για τους Βαλκανικούς εθνικισμούς Πετρος Θεοδωριδης

 

η απατηλή Υπόσχεση της αγάπης

/ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΙ Βιβλιοπωλείο ΚΕΝΤΡΙ, Δ.Γούναρη 22, τηλ. 2310275349 -ΣΤΟΚ - ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ - ΠΟΥΛΟΥΚΤΣΗ ΑΝΘΟΥΛΑ ΚΑΙ ΣΙΑ ΕΕ Λασσάνη 3, Θεσσαλονίκη, 54622, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Τηλέφωνο : 2310237515 Φαξ 231028585/ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΙΚΗ 2310235364 /ΙΑΝΟΣ/BIΒΛΙΟΡΥΘΜΟΣ/ Αθήνα στο Σπ'υρος Μαρίνης, εκδ. ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ, τηλ. 210.3648170, Σόλωνος 76,

Translate

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ

θα ήταν σφάλμα να φανταζόμαστε την σχέση Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Δύσης ως σχέση δυο πλήρως αντιφατικών αλληλοαποκλειόμενων πολιτισμών-νοοτροπιών.
Μια τέτοια θεωρητική προαφετηρια θα οδηγούσε και στην εξήγηση του Βαλκανικού εθνικισμού ως βίαιη Δυτική πολιτισμική εισβολή στον Οθωμανικό πολιτισμικό χώρο (όπως για παράδειγμα η άποψη οτι «Η διάχυση του Δυτικού εθνικισμού στο Οθωμανικό σώμα ήταν η εισαγωγή ενός ολοκληρωτικά νέου, σύγχρονου Δυτικού πολιτι σμου, σε κάτι ολοκληρωτικά διαφορετικό-τον Οθωμανικό πολιτισμό και αυτό επέφερε σαν αποτέλεσμα να αντικαταστήσει κάτι το νεκρό με κάτι το νέο και ζωντανό''

Στην πραγματικότητα, και στην διάρκεια τεσσάρων τουλάχιστον αιώνων η σχέση Ανατολής[οθωμανικής] και Δύσης [Ευρώπης]υπήρξε έντονα σχέση αμοιβαία, αλληλεπίδραση, όσμωση κοινωνική, πολιτική , πολιτισμική.

Το ''Ανατολικό ζήτημα'' δεν αφορούσε μόνο στις τύχες της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίες [όπως στους δυο τελευταίους 18-19ο αιώνα] αλλά στην αρχή τουλάχιστον και στις τύχες της Δύσης[ εννοώ την τουρκική απειλή στην Δύση.) Η παρουσία της Ανατολής παραμένει μόνιμη , αφήνει τα σημάδια της σε όλη την πορεία της Δυτικής Νεωτερικότητας, καθώς βέβαια και το αντίθετο, η παρουσία της Δύσης στην Ανατολή. Μπορεί για παράδειγμα να αναφερθεί κανείς στις επιπτώσεις πού είχε η Οθωμανική επέκταση σε μερικά από τα σπουδαιότερα ιστορικά γεγονότα της νεώτερης ευρωπαϊκής ιστορίας όπως λ. χ στη μετατόπιση της οικονομικής δραστηριότητας των Ευρωπαίων από την Μεσόγειο προς τον Ατλαντικό και τις υπερπόντιες κτήσεις, στην εδραίωση της θρησκευτικής μεταρρύθμισης στη Γερμανία κα την κεντρική Ευρώπη, στην ανακοπή των εξελίξεων πού οδηγούσαν σε μονιμότερη ηγεμονία των Αψβούργων μετά τον ισπανογαλλικο ανταγωνισμό, στη διαμόρφωση των σχέσεων της Αυστρίας με την Ρωσία και στον προσδιορισμό των βαλκανικών πολιτικών προγραμμάτων των δυο αυτών δυνάμεων, στην ανάπτυξη έντονης οικονομικής δραστηριότητας των Γάλλων, των Άγγλων, των Ολλανδών και άλλων εμπορικών κρατών της Δύσης στην Εγγύς Ανατολή. Τα ιστορικά γεγονότα θα ακολουθούσαν διαφορετική πορεία, ή τουλάχιστον θα εξελισσόταν με διαφορετικό ρυθμό, αν δεν παρεμβαλλόταν ο οθωμανικός παράγοντας. Είναι ενδεικτική η κρίση του Άγγλου ιστορικού λόρδου Αcton. πού υποστήριζε ότι η νεώτερη ιστορία διαμορφώθηκε κάτω από την πίεση των Οθωμανικών κατακτήσεων“ Modern history begins under the stress of the Ottoman Empire”

