.Ο Ρατσισμός και η εξοντωση του ''Αλλου''

.Ο Ρατσισμός
Η ταξινόμηση, ο επαναπροσδιορισμός, και περιορισμός της ετερότητας, οδήγησε και στην ανάπτυξη του ρατσισμού. Στην παραδοσιακή κοινωνία δεν υπήρχε ρατσισμός με την νεωτερική έννοια. Βέβαια οι χριστιανοί μισούσαν τους μουσουλμάνους κι το αντίστροφο. Αλλά δεν υπήρχε η ιεράρχηση των φυλών, η γνωστή από τις φυλετικές θεωρίες του 19ου αιώνα.
Η εξόντωση του «αγρίου» άλλου:Οι Ινδιάνοι της Αμερικής
o Πολύ πριν από την θεωρητική της διατύπωση ,δηλαδή την φυλετική (Racial ) σκέψη η ρατσιστική στάση ξεκινά μαζί με την συνάντηση με τον «άλλο», την ετερότητα από τα πρώτα βήματα της Νεωτερικοτητας :από την συμβολική αρχή της ,την κατάληψη της Αμερικής από τους Ισπανούς .Και φυσικά συνοδεύεται από την συστηματική, επίμονη σφαγή oπως φαίνεται στην έκθεση του Βαρθολομαίου ντε λας Καζας που απευθύνεται στον «Δον Φίλιππο «τον πρίγκιπα της Ισπανίας » «Κανείς δεν θα μπορούσε να διηγηθεί τις σκληρότητες που έγιναν» γράφει ο Βαρθολομαίου ντε λας Καζας «Σ¨ αυτά τα σαράντα χρόνια περισσότερα από δώδεκα εκατομμύρια ψυχές , άνδρες γυναίκες και παιδιά πέθαναν άδικα από την τυραννία και τη μοχθηρία των χριστιανών [..]Οι άθλιοι ισπανοί αναζητούσαν τους Ινδιάνους, άντρες ή γυναίκες και τους απειλούσαν με τα αγρία τους σκυλιά. Μια άρρωστη Ινδιάνα, βλέποντας ότι δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από τα σκυλιά και ότι θα κατακομματιαζόταν, όπως οι άλλοι , πήρε ένα σκοινί, έδεσε στο πόδι της το μωρό της που ήταν ενός χρόνου και κρεμάστηκε σε ένα δοκό. Δεν τα κατάφερε πολύ γρήγορα και ήρθαν τα σκυλιά και κατασπάραξαν το μωρό της …» Η έκθεση γράφτηκε γύρω στο 1546
o Η φύση του Ινδιάνου της Αμερικής αποτέλεσε εξαρχής πεδίο έντονου προβληματισμού. Πολλές, διαμετρικά αντίθετες απόψεις διατυπώθηκαν. Η εικόνα του «αθώου πρωτόπλαστου» συνυπήρχε με την εικόνα του «κτήνους» Για τους Ευρωπαίους της εποχής, δεν ήταν αυτονόητο ότι οι ινδιάνοι ήταν άνθρωποι. Ετσι, το 1537, ο πάπας Παύλος III υπογράμμιζε ότι «Οι Ινδιάνοι είναι αληθινοί άνθρωποι ».. Μάλιστα τα επιχειρήματα που στήριξαν μια τέτοια άποψη στηρίχθηκαν σε βιολογικά χαρακτηριστικά. Τονίζοντας την κατωτερότητα των Ινδιάνων απέναντι στους Ευρωπαίους ,ο Φερναντέζ ντε Οβιέδο, έδειχνε, πέρα από τη «φυσική » ροπή τους προς το κακό και την οκνηρία, πόσο χονδροειδές ήταν το κρανίο τους, πόσο παραμορφωμένη η σωματική διάπλαση τους.

.
o Το τι έβλεπαν οι Ευρωπαίοι όταν αποβιβάζονταν στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και πως το κατανοούσαν εξαρτιόταν από την παιδεία τους αλλά και τους σκοπούς τους Μέχρι τον18ο αιώνα ,το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων αφορά κυρίως στους 'πρωτόγονους' λαούς. Οι πολιτισμένοι ανακάλυπταν σε αυτούς αρετές που προσπαθούσαν να εμφυσήσουν στον δικό τους κοινωνικό κορμό. Ο πρωτόγονος ήταν ο ''Bon savage ’’,ο καλός άγριος‘’. Οι κοινωνίες των γυμνών αλλά αθώων ιθαγενών αντιπροσώπευαν στα μάτια των λογίων την κοινοκτημοσύνη, την ισοπολιτεία, τις ουτοπικές πολιτείες τους. Προβάλλοντας μια ιδεαλιστική απεικόνιση του Νέου Κόσμου οι ευρωπαίοι λόγιοι εξέφραζαν την σφοδρή τους απογοήτευση για την διαφθορά και την παρακμή των δικών τους κοινωνιών. Η Αμερική ήταν το αμόλυντο αντίδοτο της διεφθαρμένης, γι αυτούς Ευρώπης και κινδύνευε να διαφθαρεί με τη σειρά της από τους «βάρβαρους Ευρωπαίους »

