"Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος", Άλντους Χάξλεϋ /αναδημοσιευση απο το ιστολογιο http://neaanagnosi.blogspot.gr

H δική μου ανάγνωση

Το ιστολόγιο της Αγγελικής Π. Σούλη

Η καταγραφή των αναγνώσεων αυτών ξεκίνησε από την επιθυμία μου να μην ξεχασθούν ιδέες και συναισθήματα που κάποτε με είχαν συγκινήσει.
Γράφοντας συνειδητοποίησα ότι ο χρόνος που αφιέρωνα στην ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση του έργου, μου χάριζε ένα αίσθημα δημιουργίας.
Η επαγγελματική μου απασχόληση (φιλόλογος) μου έδωσε τα κίνητρα και τα μέσα για αυτές τις αναγνώσεις. Κι έτσι με συνεπήρε το ταξίδι της ανάγνωσης και της γραφής!
Κι ανοίχτηκε μπροστά μου ένας ολόκληρος κόσμος, σχεδόν ανεξερεύνητος,της δημιουργικής ανάγνωσης και γραφής.
"Η ανάγνωση δεν μπορεί να είναι ούτε μία ούτε άπειρες" όπως τονίζει ο Ουμπέρτο Έκο, αφού η υποκειμενική ερμηνεία του γράφοντος πρέπει να δένει με τους περιορισμούς που θέτει το κείμενο.

Και μια διευκρίνιση:
Καμμιά ανάγνωση δεν μπορεί να αντικαταστήσει το ίδιο το βιβλίο αλλά μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο ανάμεσα στον αναγνώστη και στο βιβλίο φωτίζοντας το, κάνοντας το πιο κατανοητό και καλλιεργώντας συγχρόνως τη φιλαναγνωσία.

Παρασκευή, 29 Μαρτίου 2013

"Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος", Άλντους Χάξλεϋ

Η επιστήμη κι ο ρόλος της στη ζωή του ανθρώπου -καθώς αυτή περνούσε από τη θεωρία στις εφαρμογές κατά τον 19^ον αιώνα- ενέπνευσε πολλούς συγγραφείς έργων επιστημονικής φαντασίας. Οι πρώτοι συγγραφείς τέτοιων έργων έγραψαν άλλοι για να εξοικειώσουν το κοινό με τα νέα επιστημονικά επιτεύγματα της εποχής που βελτίωναν την καθημερινή ζωή δίνοντας αισιόδοξα σενάρια για το μέλλον της ανθρωπότητας π.χ Ο γύρος του κόσμου σε 80 μέρες του Ιούλιου Βερν κι άλλοι θέλησαν να τονίσουν τους κινδύνους από την κακή χρήση της π.χ Φρανκεστάιν της Μάιρης Σέλλευ παρουσιάζοντας απαισιόδοξα σενάρια για το μέλλον. Η κάθε περίπτωση εκφράζει βέβαια τη δική της αλήθεια, αφού η επιστήμη μπορεί να αποβεί ωφέλιμη ή καταστρεπτική για την ανθρωπότητα ανάλογα τη χρήση της. Τελικά όλα εξαρτώνται από τον άνθρωπο, αφού «με το μαχαίρι μπορεί να κόψει ψωμί ή να σκοτώσει»! Έκτοτε γράφτηκαν πάρα πολλά έργα, αρκετά από τα οποία ξέφυγαν του αρχικού σκοπού θέλοντας πιο πολύ να εντυπωσιάσουν με τα παράδοξα και τον τρόμο που παρουσίαζαν.

 Στο βιβλίο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος, έκδοση 1932, του Άγγλου συγγραφέα Άλντους Χάξλεϋ (1894-1963) παρουσιάζεται ένα εφιαλτικό λοιπόν σενάριο για το μέλλον της ανθρωπότητας από την κακή χρήση της επιστήμης και δη τη Βιολογίας από μια ολοκληρωτική εξουσία που θέλει να ελέγχει όλες τις εκφάνσεις του κοινωνικού βίου. Ο συγγραφέας καταγόμενος από οικογένεια διάσημων βιολόγων –θείος του πήρε βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας κι Ιατρικής το 1965- και λογοτεχνών, εστιάζει το θέμα του στις βιολογικές-σωματικές και πνευματικές αλλαγές που απειλούν τον άνθρωπο, αρκετές δεκαετίες πριν εμφανιστούν οι όροι γενετική, κλωνοποίηση, μεταλλαγμένα, παγκοσμιοποίηση στο καθημερινό μας λεξιλόγιο. Ζώντας τις ανατρεπτικές αλλαγές που έφερνε η νέα βιομηχανική εποχή και τον κίνδυνο των ολοκληρωτικών καθεστώτων που απειλούσαν την Ευρώπη και τη νεοεμφανιζόμενη τότε Σοβιετική Ένωση με το βιβλίο αυτό κρούει τον κώδωνα κινδύνου.

Στην εισαγωγή του βιβλίου του, που προτάσσεται της έκδοσης του 1946 -ένα χρόνο μετά τη ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα- αναφέρει ότι αποσιώπησε τον εφιάλτη των πυρηνικών διότι ήθελε να τονίσει πολύ τον κίνδυνο απ’ τις εφαρμογές της βιολογίας πάνω στον άνθρωπο. Στην ίδια εισαγωγή αναφέρει ότι αυτός ο πιθανός τρόμος για την ανθρωπότητα μπορεί να έλθει πολύ νωρίτερα απ’ όσο πίστευε όταν έγραφε το έργο δηλαδή μόνο έναν αιώνα μετά, παρόλο που μέσα στο βιβλίο του τον τοποθετεί έξι αιώνες αργότερα.

