του Πέτρου Θεοδωριδη
To καθε ατομο δεν ενθυμειται την προσωπική ιστορια του μόνο του ,αλλα την ξαναθυμάται με την βοήθεια αλλων - προσωπών(συγγενών του ή φιλων του)και μέσων (φωτογραφιες,ημερολογια, ενθυμια)ετσι και το συλλογικό- εθνικό εμεις ξαναθυματαιτο παρελθον του με την βοήθεια ιστορικών ,δασκάλων,δημοσιογραφων και μέσων (εκπαιδευτικοι μηχανισμοι, βιβλία,κ.λ.π)
Και η εθνική ταυτότητα, όπως και η προσωπική δεν αρκειται στην ''ενθυμηση'', αλλά στην ‘’ διηγηση '' της Ιστορίας της . Μάλιστα αυτή η αναγκη αφηγησης γίνεται πιο εντονη όσο πιο εκδηλη ηταν η Ιστορική ασυνέχεια . Έτσι, συμφωνα με τον Β.Anderson, γεννιεται κατά τον υστερο 18ο αιώνα , (εποχή θριαμβου της νεωτερικότητας η αναγκη της εξιστορησησης μιας'' ταυτότητας''του εθνους,μιας''συνεχειας'.[1] Αυτή η αλληλοαναγνωριση -ή ματίά πού ο ένας ρίχνει στόν άλλο ως ομοιο του συγκροτεί εντελει την συυλλογική- εθνική μας τραυτότητα. Η ιδια η έννοια της ταυτότητας εμπεριεχει και την έννοια του ανήκειν : στόν εαυτό μας ή σε καποια ομάδα. Όμως ενώ ‘’η προσωπική ταυτότητα εκφραζει λογικό πλεονασμό.. γιατί δηλώνοντας πως είμαι εγώ ο ιδιος, δεν έχει νόημα να λέω πως ανήκω στόν εαυτό μου σαν να επροκειτο για οντοτητα ευρύτερη από το εγώ μου.. και η συλλογική ταυτότητα φαίνεται να εμπεριεχει μια αντιφαση: ενώ το ατομο μπορεί να ταυτιζεται με τον εαυτό του διαμέσου της συνεχώς μεταβαλλόμενης πορείας της ζωής του, κιετσι να αναγνωρίζερται ως πορωπο( ακόμα και μετα τον θανατό του) η ομάδα συγκροτεί την ταυτότητα της με ιδανικά σημαίνοντα, σύμβολα και αξίες, αποτελώντας οντότητα πού τα μέλη της δεν ταυτίζονται φυσικά μεταξύ τους και πού η πορεία της στόν χρόνο είναι ασυνεχής[2]Και αυτά τα χασματα , ωστόσο, τα κενά και οι ρωγμές στη δομή της καλύπτονται με ιδανικά και συμβολα. Στα συμβολα [3] πού ενώνουν τις αντιφασεις και μειώνει τις αντιθέσεις μπορεί να μεταλαμπαδευτεί το αισθημα του ιερού, της αγάπης , του σεβασμού, της θυσίας, του φόβου, τα συναισθηματα δηλαδή πού αποτελεσαν το συνθετικό υλικό των θρησκευτικών κοινοτήτων’’ ‘’[4]
Δ2β Η ανα-γνωριση του εθνικά ομοιου
Η εννοια της ταυτότητας προυποθετει την εννοια της αναγνωρισης.Οταν καποια ατομα αλληλοαναγνωριζονται ως ομοια,αυτό σημαινει οτι υπερ-τονιζουν μια ιδιοτητα ως κυριαρχη ( στην περιπτωση του έθνους την ιδιοτητα του μελους του εθνους) πού τό καθιστουν συμμετοχο ευρύτερων ομαδώσεων . Αλλα και οτι αποκλειουν ή υποτονιζουν αλλες ιδιοτητες Ανα-γνωρίζονται,δηλαδή σημαινει οτι ξαναβλέπουν ο ένας τον αλλο με μια δευτερη προσθετη ματιά, αλληλο φορτιζονται με ενα επιπλεον νόημα .Ταυτόχρονα παρα-γνωρίζουν ,δηλαδή παρα-βλεπουν ,εκεινο ή εκείνα τα χαρακτηριστικά πού τους καθιστουν διαφορετικούς.