Βέβαια το πρόσωπο πού έδειχνε η Δύση στην Ανατολή δεν ήταν πάντα αντίστοιχο με εκείνο πού η ίδια κρατούσε για τον εαυτό της. Όπως δείχνει η Σκοπετεα[ '' Η Δύση στην Ανατολή''] πολύ συχνά είναι το πρόσωπο των θρησκευτικών αποστολών Η Δυτική παρουσία στην Οθωμανική αυτοκρατορία είναι πολυπρόσωπη«Η Δύση στην Ανατολή»δεν είναι μόνο μεγάλες Δυνάμεις το κατεξοχήν τεκμήριο εσωτερικευσης της σχέσης Δύσης Ανατολής είναι οι Λεβαντίνοι. ένας λαός φάντασμα, θνησιγενής ;αλλά και με εντυπωσιακή αντοχή αν σκεφτεί κανείς ότι παρέμεινε αναφομοίωτος διατηρώντας τη αοριστία του- σε εποχή οργασμού εθνικών συνειδήσεων''

....Τι ήταν οι λεβαντίνοι; Σε να σουηδικό βιβλίο πού είχε κυκλοφορήσει στη Στοκχόλμη το 1927 ,ο Marcus Ehrenpreis ,o οποίος είχε διασχίσει τα Βαλκάνια, την Αίγυπτο και τους Αγίους Τόπους αναζητώντας «την ψυχή της Ανατολής» τους περιγράφει: ως «υβρίδια»,φυλετικά και πολιτιστικά κατώτερους, όχι μόνο σε σχέση με τους δυτικοευρωπαίους αλλά και με τους Ανατολίτες« Υπάρχει κάτι το εκκεντρικό στη συμπεριφορά τους. Είναι πολύ θορυβώδεις, πολύ ΄απότομοι, πολύ ανυπόμονοι…Παντού κάνουν την εμφάνιση τους παράξενα ,απίστευτα άτομα :χαμηλά μέτωπα .υγρά μάτια πεταχτά αυτιά. χοντρά κάτω χείλια…Ο λεβαντίνικος τύπος στις περιοχές μεταξύ των Βαλκανίων και της Μεσογείου είναι πραγματικά ,ψυχολογικά και κοινωνικά, μια κυμαινόμενη μορφή», ένας συνδυασμός Ανατολίτη και Δυτικού, πολύγλωσσος, πανούργος, επιπόλαιος, αναξιόπιστος, υλιστικός και πάνω από όλα, δίχως παραδόσεις. Αυτή η απουσία παραδόσεων φαίνεται ότι εξηγεί το χαμηλό πνευματικό και σε ένα βαθμό ηθικό, επίπεδο των Λεβαντίνων … Υπό μια πνευματική έννοια ,αυτά τα πλάσματα δεν έχουν πατρίδα. Δεν έχουν ακόμα ξεπεράσει τα ελαττώματα της Ανατολής αλλά ούτε έχουν κατακτήσει καμία από τις αρετές της Δύσης»

Από την άλλη μεριά '' υπάρχει ένας ολοένα διογκούμενος αριθμός Δυτικών πού εγκαθίστανται μεν στην Αυτοκρατορία αλλά δεν μεταστρέφονται ' αυτονόητα στον λεβαντινισμό. Ο Γερμανός έποικος, ο Αμερικάνος Ιεραπόστολος, η Γαλλίδα καλόγρια.''

-Για τους ίδιους του Βαλκανικούς εθνικισμούς η δύση έχει επίσης πολλά πρόσωπα. Ενα από τα πρόσωπα αυτά αφορούσε στην ίδια τη Ρωσία πού, τουλάχιστον για του Σέρβους μοναχούς του 18ου αιώνα, υπήρξε ο αγωγός του δυτικού διαφωτισμού. Είναι η εκδυτικισμενη Ρωσία του Μεγάλου Πέτρου και της Αικατερίνης πού φέρνει σε επαφή τους Σέρβους και αργότερα τους Βούλγαρους με την Δύση. Οι Σέρβοι μοναχοί της Fruska Gora πού ταξιδεύουν στη Ρωσία μετά το 1717-1718 γίνονται μάρτυρες ανάμεσα στα άλλά, στην μεταμόρφωση του Ρωσικού κράτους σε μια εκκοσμικευμένη απόλυτη μοναρχία