Ο τίτλος του έργου Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος, φράση παρμένη από στην Τρικυμία  του Σαίξπηρ, δεν δίνεται με το νόημα «πόση πανέμορφη είναι η ανθρωπότητα» που της έδινε η ηρωίδα Μιράντα, όταν την αναφωνούσε, αλλά χρησιμοποιείται ειρωνικά για να τονίσει ακριβώς το αντίθετο για το νέο κόσμο που έχει διαμορφωθεί το έτος 632 μ.Φ.
Η χρονολογία μετά Φορντ παραπέμπει στον Αμερικανό αυτοκινητοβιομήχανο Χένρυ Φορντ που έφερε επανάσταση στη βιομηχανία με τη μαζική παραγωγή προϊόντων. Η νέα κινητή γραμμή παραγωγής, όπως ονομάστηκε, αποτελείτο από μια ταινία μεταφοράς που κινιόταν με σταθερή ταχύτητα μπροστά από τους εργάτες, οι οποίοι εκτελούσαν επαναλαμβανόμενες εργασίες πάνω σ’ αυτήν. Με αυτή τη νέα μέθοδο οι εργάτες δεν περίμεναν να παράγουν πρώτα ένα έργο ολόκληρο και μετά ένα άλλο αλλά αφού κατάτμιζαν πολλά έργα μαζί στα επιμέρους τμήματα τους, μετά προσθέτοντας ένα-ένα τμήμα εργαζόμενοι πάνω στην κυλιόμενη ταινία τα συναρμολογούσαν κερδίζοντας έτσι χρόνο, χρήμα κι εισάγοντας έτσι την εξειδίκευση στη βιομηχανική παραγωγή.

Παρουσίαση του έργου.

Ενότητα Α!

Εν έτει λοιπόν 632 μ.Φ έχει εγκαθιδρυθεί το Παγκόσμιο Κράτος. Δέκα παντοδύναμα αφεντικά, οι Μεγάλοι Διαχειριστές βοηθούμενοι από τα στελέχη τους διευθύνουν ένα πληθυσμό σκλάβων που έχουν προκαθοριστεί από την επιστήμη της βιολογίας και την προπαγάνδα να αγαπούν την υποτέλεια. Με τη χρήση των λέξεων «διαχειριστές» και «διευθύνουν» ο συγγραφέας τονίζει την απουσία της πολιτικής απ’ αυτό το παγκόσμιο κράτος. Σκοπός αυτού του κράτους είναι η ευτυχία όλων των ανθρώπων, η οποία προϋποθέτει να μην υπάρχουν κοινωνικές συγκρούσεις και ψυχικά πάθη. Πώς θα γίνει πραγματικότητα λοιπόν αυτός ο ιερός σκοπός;

Όλο το παρελθόν της ανθρωπότητας της με τον πολιτισμό της τους είναι άχρηστα: οι παραδόσεις, η Ιστορία και τα μνημεία της που τα γκρεμίζουν, η οικογένεια, η Τέχνη, η θρησκεία…διότι έχουν καταφέρει να αντικαταστήσουν τη φυσική εξέλιξη του ανθρώπου από μια προκαθορισμένη με τη βοήθεια της επιστήμης βέβαια! Αυτός ο θαυμαστός καινούργιος κόσμος, ισχυρίζεται, ότι έχει περάσει απ’ το στάδιο της δουλικής μίμησης της φύσης στον πολύ ενδιαφέροντα κόσμο της ανθρώπινης παρέμβασης χάρη στην ανάπτυξη της επιστήμης. Προκαθορίζουν λοιπόν τη βιολογική ταυτότητα  αυτών που θα γεννηθούν προγραμματίζοντας τη σωματική και πνευματική διάπλαση τους, χωρίζοντας τους σε πέντε τάξεις (Α,Β,Γ,Δ,Ε) για να μπορούν οι άνθρωποι ανάλογα την τάξη τους να υπομένουν αδιαμαρτύρητα τον αμετάκλητο κοινωνικό (ταξικό και επαγγελματικό) προορισμό τους για τον οποίο βιολογικά προκαθορίστηκαν! «Σταθερότης, Ταυτότης, Κοινότης» είναι το τρίπτυχο των αξιών του Παγκόσμιου κράτους, το οποίο δεν ανέχεται την αμφισβήτηση τους, διότι τότε θα απορυθμιστεί το σύστημα.

1^ο στάδιο προκαθορισμού:

Η φυσική γονιμοποίηση του ανθρώπου έχει αντικατασταθεί από τη μαζική, τεχνητή γονιμοποίηση που λαμβάνει χώρα στα κρατικά «Κέντρα Επωάσεως και Προκαθορισμού εξαρτημένων Αντανακλαστικών». Οι έννοιες μητέρα, πατέρας, οικογένεια, σπίτι δεν υπάρχουν πια, ντρέπονται γι αυτές αν κάποιος τις εκστομίσει και τις θεωρούν βρισιές! Το ζητούμενο είναι να παράγουν όσους περισσότερο μπορούν ομοιόμορφους ανθρώπους. «επιτέλους πανομοιότυποι δίδυμοι δουλεύουν πανομοιότυπες μηχανές» καυχώνται γιατί έτσι εκμηδενίζουν τις διαφορές των ανθρώπων που δυνητικά ωθούν σε συγκρούσεις τους εργαζόμενους και γενικότερα τους ανθρώπους. Υπερηφανεύονται ότι πέτυχαν βελτίωση των φυσικών νόμων! Αντί να περιμένουν την αργή φυσική ωρίμανση των ωαρίων πέτυχαν τη γρήγορη τεχνική ωρίμανση τους και στη συνέχεια τη διαίρεση τους παράγοντας εκατοντάδες διδύμους κι όχι 2 ή 3 που έδινε η φύση μέσα σε κάποια χρόνια. «η ίδια ωοθήκη με γαμέτες του ίδιου αρσενικού έδινε 96 διδύμους αλλά τώρα με τη μέθοδο Μπουκανόφσκι καταφέραμε μέσα σε δυο χρόνια να έχουμε 11.000 αγόρια και κορίτσια σε πανομοιότυπες ομάδες των 150 αυθεντικών διδύμων»!

