Πέτρος Π Θεοδωρίδης: Ο Γρίφος του Ονείρου .ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΤΡΟΥ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗ ΟΝΕΙΡΑ ΕΦΙΑΛΤΕΣ ΦΑΝΤΑΣΙΩΣΕΙΣ– δημοσιεύτηκε στο τεύχος 35, Άνοιξη 2015, του περιοδικού ΕΝΕΚΕΝ

Ο  Γρίφος του Ονείρου .

...Η εργασία του ονείρου συνίσταται- κατά Φρόυντ-στις ενέργειες που μετατρέπουν το λανθάνον περιεχόμενο του ονείρου ,δηλαδή τα ημερήσια κατάλοιπα και τα σωματικά ερεθίσματα, στο έκδηλο περιεχόμενο ή Όνειρο, δηλαδή στο εικονικό κυρίως προϊόν που βλέπει κανείς στον ύπνο του. Η δευτερογενής επεξεργασία αποτελεί την πρώτη ερμηνεία το ονείρου από τον ίδιο τον ονειρευόμενο και συνίσταται στην αναδιάταξη του ονείρου, ώστε αυτό να αποκτήσει τη λογική και κατανοητή μορφή. Ότι διαφαίνεται στην διεργασία του ονείρου και ιδίως στην δευτερογενή επεξεργασία, είναι ότι ,και μέσα στο όνειρο, υπάρχει, ήδη, η επεξεργασία: μια προσπάθεια – ακόμα και στην ίδια την κατάσταση του ύπνου -να αποδοθεί ένα νόημα, μια επεξεργασία νοητική σε ότι φαίνεται ακατάληπτο και αποσπασματικό ,να αποκατασταθεί η διασαλευθείσα από το όνειρο τάξη. Στα όνειρα  συνεπώς ενυπάρχει η ερμηνεία Για την δευτερογενή επεξεργασία του ονείρου γράφει ο Φρόυντ «αυτή η λειτουργία ακόλουθη μια τακτική παρόμοια με εκείνη που ο ποιητής κακεντρεχώς αποδίδει στον φιλόσοφο :με τα κουρέλια και τα μπαλώματα της στουπώνει τα κενά στη δομή του ονείρου . Το αποτέλεσμα της προσπάθειας της είναι ότι το όνειρο παύει να δίνει την εντύπωση του παράλογου και του ασυνάρτητου και πλησιάζει το πρότυπο ενός κατανοητού βιώματος .Όμως η προσπάθεια δεν στέφεται κάθε φορά από πλήρη επιτυχία. Δημιουργούνται έτσι όνειρα που σε μια επιφανειακή θεώρηση φαίνονται ίσως εντελώς λογικά και άψογα ξεκινούν από μια πιθανή κατάσταση, την οδηγούν μέσα από μη αντιφατικές μεταλλαγές και φτάνουν σε ένα τέλος που δεν ξενίζει. Αυτά τα όνειρα έχουν δεχτεί την πιο βαθιά επεξεργασία από την ψυχική λειτουργιά που μοιάζει με την άγρυπνη σκέψη’ φαίνεται πως έχουν νόημα αλλά αυτό το νόημα απέχει από την πραγματική σημασία του ονείρου περισσότερο από οτιδήποτε..Όταν τα αναλύουμε, αποκτούμε την πεποίθηση ότι εδώ η δευτερογενής επεξεργασία του ονείρου έχει μεταχειριστεί το υλικό με τον πιο ελεύθερο τρόπο και διατήρησε ελάχιστες από τις σχέσεις του. Είναι όνειρα για τα όποια  θα μπορούσε να πει κανείς ότι έχουν ερμηνευτεί ήδη μια φορά,»