Ας σταθούμε λιγο σε αυτή την λέξη ‘’ αναγνωριση’’ πού ενεχει και την εννοια του ξανακοιτάγματος : Σε δυο ορισμόυς του Gellner για το εθνος’’ ‘’Δύο ανθρωποι ανήκουν στο ιδιο εθνος εαν , και μόνο εαν , μοιράζονται τον ιδιο πολιτισμό, όπου πολιτισμός σημαινει με την σειρά του ενα σύστημα ιδεών συμβόλων, συνειρμων και τρόπων συμπεριφοράς και επικοινωνίας και οτι β. Δύο ανθρωποι ανήκουν στο ιδιο εθνος εαν και μόνο εαν αναγνωριζουν ο ενας τον αλλον ως μέλη του ιδιου έθνους’’[5] Έτσι δυο ανθρωποι αλληλο ανα-γνωριζονται ως μέλη του ιδιου εθνους, αναγνωριζουν δηλαδή οτι εχουν κοινή ταυτοτητα οταν ξανα-βλεπουν ο ενας στον αλλο τον εαυτό του , τον καθρεπτη του, ξαναβλέπουν καποια κοινά σημεια , συμβολα ,χειρονομίες , υναισθηματα,καποια κοινή γλώσσα με την ευρεια εννοια του ορου. Και οτι αυτή η αλληλαναγνωριση μπορεί να γινει σε συνθηκες ηρεμιας,ηπιοτητας ,αναγνωριση λεια , σχεδόν τρυφερη,ομαλή ,πού αναδεικνύει τις ομοιοτητες,παραμένει όμως ανεκτική στις διαφορές.Μπορεί ομως-σε συνθηκες απειλής , κρισης,αγχους, πανικου,η αλληλοαναγνωριση αυτή να αναδείξει τις οξείες γωνίες της , να απωλέσει την ανεκτικότητα,να γινει μια βιαιη, αγρια ματια,πού αποκλειει καθε τι το διαφορετικό και εκβιαζει την ομοιοτητα, να μετατραπει σε εφιαλτη.
Δ2γ. Ο εθνικά άλλος ως οριο της εθνικής ταυτότητας
Βεβαια , αυτή η αλληλο αναγνωριση σε καθε της μορφη συναντα ενα οριο, . Το οριο του αλλου, δηλαδή του κατεξοχήν διαφορετικου, του ξενου. Η εθνική ταυτότητα ,οπως και καθε συλλογική ταυτότητα εξάλλου δεν ειναι απεριοριστη. Στον ορισμό του Αντερσον το εθνος ειναι’’ μια φαντασιακή πολιτική κοινότητα, πού φαντασιωνεται ως περιορισμένη και κυρίαρχη’’.Οπως το καθε εθνος-και το καθε κρατος , ετσι και η εθνική ταυτότητα εχει συνορα’’πού την οριζουν , δηλαδή την περιορίζουν, την αντιπαραθετουν απέναντι στον , αλλος . Ο αλλος (εθνικά αλλος ) ειναι μια αδεια, μια κενή περιεχομενου εννοια[6]. Αν στην εθνική ταυτότητα ταιριαζει το ‘’εμεις’’ στην εννοια του αλλου αντιστοιχει το ‘’αυτοι’’. Η Διαφορά και οχι η αναγνωριση της ομοιοτητας οροθετει κατ αρχήν τους αλλους.Γιαυτό και αποτελουν αντικειμενα προβολών, στεροτυπων , προκαταλήψεων ,δηλαδή εικόνων πού’’εμεις’’ κατασκευάζουμε γιαυτους ,εικόνων περιγραφικών και αξιολογικών συναμα, αναμικτων με συναισθήματα, συμπαθειας ή αντιπάθειας, φοβου ή επιθυμιας.