2^ο στάδιο προκαθορισμού:

Τεχνητή κύηση μέσα σε φιάλες κι όχι σε μήτρες γυναικών, όπου τα φυσικά όργανα έχουν αντικατασταθεί από συνθετικούς πνεύμονες, φίλτρα καθαρισμού, υποκατάστατο αίματος … και το έμβρυο δέχεται δόσεις ορμονών κι οξυγόνου στον εγκέφαλο που προκαθορίζουν το ύψος, την ευφυία, την αντοχή στο κρύο ή στη ζέστη, την κινητικότητα σε συνδυασμό με την ισορροπία τους …κι όλα αυτά αποβλέπουν στην καλή απόδοση του μελλοντικού επαγγέλματος τους, για το οποίο προκαθορίζονται! Εφιαλτικές εικόνες και λεπτομέρειες που δημιουργούν αποτροπιασμό στον άνθρωπο με τις φιάλες να μετακινούνται πάνω σε στις κυλιόμενες κορδέλες -που παραπέμπουν στη νέα μαζική κινητή παραγωγή στη βιομηχανία των ΗΠΑ- κι εκεί να τους ενσταλάζουν τις ορμόνες και το οξυγόνο ακολουθώντας τις οδηγίες των ειδικών επιστημόνων=γονιμοποιητών. Αυτές δίνονται σε διαφορετικές ποσότητες και σε διαφορετικό χρόνο της τεχνικής κύησης –ο οποίος μετριέται σε μέτρα της κορδέλας που διανύονται ημερησίως- κι έτσι προκαθορίζουν τα χαρακτηριστικά των εμβρύων, ανάλογα με τι είδους άνθρωπο έχουν σκοπό να βγάλουν δηλαδή να παράγουν! Μόνο αρρωστημένα μυαλά μπορούν να συλλάβουν αυτό το «επιστημονικό θαύμα» που εκχυδαϊζει τη ζωή και την ίδια την ουσία του ανθρώπου.

 Κι ο αναγνώστης δεν μπορεί να μην σκεφτεί τί επιφυλάσσεται στην ανθρωπότητα, αν δίπλα στις ήδη υπάρχουσες κοινωνικές ανισότητες προστεθούν κι οι βιολογικές. Για τις βιολογικές ανισότητες μέχρι τώρα δεν ευθυνόταν ο άνθρωπος αλλά ο Θεός ή η φύση. Αλίμονο λοιπόν, αν οι βιολογικές ανισότητες με ευθύνη πια του ανθρώπου μονιμοποιηθούν με τρόπο αμετάκλητο κι οριστικό από τα κέντρα εξουσίας που ελέγχουν την επιστημονική έρευνα και τη χρήση των επιστημονικών επιτευγμάτων, αντί να τις περιορίσουν βιολογικά και να αμβλύνουν τις κοινωνικές τους συνέπειες.    Η ανάγκη ύπαρξης της Βιοηθικής, μιας ηθικής που θα θέτει τις αρχές εφαρμογής   των Βιοϊατρικών επιστημών καθίσταται αναγκαία κι επιτακτική. Ας θυμηθούμε τον Γκάντι που θεωρούσε την  «Επιστήμη χωρίς ηθική» ένα από τα 7 θανάσιμα αμαρτήματα του ανθρώπου και το ρητό του Πλάτωνα «επιστήμη χωριζομένη αρετής πανουργία ου σοφία φαίνεται»

      

3^ο στάδιο προκαθορισμού:

ο προκαθορισμός συνεχίζεται και μετά τη γέννηση-εκφιάλωση των εμβρύων. Με πειράματα ακόμα κι ηλεκτροσόκ –που θυμίζουν τα πειράματα Παβλόφ-  «εκπαιδεύουν» τα παιδιά για να αποκτήσουν εξαρτημένα αντανακλαστικά που θα προκαθορίζουν τη συμπεριφορά και τη στάση των παιδιών απέναντι σε κάθε τι στη ζωή. Τα παιδιά «εκπαιδεύονται» να μισούν τα λουλούδια και τα βιβλία, ενώ ενσταλάζουν μέσα τους την αγάπη για τα υπαίθρια αθλήματα που απαιτούν χρήση των μρταφορικών μέσων και ειδικών εξαρτημάτων εκγύμνασης. «Τι να καταναλώσεις διαβάζοντας ένα βιβλίο καθισμένος σε μια πολυθρόνα;» αναρωτιέται ο Μεγάλος Διαχειριστής και πιο κάτω «τι να την κάνεις τη φυσιολατρία αφού προσφέρεται δωρεάν» Ο ελεύθερος χρόνος πρέπει να δαπανάται έτσι ώστε το άτομο να καταναλώνει και να μην υπάρχει κίνδυνος απορύθμισης του βιομηχανικού και του ολοκληρωτικού συστήματος που έκτισαν, πιστοί στο τρίπτυχο «Σταθερότης, Ταυτότης, Κοινότης»

4^ο στάδιο προκαθορισμού:

Η διαδικασία του προκαθορισμού συνεχίζεται και κατά τη διάρκεια του ύπνου των ανθρώπων με τη λεγόμενη υπνοπαιδεία, η οποία είχε ανακαλυφθεί μόλις το 214μ.Φ. Στην αρχή την προόριζαν ως μέσον εκμάθησης αλλά τελικά τη χρησιμοποίησαν ως μέσον πλύσης εγκεφάλου και προπαγάνδας. Η υπνοπαιδεία προσφερόταν για την αποστήθιση των φράσεων-ρητών που άκουγε το άτομο να επαναλαμβάνονται 40-50φορές μέχρι να ξυπνήσει, 3 φορές την εβδομάδα επί 30 μήνες! «είμαι πολύ ευτυχισμένος που είμαι Β, διότι δεν χρειάζεται να δουλεύω τόσο πολύ. Τα παιδιά Ε είναι χαζά και δεν ξέρουν να διαβάζουν. Τα Δ φοράνε χακί (υπαινιγμός για την επιβολή ομοιομορφίας σ’ ένα μαζικό ντύσιμο), όχι δεν θέλω να παίξω με παιδιά Δ». Ο διευθυντής των Εξαρτημένων Αντανακλαστικών καυχιέται «χρειάζεται η διαμεσολάβηση των λέξεων, όχι και της λογικής» για να ελέγχεις τον κόσμο και συνεχίζει «το μυαλό κρίνει, επιθυμεί, αποφασίζει με βάση αυτές τις υποδείξεις, οι οποίες όμως είναι οι δικές μας υποδείξεις, οι κρατικές». Ο συγγραφέας αποκαλύπτει τη χειραγώγηση και στην προπαγάνδα που ασκούν οι εξουσίες, τους γελοίους τρόπους που αυτοί μεταχειρίζονται και δυστυχώς την αποτελεσματικότητα τους.

5^ο στάδιο προκαθορισμού:

Ακόμα έχουν καταφέρει κι άλλους μεγάλους επιστημονικούς θριάμβους! Η ηλικία δεν αφήνει ίχνη στο δέρμα αλλά μόνο στον εγκέφαλο και στην καρδιά και δεν μπορείς να ξεχωρίσεις την ηλικία, αφού είσαι γέρος με παιδικό πρόσωπο. Μέχρι την ηλικία των 60 όλοι ζουν χωρίς αρρώστιες αλλά μετά εισέρχονται στο Νοσοκομείο Μελλοθανάτων που πεθαίνουν με όλες τους τις ανέσεις, μέσα σε καθαρά δωμάτια που παίζει μουσική κι αρώματα συνθετικά γεμίζουν την ατμόσφαιρα, ενώ  μεταδίδονται πολυθεάματα από οθόνες. Εκεί τους επισκέπτονται τα μικρά παιδιά για να συνηθίσουν στην ιδέα του θανάτου ως κάτι αυτονόητο. Ο προκαθορισμός της στάσης τους απέναντι στο θάνατο ξεκινά από πολύ μικρή ηλικία για να μάθουν να μη στενοχωρούνται για την απώλεια των ανθρώπων και να μην ταυτίζουν το θάνατο με κάτι τρομερό που μπορεί αργότερα να τα οδηγήσει σε αντικοινωνικές συμπεριφορές..

Σ’ αυτόν τον θαυμαστό καινούργιο κόσμο όλα είναι τέλεια τακτοποιημένα κι όλοι ζουν ευτυχισμένοι. Στην ενήλικη ζωή τους οι δυο ανώτερες τάξεις διασκεδάζουν με Αισθησιακά Θεάματα, όπως τα αποκαλεί ο συγγραφέας. Μόλις πέντε χρόνια μετά την ανακάλυψη της ιδέας της τηλεόρασης και της πρώτης υποτυπώδους συσκευής της κι αρκετές δεκαετίες πριν η λέξη θέαμα (show) μπει στη ζωή μας, ο συγγραφέας προφητεύει την εξέλιξη της ως μέσον διασκέδασης που επιβάλει στάσεις και συμπεριφορές απέναντι στη ψυχαγωγία. Καθισμένοι οι άνθρωποι στις πνευματικές  πολυθρόνες, όπως τις αποκαλεί ειρωνευόμενος, και μασουλώντας συχνά τσίχλες με σεξουαλικές ορμόνες παρακολουθούν ταινίες σε μια οθόνη. Πατώντας τα ειδικά κουμπιά της πολυθρόνας, τους μεταφέρεται η αίσθηση των ηρώων της ταινίας, σαν να ζουν οι ίδιοι όσα διαδραματίζονται επί σκηνής. Για παράδειγμα η αίσθηση του φιλιού των ηρώων ή η αφή απ’ το άγγιγμα του δερμάτινου χαλιού της αρκούδας πάνω στο οποίο είναι ξαπλωμένοι. «το έργο περιλαμβάνει μια θαυμάσια ερωτική σκηνή πάνω σε δερμάτινο χαλί αρκούδας. Κάθε τρίχα της αρκούδας έχει ξαναπαραχθεί κι η αφή είναι θαυμάσια» συζητούν μεταξύ τους προτρέποντας ο ένας τον άλλον να δουν την ταινία. Ο συγγραφέας το 1932 συλλαμβάνει την ιδέα των αισθησιακών θεαμάτων, όταν σήμερα μιλάμε για την εικονική πραγματικότητα και γίνονται έρευνες για τη μετάδοση και των πέντε αισθήσεων από τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας και κρούει τον κώδωνα κινδύνου για την παθητικού τύπου διασκέδαση που δεν έχει καμιά σχέση με την αληθινή ψυχαγωγία. Εδώ ταιριάζουν τα λόγια  του εφευρέτη της οθόνης των υγρών κρυστάλλων «η πραγματική ζωή βρίσκεται εκτός οθόνης».

 Οι μετακινήσεις των ανθρώπων των ανώτερων τάξεων Α και Β σ’ αυτόν τον θαυμάσιο καινούργιο κόσμο γίνονται με ελικόπτερα ή ταξίπτερα που προσγειώνονται στις ταράτσες των πανύψηλων κτηρίων τους ενώ οι πολυπληθείς κατώτερες τάξεις στοιβάζονται στα τρένα. Η σεξουαλική ελευθερία είναι μια πραγματικότητα. «όλοι ανήκουν σε όλους» χωρίς αυτό να δημιουργεί εντάσεις και πάθη μεταξύ των εραστών. Ακόμα και τα μικρά παιδιά εκπαιδεύονται στα ερωτικά παιχνίδια, χωρίς αυτό να θεωρείται ανωμαλία ή ανήθικο. Αυτό επίσης που εντυπωσιάζει είναι η συχνότατη κατανάλωση «σόμα» ένα είδος μεταξύ ναρκωτικού και ηρεμιστικών χαπιών, τα οποία παίρνουν όλοι μόλις αισθανθούν κάποιο πόνο ή πέσει η ψυχική τους διάθεση. Υπερηφανεύεται ο Μεγάλος Διαχειριστής «η σόμα σε ηρεμεί, σβήνει το θυμό, σε συμφιλιώνει με τους εχθρούς σου…στο παρελθόν, όλα αυτά απαιτούσαν χρόνια ψυχικής εξάσκησης, τώρα με τη σόμα φθάνεις στο ίδιο αποτέλεσμα» για να του απαντήσει ο Άγριος, ο απολίτιστος που εισέβαλε στον κόσμο τους «ακριβώς ό,τι δυσάρεστο το εξολοθρεύετε, αντί να μάθετε να ζείτε μαζί του. Είναι πολύ εύκολο να εξολοθρεύετε αντί το πνεύμα να υπομένει τις ατυχίες ή να εξεγείρετε στα βάσανα και να τα ξεπερνά με την εναντίωση». Έχουν πανοπλιστεί λοιπόν με κάθε λογής χάπια, χάπια Υποκατάστατα του Πάθους, χάπια Υποκατάστατα της Εγκυμοσύνης, ώστε  τίποτα να μην χαλά την ευτυχία τους. Παρόλα αυτά όμως κυκλοφορούν άλλοτε χαζοχαρούμενα ανέμελοι, επίπλαστα εύθυμοι, άλλοτε με άδειο βλέμμα που αντανακλά την κενή, τυποποιημένη, χωρίς νόημα ζωή τους.

Ο συγγραφέας θίγει και το θέμα της ευτυχίας του ανθρώπου, την οποία επικαλούνται οι έχοντες την εξουσία για να χειραγωγήσουν τις μάζες. Εξάλλου δεν είναι η πρώτη φορά που στο όνομα των αξιών διαπράττονται τα μεγαλύτερα εγκλήματα! Πράγματι η ευτυχία του ανθρώπου μπορεί να θεωρηθεί ως ο ανώτερος και τελικός στόχος όλων των δραστηριοτήτων του ανθρώπου και το θέμα αυτό έχει απασχολήσει  τη φιλοσοφία και τις θρησκείες. Το ζητούμενο όμως είναι, τί περιεχόμενο δίνεται στην έννοια της ευτυχίας. Η αληθινή ευτυχία επί γης, -κι όχι η μετά θάνατον στον παράδεισο- ταυτίζεται με την ψυχική πλήρωση του ανθρώπου, εκείνη την εσωτερική ικανοποίηση που αισθάνεται από τις συνθήκες ζωής του κι από την πραγματοποίηση του προορισμού του ως άνθρωπος που του δίνει νόημα ζωής. Γι αυτό η ευτυχία συνδέεται με τη χαρά της δημιουργίας, την κοινωνική προσφορά, την πίστη σε ιδανικά που εμπνέουν σε αγώνες ώστε να  νικηθούν εκείνα τα εμπόδια που απειλούν τη ζωή και την ανάπτυξη της. Αντίθετα δεν θεωρείται  ευτυχία αυτή που ακρωτηριάζει τα συναισθήματα και την ελεύθερη ανάπτυξη του πνεύματος για να μην ανατραπεί το κατεστημένο ή που εκφυλίζεται σε εγωϊσμό αποβλέποντας αποκλειστικά στην προσωπική ευτυχία αδιαφορώντας και βλάπτοντας το κοινωνικό σύνολο ή αυτή με τη χρήση υποκατάστατων χαπιών ή… Μπορεί να λέγεται καλοπέραση, ευδαιμονισμός, νιρβάνα, δεν  μπορεί όμως να είναι γνήσια ευτυχία. 

 Ενότητα Β!

 Γι αυτό λοιπόν υπάρχουν ακόμα λίγοι άνθρωποι που αισθάνονται ανικανοποίητοι ψυχικά, δεν θέλουν να παίρνουν χάπια κι αναζητούν το κάτι άλλο που θα τους ταράξει και θα τους δώσει νόημα ζωής. Κάθε σύστημα ακόμα και το πιο ολοκληρωτικό έχει τα αδύνατα σημεία του, τα ρήγματα του. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να τα προκαθορίσει όλα. Ζητούν λοιπόν ειδική άδεια να επισκεφθούν τον Καταυλισμό των Αγρίων, μια περιοχή κάπου μακριά στα βουνά, περιφραγμένη με καλώδια υψηλής ηλεκτρικής τάσεως, όπου κατοικούν απολίτιστοι, διότι το παγκόσμιο κράτος έκρινε ασύμφορο οικονομικά τον εκπολιτισμό τους Ο συγγραφέας πλάθει το μύθο του έτσι για να παρουσιάσει και το άλλο άκρο δηλαδή την απουσία του τεχνολογικού πολιτισμού και στέκεται κριτικά απέναντι και σ’ αυτόν τον πρωτόγονο πολιτισμό.

Οι επισκέπτες ο Μπέρναρντ Μαρξ και η Λένινα παθαίνουν πολιτιστικό σοκ όταν φθάνουν στο χωριό των Άγριων Ινδιάνων. Δεν είναι μόνο ο διαφορετικός τρόπος ενδυμασίας, ούτε τα χαμόσπιτα τους στην άκρη του γκρεμού, όσο οι βρώμικες εικόνες των σκουπιδιών με τις μυίγες και τα σκυλιά γύρω που αναδύουν μια αβάσταχτη δυσοσμία, οι γέροι χωρίς δόντια, γεμάτοι ρυτίδες ή με δερματικές παθήσεις κι αχτένιστα γκρίζα μαλλιά που αντικρίζουν, ακόμα η ακατανόητη εικόνα μιας γυναίκας που έχει αγκαλιά το μωρό της και το θηλάζει, και η ακατανόητη επίσης τελετή του μαστιγώματος ενός αγοριού, το οποίο ματώνει λέγοντας ακατανόητα πράγματα. Πρέπει να εξευμενιστούν οι θεότητες (ποιες είναι αυτές;) να ρθει η βροχή να ποτίσει τα σπαρτά τους κι  ότι υπομένει τον πόνο απ’ το μαστίγωμα για το καλό της κοινότητας! Μόνο στη μουσική και στα τραγούδια τους έβρισκαν κάτι κοινό με τους δικούς τους μουσικούς ρυθμούς. Ο συγγραφέας αποστασιοποιείται κι από τον πρωτόγονο τρόπο ζωής, ο οποίος, αν και βρίσκεται πολύ κοντά στη φυσικό τρόπο ζωής, δεν έχει καταφέρει όμως να καλύψει βασικές ανάγκες του ανθρώπου (τροφή, καταπολέμηση ασθενειών, καθαριότητα, εξάρτηση από μύθους…).  

Στον Καταυλισμό οι δυο επισκέπτες συναντούν τον Τζον, παιδί δυο πολιτισμένων που γεννήθηκε και μεγάλωσε μέσα στους Άγριους, όταν οι γονείς του επισκέφτηκαν κάποτε τον καταυλισμό. Ο Τζον ξεχωρίζει από τους Ινδιάνους γιατί είναι λευκός, και η μητέρα του τον έμαθε να διαβάζει κι έτσι γνωρίζει απέξω τον Σαίξπηρ τον οποίο λατρεύει  κι έχει ακουστά για τον πολιτισμένο κόσμο. Φεύγοντας ο Μπέρναντ Μαρξ και η Λένινα τον πήραν μαζί τους ως φαινόμενο άξιο μελέτης κι επιστημονικού ενδιαφέροντος  Άξιο προσοχής είναι τα ονόματα που δίνει ο συγγραφέας στους ήρωες του, παρμένα από πολιτικούς, διανοούμενους κι επιχειρηματίες της εποχής του. (Λένιν, Μπέρναντ Σο, Μαρξ, Μουσταφά Κεμάλ, Άλφρεντ Μοντ…). Ταιριάζει με τον δικό του τρόπο τα κύρια με τα μικρά ονόματα των προσωπικοτήτων αυτών μπερδεύοντας τα. Μήπως έτσι θέλει να αναδείξει τους απόγονους αυτού του νέου πολιτισμού ως μίξη πολλών κι ετερόκλητων σκέψεων και πραγμάτων και ίσως σατιρίζοντας τα «αταίριαστα»;

Πολλά ευτράπελα διαδραματίζονται με τον ερχομό του Αγριου Τζον στον θαυμάσιο καινούργιο κόσμο μέσα από τη σύγκρουση των δυο πολιτισμών, του πνευματικού πολιτισμού ο οποίος εκφράζεται μέσα από τα έργα του Σαίξπηρ και στον πιστεύει ο Τζον, τον οποίο «οι πολιτισμένοι» του 632μΦ αποκαλούν Άγριο, και του  τεχνολογικού μαζικού πολιτισμού  που θέλει να προκαθορίζει και να ελέγχει τα πάντα στην κοινωνία. Αξιοσημείωτα τα επεισόδια Άγριου και Λένινας που αν κι ερωτευμένοι ο ένας με τον άλλον δεν καταφέρνουν να συνεννοηθούν μεταξύ τους και να σμίξουν, διότι ο καθένας τους εννοεί διαφορετικά τον έρωτα. Για τον Τζον η αγάπη που ενώνει δυο ανθρώπους τους κάνει να δίνουν όρκους αιώνιας αγάπης και να θέλουν να ζήσουν μαζί για πάντα.. Ο στίχος «αιώνια πίστη ακριβή με όρκους τυλιγμένη» συνεπαίρνει τον Τζον. Αντίθετα η Λένινα θεωρεί απαίσια την ιδέα να ζήσουν για πάντα μαζί, βιάζεται να σμίξει ερωτικά με τον Τζον και δεν καταλαβαίνει γιατί αυτός αρνείται. Για τον Τζον ο έρωτας είναι κάτι παραπάνω απ’ το σεξ. Αντίθετα για τη Λένινα αυτά τα δυο ταυτίζονται.

Ο δραματικός διάλογος μεταξύ Άγριου και Μεγάλου Διαχειριστή Μουσταφά Μοντ μέσα στον οποίο συγκρούονται οι αξίες των δυο πολιτισμών, συμπυκνώνει την κεντρική ιδέα του έργου. Ο Διαχειριστής αποφαίνεται ότι «η ευτυχία που έχουν κατακτήσει έχει το τίμημα της […] Ο βιομηχανικός πολιτισμός απαιτεί πλήρη ικανοποίηση του ατόμου μέχρι εκεί που φθάνουν τα όρια της υγιεινής και της οικονομίας. Διαφορετικά ο μηχανισμός θα πάψει να λειτουργεί […]ο Θεός δεν συμβαδίζει με τη μηχανική, την επιστημονική ιατρική και την καθολική ευτυχία. Το θρησκευτικό συναίσθημα είναι υποκατάστατο, γιατί υπερκαλύπτει ό,τι χάθηκε (για τους ανθρώπους), και σ’ αυτό βρίσκουν παρηγοριά. Εξ άλλου για παρηγοριά εμείς έχουμε το σόμα. […] Θυσιάσαμε την υψηλή τέχνη και την αντικαταστήσαμε με θεάματα στα οποία το συναίσθημα είναι ανύπαρκτο αλλά μιλάνε όμως στις αισθήσεις! Η ευτυχία απαιτεί δύσκολους χειρισμούς, ειδικά η ευτυχία των άλλων για την οποία φροντίζουμε…έχουμε σταθερότητα, ζούμε ειρηνικά, ελέγχουμε την κοινωνία» Ο Άγριος του απαντά ότι σκοπός του ανθρώπου συνδέεται με τη συνειδησιακή του εξέλιξη, για το πώς αντιλαμβάνεται τον προορισμό του πάνω στη γη που του δίνει νόημα ζωής. Η αυταπάρνηση, η αξιοπρέπεια, η ελευθερία…είναι αξίες που γεμίζουν ψυχικά τον άνθρωπο. Τον θεό τον έχει ανάγκη ο άνθρωπος γιατί αισθάνεται μικρός απέναντι στην απόλυτη αιώνια αλήθεια (του Σύμπαντος). […] Εγώ θέλω το θεό, την ποίηση, το θανάσιμο κίνδυνο, την ελευθερία, την καλοσύνη, την αμαρτία, δεν θέλω την ευκολία» «θέλετε να είστε δυστυχισμένος; Με γηρατειά, με αγιάτρευτες ασθένειες, με ασχήμια, με ανέχεια, με πείνα, με αβεβαιότητα για το αύριο, με πόνο;» ναι του απαντά ο Άγριος παρά με αυτό το άδειο βλέμμα και την άδεια ζωή.