Για τον κατ εξοχήν Φροϋδικό, τον Λακάν « ένα ονειρο  δεν εισάγει σε καμία ανεξιχνίαστη εμπειρία  σε κανένα μυστικισμό , είναι κάτι που  διαβάζεται μέσα σε ο.τι λέγεται , και θα μπορούσε κανείς  να του δώσει προεκτάσεις  παίρνοντας τα διφορούμενα  του με την πιο γραμματική έννοια της λέξης .» Σχετικά ο Slavoj Zizek : θυμίζει ότι, όπως τονίζει ο Φρόυντ, «δεν υπάρχει τίποτε το« ασυνείδητο» στη λανθάνουσα σκέψη του Ονείρου »: πρόκειται για μια σκέψη «εντελώς κανονική». Κάτω από ορισμένες συνθήκες, η σκέψη αυτή εξοβελίζεται από τη συνείδηση, βυθίζεται στο ασυνείδητο, υποβάλλεται δηλαδή στους κανόνες της «πρωτογενούς διεργασίας» μεταφράζεται στη γλώσσα του ασυνειδήτου. Συνεπώς, «η σχέση ανάμεσα στη «λανθάνουσα σκέψη» και στο αποκαλούμενο «έκδηλο περιεχόμενο » ενός ονείρου, είναι η σχέση ανάμεσα σε μιαν εντελώς «κανονική»,(προ) συνειδητή σκέψη και στη μετάφρασή της στον «γρίφο» του Ονείρου. Έτσι , η ουσιώδης συγκρότηση το ονείρου δεν είναι η «λανθάνουσα σκέψη» του, αλλά αυτή η διεργασία ( οι μηχανισμοί της μετάθεσης και της συμπύκνωσης. το περίγραμμα των περιεχόμενων λέξεων ή συλλαβών) η οποία του προσδίδει τη μορφή ενός ονείρου’’ .Το κρίσιμο στο όνειρο λοιπόν είναι η διεργασία του ονείρου και όχι καθ’ αυτό το περιεχόμενο του, είτε έκδηλο είτε «λανθάνον».

Ας  δούμε επίσης και την εξής παρατήρηση του Λακάν :  «για τους ενήλικους ,[..]όταν συμβαίνει στο όνειρο τους κάτι  που θα απειλούσε να περάσει στο πραγματικό, αυτό τους πανικοβάλλει τόσο που αμέσως αφυπνίζονται, δηλαδή συνεχίζουν να ονειρεύονται.»   Πως κατανοεί την λειτουργία του  ο Λακάν ; . Ένα όνειρο ,που επίσης αναφέρει ο Φρόυντ, ίσως μας το διευκρινίσει «Ένας πατέρας αγρυπνούσε στο κρεβάτι του άρρωστου παιδιού του. Όταν το παιδί πέθανε πήγε να αναπαυτεί στο διπλανό δωμάτιο,. Ένας ηλικιωμένος άνδρας κλήθηκε να φυλάξει το φέρετρο του παιδιού του, που περιστοιχιζόταν από μεγάλα κεριά .[..] Ο πατέρας, ονειρεύτηκε  ότι το παιδί στέκεται πλάι στο κρεβάτι του, τον πιάνει από το μπράτσο του και του ψιθυρίζει επικριτικά: Πατέρα, δεν βλέπεις ότι καίγομαι; Ξύπνησε,τρέχει και βρίσκει τον  γηραιό φύλακα αποκοιμισμένο, ενώ τα σάβανα και ένα μπράτσο του μονάκριβου  νεκρού  είχαν καεί από ένα αναμμένο κερί που είχε πέσει»