Δ2δΣυγκροτηση εθνικης ταυτότητας
Πως συγκροτειται εν τέλει και πως οροθετειται αυτή η , σε μεγαλο βαθμό,ασαφής αινιγματική και αοριστη έννοια της εθνικής ταυτότητας; σχηματικά ,με πολλές επιφυλαξεις , και επιγραμματικά διατυπώνουμε ορισμένες γενικές σκεψεις ,πού βοηθουν να αναπτυξουμε τους συλλογισμους μας : . Η εθνική ταυτότητα σχηματίζεται μεσα από εικόνες. ειδωλα,ομοιωματα παραστασεις,στερεοτυπα,προκαταλήψεις απλουστευτικα σχηματα πού ενεχουν και γνωστικη-περιγραφική σημασια, καθιώς αποτελούν τον γνωστικό χαρτη για την κατανοηση της περιπλοκης πραγματικότητας Εικόνες πού ενεεχουν ομως και αξιολογική -συναισθηματική σημασια.Η εικόνα για του αλλον, καθώς και η εικόνα πού ο αλλος εχει για μας, αποτελούν λοπόν μέρος, συστατικό στοιχείο της εθνικής μας ταυτότητας. Οχι μόνο η εικόνα πού εμεις εχουμε για τον αλλο αλλλά και η εικόνα πού θελουμε να στείλουμε σ’αυτόν, για να ξεχωρίσουμε, αρεσουμε , γοητευσουμε ή και να φοβίσουμε, όταν τον θεωρουμε ‘’εχθρο’’. Η εθνική ταυτότητα συγκροτειται και ως διακριση ως πραξη αποχωρισμου , ή και αντιπαλότητας. ‘’Ειμαι Ελληνας’’ σημαινει ,οτι δεν ειμαι Τουρκος, Γερμανός ή Γαλλος κ.λ.π δηλαδή ότι δια
[1] B Anderson 1991:204).
[2] Θεοφιλου Βεικου’’ Εθνικισμός και εθνική ταυτότητα , Αθήνα 1993 σ 17
[3] Η σημασίατου της λέξης ‘’συμβολο’’ φωτιζεται από την ετυμολογία της ‘’Προερχεται από το αρχαίο ελληνικό συμβάλλειν (συμβαλλω] πού σημαίνει δενω μαζί(ρίχνω μ,αζί). Ένα σύμβολον ηταν αρχικά ένα σημείο αναγνωρισης, ένα αντικείμενο κομμένο σε δύο ημίση, πού η προσεγγιση τους επετρεπε στούς κομιστες φορείς να αναγνωρίζονται μεταξύ τους ως αδελφοι και να υποδεχονται ο ένας τον άλλο, χωρίς ποτέ να εχουν ιδωθεί προηγουμένως Αλλά επιση μέσα στην τάξη των ιδεών, ένα σύμβολο είναι επίσης , ένα στοιχείο σύνδεσης, πλούσιο σε μεσολάβηση και αναλογία’’: Luc Benoist, Σημεία, Συμβολα και Μυθοι, Εκ Καρδαμίτσα, Αθήνα 1992 σ7,8
[4] Ε . Μπαλιμπαρ’’’’ η μορφή εθνος:ιστορία και Ιδεολογία στο έργο Ε . Μπαλιμπάρ- Ι Βαλλερσταιν , Φυλή Έθνος Τάξη. Οι διφορούμενες ταυτότητες, μετ Α. Ελεφαντη, Ελένη Καλαφάτη, Αθήνα 1991, 146
[5]E. Gellner ,Nations o.π s 63k.ej
[6] πρβλ Νίκου Δεμερτζη Ο Λόγος του Εθνικισμού, αμφισημο σημασιολογικό πεδίο και συγχρονες τασεις σ 85 ‘’Η ιδεολογία του εθνικισμού οργανώνεται γύρω από το κυριο σημαινον ‘’έθνος’’ το οποίο είναι ‘’αδει’’ μεν από κάθε θετικό ιστορικό συνειδητο νόημα αλλά πληρες φαντασιωσεων ενότητας και παντοδυναμίας’’ και σ 88’’Το έθνος υφίσταται ως μια ‘’ νοητή’’ ενότητα ανθρωπων ,’’ υπάρχει’’στόν βαθμό πού γίνεται αντικείμενο φαντασιακής σύλληψης’’