Η συζήτηση συνεχίζεται γύρω από την επιστήμη και το ρόλο της. Ο Μεγάλος Διαχειριστής σε μια στιγμή ειλικρινούς εκμυστήρευσης του προς τον Άγριο Τζον που του είπε κατάμουτρα ότι δεν του αρέσει ο υψηλός πολιτισμός τους, του απαντά  «η επιστήμη είναι το άπαν» επαναλαμβάνοντας ένα υπνοπαιδειακό ρητό με το οποίο προπαγανδίζουν στο πλήθος την πίστη στην επιστήμη. «Η επιστήμη μας πρόσφερε την πιο σταθερή κοινωνία που γνώρισε η (ανθρώπινη) ιστορία…έχουμε χρέος στην επιστήμη» απ’ την άλλη όμως αναγνωρίζει ότι «η επιστήμη όσο είναι ωφέλιμη άλλο τόσο είναι κι επικίνδυνη ταυτόχρονα […] μια ανακάλυψη της μπορεί να ανατρέψει το κατεστημένο […] δεν μπορούμε τώρα να την αφήσουμε να μας πάει πίσω. Γι αυτό περιορίζουμε τόσο προσεκτικά το φάσμα των ερευνών της, στην υπηρεσία των πλέον άμεσων αναγκών μας» και συνεχίζει «είναι αστείο να διαβάζει κανείς τι έγραφαν οι άνθρωποι την εποχή του Μεγάλου μας Φορντ. Νόμιζαν ότι η πρόοδος θα ήταν απεριόριστη, ανεξάρτητα από τους άλλους παράγοντες. Η γνώση ήταν το υπέρτατο αγαθό και η αλήθεια η υπέρτατη αξία. Ο Μεγάλος Φορντ κατέβαλε τεράστια προσπάθεια να στρέψει την προσοχή απ’ την αλήθεια και την ομορφιά στην ευημερία και την ευτυχία. Η μαζική (βιομηχανική) παραγωγή απαιτούσε αυτόν τον αναπροσανατολισμό. Η καθολική ευτυχία διατηρεί την εύρυθμη λειτουργία των μηχανισμών, η αλήθεια κι η ομορφιά όμως όχι. Ο Ενναετής πόλεμος  που ακολούθησε έκανε τους ανθρώπους ν’ ανταλλάξουν τα πάντα για μια ήσυχη ζωή και ήταν διατεθειμένοι και η διατροφή τους να τεθεί υπό αυστηρό έλεγχο.

Τι να πούμε για τη διορατικότητα του συγγραφέα, πίσω από την οποία πρέπει να κρύβεται η βαθιά γνώση του για τις αλλαγές που έφερνε η νέα βιομηχανική εποχή. Διαβλέπει ότι η μαζική παραγωγή υλικών προϊόντων θα αλλάξει τον προσανατολισμό της κοινωνίας σε μαζική καταναλωτική και μαζί θα συμπαρασύρει και τις παλαιότερε γνήσιες αστικές αξίες. Η επίπλαστη ευδαιμονία της μαζικής καταναλωτικής κοινωνίας –που στις ΗΠΑ μόλις είχε εμφανιστεί προκαλώντας αμηχανία σε πολλούς διανοούμενους της Ευρώπης- γίνεται αντικείμενο σάτιρας για τον Ευρωπαίο Χάξλεϋ, ο οποίος στη συνέχεια προφητεύει ακόμα και την εμπορευματοποίηση του ελεύθερου χρόνου, όπως κι έγινε και προβλέπει επίσης και τον έλεγχο τροφίμων! Ακόμα ασκεί κριτική στην αισιόδοξη άποψη του Διαφωτισμού για την ευθύγραμμη πρόοδο της κοινωνίας κι αναγνωρίζει ότι το όραμα για μια επιστήμη ουδέτερη είναι δύσκολο να υπάρξει διότι επηρεάζεται από οικονομικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς παράγοντες όσον αφορά την έρευνα και τη χρήση της.

Τελικά ο Άγριος Τζον μη αντέχοντας τους πολιτισμένους φεύγει μακριά να ζήσει μόνος του ενώ οι δημοσιογράφοι κι ένα περίεργο πλήθος κόσμου που έχει εντυπωσιαστεί από την αλλόκοτη συμπεριφορά του τον ακολουθούν ζητώντας απαντήσεις γι αυτήν. Γιατί προτίμησε τη μοναξιά του απολαμβάνοντας την ομορφιά της φύσης και δεν έμεινε στο πολιτισμένο Λονδίνο; Γιατί δεν παίρνει σόμα να ηρεμήσει αλλά φωνάζει και νευριάζει κατά των δημοσιογράφων που τον ενοχλούν; Γιατί στενοχωριέται που πέθανε η μητέρα του; Γιατί ήθελε να ελευθερώσει τους νοσοκόμους από τη σόμα και την αποκαλούσε δηλητήριο; Τι είναι ελευθερία;  Γιατί αυτομαστιγώνεται για να εξαγνισθεί από το μίασμα του πολιτισμού τους; Ο ίδιος ο Τζον αισθάνεται όμως ότι δεν άντεχε να μένει στο Λονδίνο και να μην κάνει τίποτα αλλά όταν χρειαζόταν κάτι να γυρίζει ή να πατά κουμπιά. Επίσης ήθελε να μπορεί να καταπιάνεται με εργασίες που απαιτούν υπομονή κι επιδεξιότητα και θέλει να ξεχάσει τη Λένινα γιατί είναι μια πόρνη… Μέσα από τη σάτιρα και την υπερβολή βέβαια της αλληγορίας του μύθου του ο Χάξλεϋ φωτίζει τους κινδύνους στους οποίους μπορεί να διολισθήσει ο τεχνολογικός ο πολιτισμός όταν ελέγχεται από μια συγκεντρωτική εξουσία που αποφασίζει γι όλα. 