...Ετσι το μόνο πρόσωπο της Ρωσίας στους Βαλκανικούς εθνικισμούς δεν ήταν το θρησκευτικό, το ορθόδοξο, το Ανατολικό. Υπήρξε και ένα δεύτερο, το ''Δυτικό'' το εκσυγχρονιστικό, καθώς και ένα τρίτο αργότερα το ''πανσλαβιστικό'' πού σχεδόν συμπίπτει με την έναρξη της πολιτικής του βίαιου ''εκρωσισμου'' στο εσωτερικό της Ρωσίας.Αυτά τα πολλά πρόσωπα της Δύσης και της Ρωσίας θα τα βρούμε στις προβολές και ταυτίσεις των βαλκανικών εθνικισμών. Δεν εννοώ μόνο τα '' ξενικά'' [αγγλικά, γαλλικά''ρωσικά' κόμματα , τα γνωστά από την ελληνικά επανάσταση [κόμματα πού βέβαια, εκτός από τις εξαρτήσεις και διαπλοκές συμφερόντων υπαινίσσονται και την παρουσία πολλαπλών προτύπων ''] αλλά την πολύ πιο φανερή και μόνιμη παρουσία των Δυτικών [Ρωσίας]-της Δυτικής κοινής γνώμης, στρατού Διπλωματίας, σε ολη την πορεία ξεδιπλώματος των βαλκανικών εθνικισμών-από τα πρώτα σκιρτήματα, μέχρι την διαμόρφωση των κρατών ,από τις επαναστάσεις μέχρι τις μεταξύ τους συγκρούσεις η Δύση είναι παρούσα. Παρακολουθεί τους εθνικισμούς, εστιάζει την προσοχή της πότε στον ένα πότε στον άλλο .Αυτό το πρόσωπο της Δύσης , το πρόσωπο της κοινής γνώμης πού παρακολουθεί τα τεκταινόμενα στην Ανατολή, πού καταδικάζει τις βαρβαρότητες των Τούρκων και επιδοκιμάζει τους εκάστοτε εθνικισμούς , γίνεται πιο έντονο κατά τον 19ο αιώνα με την φθηνή εφημερίδα και την δημιουργία ενός τεράστιου αναγνωστικού κοινού

· Οι β. εθνικισμοί κατασκευάζουν'' την εικόνα του έθνους τους και την εθνική συνείδηση ,σύμφωνα και με αυτό -πού νομίζουν ότι αρέσει στην Δύση [Ρωσία]. Η Ανακάλυψη της Γλώσσας της καθαρεύουσας για τους Έλληνες/ της Ρωμανικής για τους Ρουμάνους] ,της παράδοσης, δεν αποτέλεσε μόνο ανακατασκευή μιας ιδεατής αυτό εικόνας Αποτέλεσε πρωταρχικά ίσως τη κατασκευή μιας εικόνας εξωστρεφούς, πού στρεφόταν προς τη Δύση[ πρβλ π.χ τα λόγια του Π Σούτσου πού ειδοποιεί την Ευρώπη να παύσουν οι σοφοί της να κατηγορούν τους νέους Έλληνες ως Βαρβάρους '' Οι πανεπιστήμιοι καθηγηταί των Παρισίων και Βερολίνου παυσατωσαν κατηγορούντες ημάς ως βαρβαρίζοντες, διότι αιολιζομεν, δωριζωμεν, αιωλίζομεν, ιωνιζομεν δηλαδή ή αττικίζομεν ενίοτε''

Και βέβαια είναι η Δύση πού ξεκινά πολλές φορές αυτό το παιχνίδι Όπως δείχνει ο Ι Κακριδής η κατασκευή των μύθων για τον λαό των Ελλήνων από τους πληθυσμούς εκείνους των Ελληνικών περιοχών πού ονόμαζαν τον εαυτό τους Γραικό, Ρωμιό πάντως όχι Έλληνα, κατασκευή πού συμβαίνει στον 19ο αλλά και 2ο αιώνα δεν ήταν άσχετη με το ενδιαφέρον των Ξένων περιηγητών για τις ελληνικές αρχαιότητες '' ....

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Albert Hourani, A Vision Of History- Beirut 1961

Ι. Κ. Χασιωτη Οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις Και Η Οθωμανική Αυτοκρατορία'' το πρόβλημα της κυριαρχίας στην Ανατολική Μεσόγειο από τα μέσα του 15ου ως τις αρχές του 19ου αιώνα Θεσσαλονίκη 1976
βλ Έλλης Σκοπετεα Η Δύση της Ανατολής Εικόνες από το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας / Εκδ Γνώση/ 1992 σ26.27
Μαρία Τοντοροβα, Τα Βαλκάνια από την ανακάλυψη στην « κατασκευή» τους στο Miroslav Hroch Από το εθνικό κίνημα στην Εθνική ολοκλήρωση.,Μαρία Τοντοροβα,Τα Βαλκάνια από την ανακάλυψη στην « κατασκευή» τους.Θεμελιο,1996.

Carole Rogel ,The Wandering Monk and the Balkan National Awakening σ 79-85 στο Nationalism in a non- National State / The Dissolution of the Ottoman Empire / Ohio State University Press / Columbus1977

Δημοσιευτηκε σε εκτενεστερη Μορφη στο περιοδικό ΕΝΕΚΕΝ τ . 11 με τιτλο για τους Βαλκανικους Εθνικισμους