Και η εθνική ταυτότητα, όπως και η προσωπική δεν αρκειται στην ''ενθυμηση'', αλλά στην ‘’ διηγηση '' της Ιστορίας της . Μάλιστα αυτή η αναγκη αφηγησης γίνεται πιο εντονη όσο πιο εκδηλη ηταν η Ιστορική ασυνέχεια . Έτσι, συμφωνα με τον Β.Anderson, γεννιεται κατά τον υστερο 18ο αιώνα , (εποχή θριαμβου της νεωτερικότητας η αναγκη της εξιστορησησης μιας'' ταυτότητας''του εθνους,μιας''συνεχειας'.[1] Αυτή η αλληλοαναγνωριση -ή ματίά πού ο ένας ρίχνει στόν άλλο ως ομοιο του συγκροτεί εντελει την συυλλογική- εθνική μας τραυτότητα. Η ιδια η έννοια της ταυτότητας εμπεριεχει και την έννοια του ανήκειν : στόν εαυτό μας ή σε καποια ομάδα. Όμως ενώ ‘’η προσωπική ταυτότητα εκφραζει λογικό πλεονασμό.. γιατί δηλώνοντας πως είμαι εγώ ο ιδιος, δεν έχει νόημα να λέω πως ανήκω στόν εαυτό μου σαν να επροκειτο για οντοτητα ευρύτερη από το εγώ μου.. και η συλλογική ταυτότητα φαίνεται να εμπεριεχει μια αντιφαση: ενώ το ατομο μπορεί να ταυτιζεται με τον εαυτό του διαμέσου της συνεχώς μεταβαλλόμενης πορείας της ζωής του, κιετσι να αναγνωρίζερται ως πορωπο( ακόμα και μετα τον θανατό του) η ομάδα συγκροτεί την ταυτότητα της με ιδανικά σημαίνοντα, σύμβολα και αξίες, αποτελώντας οντότητα πού τα μέλη της δεν ταυτίζονται φυσικά μεταξύ τους και πού η πορεία της στόν χρόνο είναι ασυνεχής[2]Και αυτά τα χασματα , ωστόσο, τα κενά και οι ρωγμές στη δομή της καλύπτονται με ιδανικά και συμβολα. Στα συμβολα [3] πού ενώνουν τις αντιφασεις και μειώνει τις αντιθέσεις μπορεί να μεταλαμπαδευτεί το αισθημα του ιερού, της αγάπης , του σεβασμού, της θυσίας, του φόβου, τα συναισθηματα δηλαδή πού αποτελεσαν το συνθετικό υλικό των θρησκευτικών κοινοτήτων’’ ‘’[4]
Δ2β Η ανα-γνωριση του εθνικά ομοιου
Η εννοια της ταυτότητας προυποθετει την εννοια της αναγνωρισης.Οταν καποια ατομα αλληλοαναγνωριζονται ως ομοια,αυτό σημαινει οτι υπερ-τονιζουν μια ιδιοτητα ως κυριαρχη ( στην περιπτωση του έθνους την ιδιοτητα του μελους του εθνους) πού τό καθιστουν συμμετοχο ευρύτερων ομαδώσεων . Αλλα και οτι αποκλειουν ή υποτονιζουν αλλες ιδιοτητες Ανα-γνωρίζονται,δηλαδή σημαινει οτι ξαναβλέπουν ο ένας τον αλλο με μια δευτερη προσθετη ματιά, αλληλο φορτιζονται με ενα επιπλεον νόημα .Ταυτόχρονα παρα-γνωρίζουν ,δηλαδή παρα-βλεπουν ,εκεινο ή εκείνα τα χαρακτηριστικά πού τους καθιστουν διαφορετικούς.