Ο επίλογος του βιβλίου είναι αινιγματικός, πολύ ευρηματικός και με ποικίλους συμβολισμούς κι εκφράζει την άποψη του συγγραφέα για τον ανθρώπινο πολιτισμό. «αργά, πολύ αργά, δυο πόδια ( του Άγριου  που έχει εξαφανιστεί, αιωρούμενα κάτω από την καμάρα της αψίδας του Φάρου που είχε καταφύγει για να γλιτώσει από τους πολιτισμένους) γύριζαν σαν δυο μαγνητικές βελόνες  προς τα δεξιά, από βόρεια, βορειανατολικά, ανατολικά, νοτιοανατολικά. Μετά σταμάτησαν για λίγο κι άρχισαν αργά να γυρίζουν αντίστροφα προς τ’ αριστερά. Νοτιοδυτικά, νότια, νοτιοανατολικά, ανατολικά…».Τι θέλει να πει ο συγγραφέας; αναρωτήθηκα γεμάτη απορία Πήρα χαρτί και μολύβι και σχεδίασα το σχήμα που περιγράφει κι άρχισαν σιγά-σιγά οι απορίες μου να βρίσκουν απαντήσεις. Στον κύκλο της ζωής ο άνθρωπος ή καλύτερα η ανθρωπότητα βαδίζει προς δυο αντίθετες κατευθύνσεις, πότε προς δεξιά, πότε προς αριστερά, που παραδόξως κάπου συναντώνται, χωρίς όμως ποτέ ο άνθρωπος να έχει κατορθώσει να ολοκληρώσει τον κύκλο του με πληρότητα.

Μήπως αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος βαδίζει από τον πρωτογονισμό προς τον πολιτισμό ή μήπως η (στρεβλή) ανάπτυξη του πολιτισμού μπορεί να τον οδηγήσει προς τον πρωτογονισμό; Και συμβαίνει επίσης αυτές οι δυο καταστάσεις να συνυπάρχουν στον κύκλο της ιστορίας της ανθρωπότητας.  Κι η πορεία προς τον πολιτισμό ή και το αντίστροφο γίνεται αργά πολύ αργά και ποτέ δεν κατάφερε να ολοκληρωθεί ο ανθρώπινος πολιτισμός σε όλο το μεγαλείο του.

Κι ακόμα θα πρόσθετα παίρνοντας υπόψη μου τα γραφόμενα του συγγραφέα στην εισαγωγή της έκδοσης του 1946: Μήπως η πνευματικότητα του ανθρώπου, αν και την αναζητούμε έχει εξαφανιστεί ψηλά στο Φάρο που με το φως που εκπέμπει, χλευάζει αφ’ υψηλού τις παράλογες συμπεριφορές του άφρονα, αλαζόνα ανθρώπου που «χωρίς μέτρο κι αιδώ» νόμισε ότι μπορεί να γίνει θεός; Είναι κι αυτή μια ερμηνεία, πολύ κοντά στην αναθεωρημένη άποψη του συγγραφέα για το έργο και τον επίλογο του που θα μπορούσε να γραφτεί κι αλλιώς, λέει, προβάλλοντας την πίστη του στην πνευματική υγεία ενός πολιτισμού ως φαινόμενο που υπάρχει, αν και σπάνιο.

Προσωπικά θεωρώ ότι ο επίλογος αυτός δίνει ένα καταπληκτικό φινάλε στην αλληγορία αυτή που στοχάζεται πάνω στην επιστήμη, πάνω στα ολοκληρωτικά καθεστώτα, πάνω στον ανθρώπινο πολιτισμό!

Απαγορευμένο βιβλίο λοιπόν, όταν εκδόθηκε, στην Ιρλανδία, στην Αυστραλία, στην Ινδία, χώρες της αγγλικής Κοινοπολιτείας τότε, στα σχολεία των ΗΠΑ και γενικότερα στην καπιταλιστική Δύση και στη σοσιαλιστική Ανατολή. Άξιζε της λογοκρισίας που έτυχε;

Η αλήθεια είναι ότι το βιβλίο αυτό δεν διαβάζεται εύκολα και ειδικά από παιδιά που δεν είναι ώριμα να κατανοήσουν ακόμα την αλληγορία και τη δυστοπία -σε αντίθεση με την αισιόδοξη ουτοπία- που παρουσιάζεται στο βιβλίο. Οι σκηνές της τεχνητής γονιμοποίησης και κύησης, που εκχυδαϊζουν τη ζωή, δημιουργούν αποτροπιασμό στον αναγνώστη. Η σεξουαλική ελευθεριότητα και η χρήση ναρκωτικών ως ένα φυσιολογικό και σύνηθες μέσον φυγής από τα προβλήματα της ζωής, τα χαπάκια, τα αισθησιακά θεάματα μπορεί να εκληφθούν ως πρότυπα  ζωής. Η σύλληψη της λεπτής ειρωνείας του συγγραφέα για όλα αυτά όμως, κι ο σκεπτικισμός του για την πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού απαιτούν ένα εξασκημένο μάτι στην ανάγνωση. Το βιβλίο δεν πρέπει να το φοβόμαστε αλλά σήμερα η μεγάλη εμπορευματοποίηση του θέτει και ζητήματα ποιότητας και χειραγώγησης του κοινού. Το θέμα λοιπόν είναι να εφοδιαστεί ο μαθητής και γενικότερα ο αναγνώστης με κείνα τα πνευματικά εφόδια αποκωδικοποίησης του γραπτού λόγου για να μπορεί μόνος του να αξιολογεί όσα διαβάζει. Η δημιουργική ανάγνωση που οδηγεί στην ερμηνευτική προσέγγιση του έργου είναι λοιπόν ένα αίτημα της εποχής μας.

                                                       

                                                        Σούλη Αγγελική,

                                                                    7 Μαρτίου 2013