«Η συνήθης ερμηνεία του ονείρου αυτού-γράφει σχετικά ο Zizek- βασίζεται στη θέση ότι μια από τις λειτουργιές του ονείρου συνίσταται στο να δώσει στον ονειρευμένο την δυνατότητα να παρατείνει τον ύπνο του. Ο κοιμώμενος εκτίθεται αίφνης σε μιαν εξωτερική ενόχληση, ένα ερέθισμα προερχόμενο από την πραγματικότητα( το κουδούνισμα ενός ξυπνητηριού), και για να παρατείνει τον ύπνο του ,κατασκευάζει δια μιας ένα όνειρο: μια σύντομη ιστορία που περιλαμβάνει αυτό το ενοχλητικό στοιχείο. Εν τούτοις η εξωτερική ενόχληση σύντομα γίνεται πολύ ισχυρή και το υποκείμενο ξυπνά» .«Όμως» – συνεχίζει ο Ζίζεκ-«η λακανική ανάγνωση έρχεται σε άμεση αντίθεση με την προηγηθείσα ερμηνεία.:Το υποκείμενο πρώτα κατασκευάζει ένα όνειρο ,μια ιστορία που του δίνει την δυνατότητα  να παρατείνει τον ύπνο του, να αποφύγει να ξυπνήσει και να αντικρίσει την πραγματικότητα. Όμως το πράγμα που συναντά στο όνειρο, η πραγματικότητα της επιθυμίας του, το λακανικό Πραγματικό – στην περίπτωση μας, η πραγματικότητα της μομφής του παιδιού στον πατέρα του, ‘’ Δεν βλέπεις ότι καίγομαι ;’’- που υπαινίσσεται την θεμελιακή ενοχή του πατέρα – είναι τρομακτικότερο από την αποκαλούμενη εξωτερική πραγματικότητα και γι αυτό ξυπνά: για να ξεφύγει από το Πραγματικό της επιθυμίας του το όποιο ανακοινώνεται στο  τρομαχτικό όνειρο διαφεύγει στην αποκαλούμενη πραγματικότητα προκειμένου να συνεχίσει να κοιμάται, να διατηρήσει την τύφλωση του, να αποφύγει να  ξυπνήσει και να αντικρίσει το Πραγματικό της επιθυμίας του” .

 Έτσι βλέπουμε ότι – στην ερμηνευτική  του Λακάν  και του Ζιζεκ  – το όνειρο, ως δευτερογενής επεξεργασία, χρησιμεύει για να αποφύγει κάποιος το Πραγματικό- το οποίο συναντά- και η πραγματικότητα ,εν τέλει, είναι η οδός διαφυγής . «Αν  αυτό που βιώνουμε  ως πραγματικότητα»  – γραφεί ο Ζιζεκ-«δομείται από την φαντασίωση , και αν η φαντασίωση λειτούργει ως οθόνη που μας προστατεύει από τον σαρωτικό απόηχο μιας μετωπικής συνάντησης με το Πραγματικό, τότε η ίδια  η πραγματικότητα μπορεί να λειτουργήσει ως διέξοδος  ως προς την συνάντηση με το Πραγματικό. Αν  θεωρήσουμε  το όνειρο ως το αντίθετο της πραγματικότητας , η φαντασίωση βρίσκεται  απ’ την πλευρά της πραγματικότητας . Στα όνειρα  είναι που συναντούμε το τραυματικό  Πραγματικό-δεν ισχύει  ότι τα όνειρα  είναι γι αυτούς   που δεν μπορούν να αντέξουν την πραγματικότητα , αλλά ότι  η ιδία η πραγματικότητα  είναι γι ‘αυτούς  που δεν μπορούν να αντέξουν (το Πραγματικό που αναγγέλλουν )τα όνειρα» .

«Με  αλλά λόγια» –καταλήγει ο Ζίζεκ –«το ευφυολόγημα του Lakan  ότι ξυπνάμε  μέσα στην πραγματικότητα  για να ξεφύγουμε από το πραγματικό που συναντάμε  στο όνειρο ισχύει περισσότερο απ ¨οπουδήποτε άλλου  στην σεξουαλική πράξη : δεν ονειρευόμαστε  το πήδημα  όταν  δεν μπορούσε να το κάνουμε ¨. Αντιθέτως ,πηδιόμαστε  προκειμένου να αποφύγουμε και να δαμάσουμε την υπέρμετρη  δύναμη των ονείρων μας  που διαφορετικά θα μας κατέκλυζε»

Συνοψίζοντας: βλέπουμε όνειρα για να αποφύγουμε να ξυπνήσουμε αλλά και ,καμιά φορά, ξυπνάμε για να αποφύγουμε την τραυματική αλήθεια μας που συναντάμε εκεί μέσα ,στα Όνειρα.

---