα είδη, για να ξαναζήσει την παιδική του ηλικία;
Ακόμα κι έτσι να είναι, όμως, το βιβλίο του Ροθ βάζει αναπόδραστα τον αναγνώστη μπροστά στη σχέση του με την Αμερική, μπροστά στη γνώση του για την Αμερική της καθημερινότητάς μας, την πανταχού παρούσα και μαζί ανιγματική και, επί της ουσίας, άγνωστη - για όσους δεν τη γνωρίζουν εκ των έσω. Ετσι, μετατρέπει την ενδεχόμενη αδυναμία του στο μεγαλύτερο προσόν του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου