Η ΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΧΡΗΣΤΟΥ : Παλιά και νέα διακινδύνευση της δημοκρατίας και ο ρόλος των πολιτών Γιώργος Β. Ριτζούλης..Aναδημοσίευση απο το Μετά την κρίση

Τρίτη 6 Δεκεμβρίου 2016

Παλιά και νέα διακινδύνευση της δημοκρατίας και ο ρόλος των πολιτών Γιώργος Β. Ριτζούλης..Aναδημοσίευση απο το Μετά την κρίση

Τρίτη, 6 Δεκεμβρίου 2016

Παλιά και νέα διακινδύνευση της δημοκρατίας και ο ρόλος των πολιτών

Το σύστημα, δηλαδή η αγορά και οι κρατικοί ή δια/υπερ-κρατικοί θεσμοί με τα μέσα τους, το χρήμα και την πολιτική εξουσία, έχουν την ικανότητα να δημιουργούν διαρκώς περισσότερες προσδοκίες ατομικής ευημερίας και ανόδου (ή έστω σταθερότητας), από όσες μπορεί να καταναλώσει, δηλαδή να απομυθοποιήσει, ο μέσος πολίτης στον πραγματικό κόσμο της καθημερινής του ζωής.

Μέχρι χθες, στη διάρκεια της τριακονταετίας 1980-2008, αυτές τις μεγάλες προσδοκίες στην ευρωπαϊκή και αμερικανική Δύση τις δημιουργούσε ο οικονομικός φιλελευθερισμός και οι πολιτικές που τον στήριζαν. Δηλαδή η αχαλίνωτη έκρηξη του τριτογενούς τομέα της οικονομίας και κυρίως η διόγκωση των περιουσιακών στοιχείων μέσω του απελευθερωμένου από ρυθμίσεις χρηματοπιστωτικού συστήματος και των συνακόλουθων του (π.χ. τιμές ακινήτων). Σήμερα που αυτή η πηγή προσδοκιών αποδείχθηκε βραχύβια ή και απατηλή, τις νέες προσδοκίες σταθεροποίησης ή και επανόρθωσης δημιουργούν για λογαριασμό του συστήματος οι πολιτικές του δεξιού λαϊκισμού και της «ταυτότητας», με την υπόσχεση της περιχαράκωσης στο εθνικό κράτος και του εξοβελισμού των «άλλων» αλλά κυρίως με μια επιθετική ρητορική (χωρίς πραγματικό περιεχόμενο) εναντίον των ελίτ.

Από τον (πλουτο)φιλελευθερισμό ως πηγή προσδοκιών περνάμε στη φάση του πλουτο-λαϊκισμού (Μάρτιν Γουλφ).

Από τη σκοπιά αυτή, δηλαδή άν δούμε το «σύστημα» όπως το ορίζει η Κριτική Θεωρία, το τεράστιο σφάλμα όλου του κλασικού δημοκρατικού πολιτικού φάσματος και ιδίως της Αριστεράς, είναι ότι παίρνει τις μετρητοίς τη ρητορική του δεξιού λαϊκισμού και τον αντιμετωπίζει ως πραγματική αντισυστημική δύναμη. Και η μεν σοσιαλδημοκρατική Αριστερά (για την ακρίβεια η φιλελεύθερη μετάλλαξή της μετά το 1990) θεωρεί αυτή την υποτιθέμενη αντισυστημική φύση του δεξιού λαϊκισμού ως κάτι κακό, ή μάλλον ως τον πυρήνα της κακότητάς του, ενώ αντίθετα, η λεγόμενη ριζοσπαστική συχνά την θεωρεί ως κάτι οιονεί καλό, ή έστω ως το «μικρότερο κακό» σε σχέση με τον φιλελευθερισμό του κλασικού συντηρητισμού ή της «νέας σοσιαλδημοκρατίας». Πλανώνται και οι δύο πλάνην οικτράν. Ο ακροδεξιός λαϊκισμός, ως γεννήτορας προσδοκιών και ισχυρός κατασκευαστής πολιτικής ηγεμονίας έχει σήμερα τον ίδιο λειτουργικό, συστημικό ρόλο που είχε το 1980 ο πρώιμος νεοφιλελευθερισμός της Μ. Θάτσερ και του Ρ. Ρέηγκαν. Ίσως και κάτι παραπάνω και πιο επικίνδυνο. Ακόμη και το τεστ της χονδροειδούς εμπειρικής πραγματικότητας είναι αμείλικτο: Αλήθεια, είδαμε κανέναν από τους νέους δεξιούς λαϊκιστές δημαγωγούς που να μην είναι πάρα πολύ πλούσιος και να μην έχει εγκατεσπαρμένα τεράστια περιουσιακά στοιχεία σε φορολογικούς παραδείσους;

Το γιατί ο πλουτο-φιλελευθερισμός εξαντλείται ως πηγή προσδοκιών, τουλάχιστον στη Δύση, το εξηγεί πειστικά κάποιος που διετέλεσε υψηλόβαθμος λειτουργός των διακρατικών και κρατικών θεσμών του συστήματος, ο Τούρκος οικονομολόγος Κεμάλ Ντερβίς. Υπήρξε η αυταπάτη (ή απάτη), λέει, της πίτας που μεγαλώνει και από το μεγάλωμά της επωφελούνται όλοι, πλούσιοι και φτωχοί: Το περιβόητο «παιχνίδι win-win», μια από τις ισχυρότερες αλλά και πιο αποπλανητικές εικασίες, ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους των κατεστημένων αντιλήψεων στην οικονομία και στην πολιτική της χαμένης τριακονταετίας. Αποδείχτηκε ότι δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα, λέει ο Ντερβίς.
Και δεν βγάζει βεβιασμένο συμπέρασμα. Μια ματιά στους δείκτες ανισότητας Gini και την εξέλιξή τους αυτά τα χρόνια της φούσκας στις χώρες της Δύσης (ιδιαίτερα στις ΗΠΑ και στη Νότια Ευρώπη), αξίζει όσο πολλοί τόμοι με οικονομικές και κοινωνιολογικές θεωρίες. Και συνεχίζει ο Ντερβίς: Θα χρειαστεί επανόρθωση, και αυτό σημαίνει αναδιανεμητικές πολιτικές, οι οποίες δεν είναι «παιχνίδι win-win». Για να αποζημιωθούν οι αδύναμοι, θα χρειαστεί να χάσουν κάτι οι πλούσιοι (Kemal Derviş: The Win-Win Fantasy of Liberal Democracy).

Αυτό όμως είναι κάτι που ούτε μπορεί, ούτε θέλει ο δεξιός λαϊκισμός. Και ποιός θα μπορέσει και θα θελήσει να το κάνει, και μάλιστα παλεύοντας με την πραγματικότητα, με τον σκληρό κοινωνικό και ταξικό της πυρήνα και μέσα στον πολωτικό αλλά πολυπολικό δημοκρατικό ανταγωνισμό που αυτός συνεπάγεται - και όχι παίζοντας τα συμβολικά διπολικά πολιτικά παιχνίδια με «κενά σημαίνοντα» αριστερού λαϊκισμού εναντίον δεξιού λαϊκισμού; Ποιός, άν όχι μια αναζωογονημένη (ή μήπως αναστημένη εκ νεκρών) δημοκρατική, ορθολογική και συνάμα ριζοσπαστική αριστερή πολιτική;

Το τελευταίο μάς εισάγει απευθείας στο πραγματικό πεδίο πολιτικών και κοινωνικών συγκρούσεων της νέας εποχής, της μετά την Brexit και την εκλογή Τραμπ.

Στην εποχή του (πλουτο)φιλελευθερισμού η διακινδύνευση αφορούσε τον ένα πυλώνα της δημοκρατίας, την υπόσχεσή μιας κατά το δυνατόν πραγματικής ισότητας των νομικά ίσων πολιτών. Στην εποχή του πλουτο-λαϊκισμού στη Δύση ο δημοκρατικός πυλώνας της ισότητας θα συνεχίσει να διακινδυνεύεται εξίσου, ή και περισσότερο. Η σκληρή πλουτο-λαϊκίστικη Δεξιά θα στηριχτεί στην απέχθεια μεγάλου μέρους της κοινωνίας για το (διάτρητο, αλλά τι προτείνεται στη θέση του;) κράτος πρόνοιας - την απέχθεια αυτή τη βλέπουμε ήδη πολύ έντονη και σε δημοσκοπήσεις στην Ελλάδα - για να το υπονομεύσει ακόμη περισσότερο. Φυσικά, με το αζημίωτο. Αλλά τώρα θα κινδυνεύσει, ακόμη και εντός του εθνικού κράτους στη Δύση, επίσης και ο άλλος πυλώνας της δημοκρατίας, η υπόσχεση του κράτους δικαίου, με τις συνταγματικές εγγυήσεις των δικαιωμάτων του πολίτη και του ανθρώπου.

«Η δημοκρατία δεν είναι ποτέ δεδομένη, ούτε χαρίζεται, αλλά πάντοτε βρίσκεται σε κίνδυνο. Δεν ήρθε ακόμη η ώρα που θα είναι πολύ αργά για να το συνειδητοποιήσουμε» (Albrecht von Lucke).

Γιώργος Β. Ριτζούλης

ΥΓ.: Και ποιός ο ρόλος των πολιτών στα τεκταινόμενα; Μολονότι οι δημαγωγοί γεννήτορες απατηλών προσδοκιών, χθές οι φιλελεύθεροι, σήμερα οι ακροδεξιοί λαϊκιστές, ήταν και είναι οι ισχυροί του κόσμου τούτου, «η κοινωνία δεν είναι κοπάδι προβάτων» (Hans Magnus Enzensberger) και τα άτομα δεν μπορούν να αποφύγουν το βάρος της ευθύνης για τις αποφάσεις και για τη στάση τους. Οι αποπτωχευμένοι Αμερικανοί πολίτες που ψήφισαν τον υπερπλούσιο δημαγωγό δεν είναι αθώα θύματά του, οι Ιταλοί που καλοβλέπουν την ρατσιστική διασπαστική Λέγκα ή τον κωμωδιακό Πεντάστερο πρωτο-φασισμό χρεώνονται εξίσου για τη στάση τους. Και στο τέλος, όταν όλα πηγαίνουν στραβά, αυτοί αλλά μαζί τους και άλλοι, αθώοι, θα κληθούν στο ταμείο για τον λογαριασμό και θα πληρώσουν βαρύτατο τίμημα.

«Τελικά θα δικαιωθεί η απαισιόδοξη πρόβλεψη ότι θα υπερισχύσουν οι διαπλεκόμενες πολιτικές και οικονομικές ομάδες συμφερόντων; Ή η κρίση μπορεί να αποδειχθεί σήμερα μια ευκαιρία; Μια ευκαιρία να δημιουργηθεί μια προοπτική» [...] που θα βάλει «φραγμό στην υπονόμευση του μέλλοντος και της δημοκρατίας. Σε τελευταία ανάλυση, όλα εξαρτώνται από εμάς τους ίδιους, τους πολίτες» (από την Εισαγωγή της Ρούλας Γκόλιου στον Β' Τόμο της ελληνικής έκδοσης του συλλογικού έργου Δημοκρατία ή Καπιταλισμός - Η Ευρώπη σε Κρίση).