Ας σταθούμε λιγο σε αυτή την λέξη ‘’ αναγνωριση’’ πού ενεχει και την εννοια του ξανακοιτάγματος : Σε δυο ορισμόυς του Gellner για το εθνος’’ ‘’Δύο ανθρωποι ανήκουν στο ιδιο εθνος εαν , και μόνο εαν , μοιράζονται τον ιδιο πολιτισμό, όπου πολιτισμός σημαινει με την σειρά του ενα σύστημα ιδεών συμβόλων, συνειρμων και τρόπων συμπεριφοράς και επικοινωνίας και οτι β. Δύο ανθρωποι ανήκουν στο ιδιο εθνος εαν και μόνο εαν αναγνωριζουν ο ενας τον αλλον ως μέλη του ιδιου έθνους’’[5] Έτσι δυο ανθρωποι αλληλο ανα-γνωριζονται ως μέλη του ιδιου εθνους, αναγνωριζουν δηλαδή οτι εχουν κοινή ταυτοτητα οταν ξανα-βλεπουν ο ενας στον αλλο τον εαυτό του , τον καθρεπτη του, ξαναβλέπουν καποια κοινά σημεια , συμβολα ,χειρονομίες , υναισθηματα,καποια κοινή γλώσσα με την ευρεια εννοια του ορου. Και οτι αυτή η αλληλαναγνωριση μπορεί να γινει σε συνθηκες ηρεμιας,ηπιοτητας ,αναγνωριση λεια , σχεδόν τρυφερη,ομαλή ,πού αναδεικνύει τις ομοιοτητες,παραμένει όμως ανεκτική στις διαφορές.Μπορεί ομως-σε συνθηκες απειλής , κρισης,αγχους, πανικου,η αλληλοαναγνωριση αυτή να αναδείξει τις οξείες γωνίες της , να απωλέσει την ανεκτικότητα,να γινει μια βιαιη, αγρια ματια,πού αποκλειει καθε τι το διαφορετικό και εκβιαζει την ομοιοτητα, να μετατραπει σε εφιαλτη.
Δ2γ. Ο εθνικά άλλος ως οριο της εθνικής ταυτότητας
Βεβαια , αυτή η αλληλο αναγνωριση σε καθε της μορφη συναντα ενα οριο, . Το οριο του αλλου, δηλαδή του κατεξοχήν διαφορετικου, του ξενου. Η εθνική ταυτότητα ,οπως και καθε συλλογική ταυτότητα εξάλλου δεν ειναι απεριοριστη. Στον ορισμό του Αντερσον το εθνος ειναι’’ μια φαντασιακή πολιτική κοινότητα, πού φαντασιωνεται ως περιορισμένη και κυρίαρχη’’.Οπως το καθε εθνος-και το καθε κρατος , ετσι και η εθνική ταυτότητα εχει συνορα’’πού την οριζουν , δηλαδή την περιορίζουν, την αντιπαραθετουν απέναντι στον , αλλος . Ο αλλος (εθνικά αλλος ) ειναι μια αδεια, μια κενή περιεχομενου εννοια[6]. Αν στην εθνική ταυτότητα ταιριαζει το ‘’εμεις’’ στην εννοια του αλλου αντιστοιχει το ‘’αυτοι’’. Η Διαφορά και οχι η αναγνωριση της ομοιοτητας οροθετει κατ αρχήν τους αλλους.Γιαυτό και αποτελουν αντικειμενα προβολών, στεροτυπων , προκαταλήψεων ,δηλαδή εικόνων πού’’εμεις’’ κατασκευάζουμε γιαυτους ,εικόνων περιγραφικών και αξιολογικών συναμα, αναμικτων με συναισθήματα, συμπαθειας ή αντιπάθειας, φοβου ή επιθυμιας.