Λιγότερο όμως ευαίσθητοι αποδείχθηκαν οι οπαδοί των προτεσταντικών δογμάτων που εποίκισαν την Βόρεια Ευρώπη καταδιωγμένοι από την Ευρώπη. Για αυτούς οι Ινδιάνοι ήταν μια φυλή που εξουσίαζε ο διάβολος. Η εξόντωση τους επομένως καθόλου δεν παραβίαζε την θεϊκή εντολή του «ου φονεύσεις »
o Και να πως ένας λαμπρός φιλελεύθερος διανοούμενος ο Αλέξις ντε Τοκβιλ γύρω στα 1831,στο« Οδοιπορικό στην Αμερικανική Δύση» περιγράφει την απογοήτευση που ένιωσε συναντώντας για πρώτη φορά τους Ινδιάνους.
« Δεν νομίζω να έχω νιώσει ποτέ τόσο απόλυτη απογοήτευση όσο εκείνη που ένιωσα αντικρίζοντας αυτούς τους Ινδιάνους (Ιροκέζους)…. Τα μέλη τους , όπως διαγράφονταν κάτω από τα ρούχα τους , ήταν αδύνατα (…)Τα στόματα τους ήταν σε γενικές γραμμές ασύμμετρα , μεγάλα, η έκφραση τους χαμερπής και μοχθηρή […] Με την πρώτη μάτια θα έμπαινε κανείς στο πειρασμό να δει στο πρόσωπο καθενός από αυτούς ένα αγρίμι του δασούς που η εκπαίδευση κατάφερε μεν να του δώσει την εμφάνιση ανθρώπου χωρίς όμως να παύει να παραμένει ζώο»

o Οι νεγροι
o Ο Οθέλος του Σαίξπηρ , ήταν όπως ξέρουμε μαύρος παρόλα αυτά κατείχε και μια υψηλότατη θέση στο διοικητικό σύστημα της Βενετίας ,ως κυβερνήτης της Κύπρου .Η «βιολογικά »θεμελιωμένη κατώτερη θέση του μαύρου στην ιεραρχία των φυλών υπήρξε και αυτή προϊόν της νεωτερικοτητας . Το 1753 ο Σκωτσέζος διαφώτισης φιλόσοφος Ντειβιντ Χιουμ έγραφε«Έχω την υποψία ότι οι Νέγροι είναι φύσει κατώτεροι από τους Λευκούς . […]Είναι αλήθεια ότι στην Τζαμάικα μιλούν για ένα Νέγρο ως ιδιοφυή και μορφωμένο άνθρωπο αλλά είναι πιθανό αυτός να θαυμάζεται για ισχνές επιδόσεις , όπως ένας παπαγάλος που μιλεί καθαρά μερικές λέξεις»

Που οφειλόταν αυτός ο βίαιος υποβιβασμός της κοινωνικής θέσης των Νέγρων Ο (μαρξιστής κοινωνιολόγος) Αλεξ Καλλινικος δεν δέχεται ότι η χρησιμοποίηση των Αφρικανών σκλάβων στηρίχθηκε στον ήδη προϋπάρχοντα ρατσισμό. αντίθετα όπως γράφει «ο ρατσισμός υπήρξε συνέπεια της δουλείας» Σύμφωνα με τον Καλλινικος, ο ρατσισμός αναπτύχθηκε στο έδαφος που δημιούργησε η συστηματική δουλεία στο Νέο κόσμο: Η ιδέα ότι οι αφρικανοί ήταν βιολογικά κατώτεροι από τους λευκούς δικαιολογούσε τη στέρηση από τα δικαιώματα και την μετατροπή τους σε δούλους.

Αρχικά στον Νέο κόσμο δούλεψαν σαν σκλάβοι μιγάδες ,λευκοί, μαύροι κίτρινοι , καθολικοί, προτεστάντες και ειδωλολάτρες. Η οικονομία των φυτειών αρχικά στηρίζονταν στην εργασία λευκών΄, που συμφωνούσαν εργασθούν σε κάποιον συγκεκριμένο αφέντη ως δούλοι για τρία ως πέντε χρόνια με αντάλλαγμα την δωρεάν μεταφορά τους από την Ευρώπη. «Περίπου 350.ΟΟΟ υπηρέτες μεταφέρθηκαν στις Βρετανικές αποικίες μέχρι τα 1770. Οι αφέντες μπορούσαν να τους πωλούν σαν ζώα , να τους απαγάγουν , να τους κλέβουν, να τους βάζουν σαν στοιχήματα σε χαρτοπαίγνια… » . Τον μόνο εξευτελισμό που γλίτωναν οι λευκοί υπηρέτες ήταν «ότι δεν τους μετέτρεπαν και τυπικά σε σκλάβους και ότι δεν μπορούσαν να διαιωνίζουν την κατάσταση τους » και αυτό γιατί «για μετατρέψουν τους υπηρέτες μαζικά σε σκλάβους θα έπρεπε να εξασκήσουν τεράστια βία, ένα πολύ επικίνδυνο εγχείρημα, αν σκεφτούμε ότι οι υπηρέτες ήταν καλά οπλισμένοι, »

Η λύση στο πρόβλημα των γαιοκτημόνων δόθηκε με την μορφή της «εισαγωγής Αφρικανικής εργατικής δύνης σε ολοένα και μεγαλύτερους αριθμούς και ετσι έγινε δυνατή η εξασφάλιση επαρκούς εργασίας στις φυτείες, χωρίς να δημιουργηθεί το πρόβλημα των εξαγριωμένων Άγγλων υπηρετών.» Γιατί ήταν αναγκαίος ο ρατσισμός για να δικαιολογηθεί η δουλεία; Η φύση της εκμεταλλεύσεις στις προνεωτερικές κοινωνίες΄- γράφει ο Καλλίνικος-είχε την αντανάκλαση της στην ιεραρχική ΄οργάνωση και τη διαίρεση του πληθυσμού σε νομικά άνισες ομάδες(τους πολίτες και τους σκλάβους στην κλασσική αρχαιότητα) ή τις μεσαιωνικές (νομοκατεστημένες τάξεις )στην Ευρώπη. Σε τόσο ιεραρχημένες κοινωνίες η δουλεία ήταν απλώς πλευρά των άνισων κοινωνικών καταστάσεων «Δεν ισχύει το ίδιο στην καπιταλιστική κοινωνία . ….Οι εργάτες είναι απόλυτα ελεύθεροι να μην πουλήσουν την εργατική τους δύναμη..»

Ετσι . «…Η στήριξη του καπιταλισμού στην εργασία των δούλων εμφανιζόταν σαν μια ανωμαλία που αιτούσε ιδεολογική στήριξη. Ήταν σε αυτό το πλαίσιο που άρχιζε να κερδίζει έδαφος η ιδέα ότι οι μαύροι ήταν κατώτεροι άνθρωποι και γι αυτό δεν άξιζαν τα αντίστοιχα δικαιώματα που ολοένα και περισσότερο αναγνωρίζονταν στα ανθρώπινα όντα »

Βέβαια η ιδεολογική εκλογίκευση-φυσικοποιηση της κατωτερότητας των μαύρων βρίσκει την επεξεργασία της σε μεγάλο βαθμό και μέσα από τις ψευδό βιολογικές θεωρίες. που κατακλύζουν την Ευρώπη και Αμερική σε όλη σχεδόν τη διάρκεια του 19ος αιώνα και ένα μεγάλο μέρος του 20ου Σύμφωνα με αυτόν υπάρχει μια υποτιθέμενη ιεραρχία φυλών, ράτσες που όλως τυχαίως αντιστοιχούσαν στον τότε παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας.
Στην κορυφή βρισκόταν οι λευκοί αποικιοκράτες. Στον βυθό της ιεραρχίας, οι έγχρωμοι, οι μαύροι. Παραδόξως οι πρώτοι, οι λευκοί διέθεταν και εκείνα τα χαρακτηριστικά που σύμφωνα με την ψευδοεπιστήμη της εποχής, την φυσιογνωμική ,σημαδεύουν τους βιολογικά ανώτερους ανθρώπους . Πχ μεγάλο μέτωπο , λεπτό πηγούνι κ.λ.π Αντίθετα στους μαύρους αποδίδονταν βιολογικά χαρακτηριστικά που τους τοποθετούσαν ΄πάλι σύμφωνα με την ψευδοεπιστήμη αυτή κοντά στο επίπεδο του ζώου. Οι παραστάσεις των μαύρων της εποχής ,λίγο διέφεραν από εκείνες των πιθήκων Παράλληλα βέβαια τους αποδίδονταν και εκείνο που αποτελούσε και τον μεγάλο υπόκωφο τρόμο της βικτοριανής αποικιοκρατικής ηθικής δηλ η «αχαλίνωτη σεξουαλικότητα»

Ο Νεωτερικός Αντισημιτισμός
o Στην αντικατάσταση των θρησκευτικών επικαλύψεων των ταυτοτήτων και της ετερότητας από τις νεωτερικές ,μπορούμε να αποδώσουμε και τον νεωτερικό αντισημιτισμό που δεν ταυτίζεται με τον παραδοσιακό χριστιανικό αντισημιτισμό Οι Εβραίοι διώκονται βέβαια στην μεσαιωνική Ευρώπη όχι όμως για κάποιες εγγενείς φυλετικές τους ιδιότητες (όπως αργότερα με τον νεωτερικό αντισημιτισμό ) αλλά ως προαιώνιοι εχθροί των χριστιανών Είναι βέβαια πολύ διαδεδομένη η άποψη πού ότι «ο αντισημιτισμός είναι μια προαιώνια προκατάληψη» και συνεπώς «οι διωγμοί δεν χρειάζονται ιδιαίτερη εξήγηση τη στιγμή που είναι η φυσική συνέπεια ενός προαιώνιου προβλήματος '' Όμως οι εντάσεις που καθόριζαν τη θέση των Εβραίων την φεουδαρχική Ευρώπη , ήταν στην πραγματικότητα πολύ στενά συνδεδεμένες με την συγκεκριμένη τους οικονομική δραστηριότητα: Όπως υπογραμμίζει ο Ζιγκμουντ Μπάουμαν «αν και στη μεσαιωνική Ευρώπη οι Εβραίοι ήταν σε ιδιαίτερη ευάλωτη θέση εξαιτίας της θέσης του σαν θρησκευτική μειονότητα, αυτό δεν απέκλειε ολοκληρωτικά από την ενσωμάτωση στις κυρίαρχες κοινωνικέ συνθήκες. Σε μια κοινωνία χωρισμένη σε φεουδαρχικές τάξεις ,οι Εβραίοι ήταν απλά μια απ όλες.»

ο σύγχρονος αντισημιτισμός αναπτύχθηκε τον 19ο αιώνα στο φόντο της κατάρρευσης της ιεραρχικής δομής των φεουδαρχικών τάξεων, και η αντιμετώπιση των Εβραίων δεν ήταν πλέον η δίωξη μιας θρησκευτικής μειονότητας, αλλά η συστηματική καταπίεση μιας υποτίθεται κατώτερης [η μάλλον επικίνδυνης} βιολογικά φυλής. Όπως γράφει ο Θ. Λίποβατς σε μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση για τον αντισημιτισμό του 19ου αιώνα: «Οι Εβραίοι εμφανίσθηκαν ως το ξένο στοιχείο πού απειλούσε το ‘’έθνος’’ ως ομοιογενή ράτσα και κοινότητα. Πολλοί αριστεριστές, εργάτες και μικροαστοί έβλεπαν στους Εβραίους μόνο τον καπιταλιστή, οι εθνικιστές πάλι μόνο το κοσμοπολίτικο στοιχείο ,τέλος οι καθολικοί έβλεπαν παραδοσιακά την πηγή του κακού στους Εβραίους και τους μασόνους».’’

Η εμφάνιση του φυλετικού αντισημιτισμού έκανε δυνατή την φρικτή ιδέα της Ναζιστικής «τελικής λύσης ». Σύμφωνα με την Αρρεντ :«Οι Εβραίοι μπορούσαν να γλιτώσουν από τις διακρίσεις με το θρησκευτικό κριτήριο του Ιουδαϊσμού αν άλλαζαν πίστη . Από την εξόντωση με το φυλετικό κριτήριο του Εβραϊσμού δεν υπήρχε καμία διαφυγή»

Οι φυλετικές θεωρίες
o Ο ευρωπαϊκός ρατσισμός μπορεί να ιδωθεί ως μια απάντηση σε αυτό το ξαφνικό ,ισοπεδωτικό πλησίασμα των κατώτερων κοινωνικών τάξεων και ομάδων .Η φυλετική σκέψη -τουλάχιστον μέχρι το πρώτο μισό του 19ου αιώνα ήταν ταξική, αριστοκρατική και κοσμοπολίτικη. Αντίθετα ο εθνικισμός ενείχε και ένα στοιχείο εξισωτισμού, μιας ’’βαθιάς οριζόντιας συντροφικότητας ’’.: Το εξισωτικό συνεκτικό στοιχείο, μεταξύ των κοινωνικών τάξεων -στα πλαίσια πάντα των ορίων του έθνους διέκρινε συνεπώς τον εθνικισμό από την φυλετική σκέψη.
Ο B. Anderson διακρίνει τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του ρατσισμού από εκείνα του εθνικισμού. Ο ρατσισμός με το λεξιλόγιο του ξεριζώνει την εθνικότητα περιορίζοντας τον εχθρό του στα βιολογικά-φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά του. Ενώ οι εθνικιστικοί συλλογισμοί αφορούν σε όρους ιστορικού πεπρωμένου, ο ρατσισμός συλλογίζεται με όρους έξω-ιστορικούς, αιώνιας παρακμής, κατάπτωσης πού οφείλεται στην ανάμειξη των φυλών.Ο ρατσισμός ανάγει την καταγωγή του στις ιδεολογίες των παραδοσιακών νομοκατεστημένων τάξεων. Πάνω από όλα στηρίζεται στην ιερότητα της διάκρισης κυβερνώντων-κυβερνωμένων, τη διάκριση ''γαλάζιου ‘’ και κόκκινου αίματος . H ίδια η πρώιμη φυλετική (racial) σκέψη του 19ου αιώνα, αρνείται τις εξισωτικές αρχές τους εθνικισμού και στρέφεται προς έναν κοσμοπολίτικο αριστοκρατισμό, μια ‘’διεθνή αριστοκρατών ‘’

βιβλιογραφια

----------------------------------------------------------------------------------------------

• Βαρθολομαίος Ντε Λας Καζας, Σύντομη ανασκόπηση της καταστροφής των Ινδιών , μτφ Πηνελόπη Μαξίμου εκδ Αιολος 1982



• Αντώνης Λιακος Κώστας Γαγανάκης , Εφη Γαζή, Γιώργος Κόκκινος , Ιουλιά Πενταζου , Γιωργος Σμπιλίρης , Ο Ευρωπαϊκός Πολιτισμός και οι ρίζες του , [, Αθήνα 2002
  Αλέξις ντε Τοκβιλ , Αναζητώντας τους Ινδιάνους, Οδοιπορικό στην Αμερικανική Δύση Μτφ Ευα Πέππα ,εκδ Ελεύθερος Τύπος 1993 σ16.17 γραμμένο στην διάρκεια του ταξιδιού του(στο ατμόπλοιο Superior , τον Αύγουστο του 1831) δηλαδή πολύ πριν από ην Δημοκρατίαστην Αμερικη , αλλά δημοσιευμένο μετά τον θάνατο του ΄το Οδοιπορικό στην Αμερικανική Δύση είναι ένα από τα πρώτα κείμενα του Τοκβίλ .
  David Hume , Δοκίμια μτφ Ε. Π. Παπανουτσου ,Εκδόσεις Παπαζήση , 1979, σ158. Δυστυχώς ο Έλληνας αναγνώστης νιώθει ένα δυσάρεστο συναίσθημα όταν διαβάζει την γνώμη του μεγάλου φιλοσόφου για τους σύγχρονους του έλληνες «Η ακεραιότητα , η σοβαρότητα και η ανδρεία των Τούρκων αποτελούν ακριβή αντίθεση με την κατεργαριά την ελαφρότητα και τη δειλία των Νεοελλήνων





• Αλεξ Καλλινικος Ρατσισμός , Τι ειναι και πως παλευεται, εκδ Εργατική Δημοκρατία Αθηνα 1993
  


• Mosse George L., Toward The Final Solution , A History of European Racism, Wisconsin Press ,New York ,1978
  -Ζ.Bauman, Modernity and the Holocaust, Cambridge university Press, 1991


• Θάνος Λίποβατ Η Ψυχοπαθολογία του Πολιτικου


• B. Anderson Imagined communities.

Αποσπασμα απο το αρθρο του Πέτρου Θεοδωριδη : Ταυτοτητες και Ξένοι,Περιοδικο ΕΝΕΚΕΝ