Δ2δΣυγκροτηση εθνικης ταυτότητας
Πως συγκροτειται εν τέλει και πως οροθετειται αυτή η , σε μεγαλο βαθμό,ασαφής αινιγματική και αοριστη έννοια της εθνικής ταυτότητας; σχηματικά ,με πολλές επιφυλαξεις , και επιγραμματικά διατυπώνουμε ορισμένες γενικές σκεψεις ,πού βοηθουν να αναπτυξουμε τους συλλογισμους μας : . Η εθνική ταυτότητα σχηματίζεται μεσα από εικόνες. ειδωλα,ομοιωματα παραστασεις,στερεοτυπα,προκαταλήψεις απλουστευτικα σχηματα πού ενεχουν και γνωστικη-περιγραφική σημασια, καθιώς αποτελούν τον γνωστικό χαρτη για την κατανοηση της περιπλοκης πραγματικότητας Εικόνες πού ενεεχουν ομως και αξιολογική -συναισθηματική σημασια.Η εικόνα για του αλλον, καθώς και η εικόνα πού ο αλλος εχει για μας, αποτελούν λοπόν μέρος, συστατικό στοιχείο της εθνικής μας ταυτότητας. Οχι μόνο η εικόνα πού εμεις εχουμε για τον αλλο αλλλά και η εικόνα πού θελουμε να στείλουμε σ’αυτόν, για να ξεχωρίσουμε, αρεσουμε , γοητευσουμε ή και να φοβίσουμε, όταν τον θεωρουμε ‘’εχθρο’’. Η εθνική ταυτότητα συγκροτειται και ως διακριση ως πραξη αποχωρισμου , ή και αντιπαλότητας. ‘’Ειμαι Ελληνας’’ σημαινει ,οτι δεν ειμαι Τουρκος, Γερμανός ή Γαλλος κ.λ.π δηλαδή ότι δια
[1] B Anderson 1991:204).
[2] Θεοφιλου Βεικου’’ Εθνικισμός και εθνική ταυτότητα , Αθήνα 1993 σ 17
[3] Η σημασίατου της λέξης ‘’συμβολο’’ φωτιζεται από την ετυμολογία της ‘’Προερχεται από το αρχαίο ελληνικό συμβάλλειν (συμβαλλω] πού σημαίνει δενω μαζί(ρίχνω μ,αζί). Ένα σύμβολον ηταν αρχικά ένα σημείο αναγνωρισης, ένα αντικείμενο κομμένο σε δύο ημίση, πού η προσεγγιση τους επετρεπε στούς κομιστες φορείς να αναγνωρίζονται μεταξύ τους ως αδελφοι και να υποδεχονται ο ένας τον άλλο, χωρίς ποτέ να εχουν ιδωθεί προηγουμένως Αλλά επιση μέσα στην τάξη των ιδεών, ένα σύμβολο είναι επίσης , ένα στοιχείο σύνδεσης, πλούσιο σε μεσολάβηση και αναλογία’’: Luc Benoist, Σημεία, Συμβολα και Μυθοι, Εκ Καρδαμίτσα, Αθήνα 1992 σ7,8
[4] Ε . Μπαλιμπαρ’’’’ η μορφή εθνος:ιστορία και Ιδεολογία στο έργο Ε . Μπαλιμπάρ- Ι Βαλλερσταιν , Φυλή Έθνος Τάξη. Οι διφορούμενες ταυτότητες, μετ Α. Ελεφαντη, Ελένη Καλαφάτη, Αθήνα 1991, 146
[5]E. Gellner ,Nations o.π s 63k.ej
[6] πρβλ Νίκου Δεμερτζη Ο Λόγος του Εθνικισμού, αμφισημο σημασιολογικό πεδίο και συγχρονες τασεις σ 85 ‘’Η ιδεολογία του εθνικισμού οργανώνεται γύρω από το κυριο σημαινον ‘’έθνος’’ το οποίο είναι ‘’αδει’’ μεν από κάθε θετικό ιστορικό συνειδητο νόημα αλλά πληρες φαντασιωσεων ενότητας και παντοδυναμίας’’ και σ 88’’Το έθνος υφίσταται ως μια ‘’ νοητή’’ ενότητα ανθρωπων ,’’ υπάρχει’’στόν βαθμό πού γίνεται αντικείμενο φαντασιακής σύλληψης’’
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου