δες και Ρακου :
►
Julian Jaynes Society. Καταλαβαίνετε… Αποσπασματάκι;
Why are gods and idols ubiquitous throughout the ancient
world? What is the relationship of consciousness and language? How is it
that oracles came to influence entire nations such as Greece? If
consciousness arose far back in human evolution, how can it so easily be
altered in hypnosis and “possession”? Is schizophrenia a vestige of an
earlier mentality? These are just some of the difficult questions
addressed by Julian Jaynes’s influential and controversial theory of the
origin of subjective consciousness or the “modern mind.”
► Απόσπασμα από το βιβλίο του Richard Dawkins,
Η Περί Θεού Αυταπάτη [σκαναρισμένο με διάφορα λάθη -
πηγή] όπου αναφέρεται το βιβλίο του J. Jaynes:
Υποθέτω ότι, χάριν ιτληρότπτας, πρέιτει να εξετάσουμε και
την αντί-στροφη τπθανότητα. Αντί να έχουν εξελιχθεί οι θεοί από
προγονικούς μπίν-κερ, μήπως εξελίχθηκαν οι μπίνκερ ατιό προγονικούς
θεούς; Τούτο μού φαί-νεται λιγότερο πιθανό. Μου γεννήθηκε η συγκεκριμένη
σκέψη όταν διάβαξα το The Origin of Consciousness in the Breakdown of
the Bicameral Mind (H καταγωγή της συνείδησης crtnv κατάρρευση του
διθάλαμου νου) του Julian Jaynes —ένα βιβλίο αρκετά παράξενο,
όπως αφήνει να εννοηθεί ο τίτλος του. Συγκαταλέγεται στα βιβλία εκείνα
τα οποία είτε είναι εντελώς για τα σκουπίδια είτε έργο μιας
ολοκληρωμένης μεγαλοφυΐας, τίποτε περισσότε-ρο ή λιγότερο! Πιθανόν το
πρώτο, αλλά κρατώ μια επιφύλαξη.
Ο Jaynes επισημαίνει ότι πολλοί άνθρωποχ αντιλαμβάνονται τις δικές
τους σκέψεις ως ένα είδος διαλόγου μεταξύ του «εαυτού» και κάποιου
αλ-λου εσωτερικού πρωταγωνιστή μέσα οτο κεφάλι τους. Σήμερα
καταλαβαί-νουμε ότι και οι δύο «φωνές» είναι δικές μας —αν όχι,
θεωρούμαστε ψυ-χικά νοσούντες. Τοιίτο συνέβη, για σύντομο δχάστημα, στον
Evelyn Waugh. Καθώς ποτέ δεν μασούσε τα λόγια του, ο Waugh είπε σε ένα
φίλο: «Καιρό είχα να σε δω, αλλά όχι μόνο εσένα —το ήξερες ότι είχα
τρελαθεί;». Μετά την ανάρρωσή του, ο Waugh έγραψε ένα διήγημα, το The
Ordeal of Gilbert Pinfold (H δοκιμασία τού Gilbert Pinfold), όπου
περιέγραψε την περίοδο των ψευδαισθήσεών του και τις φωνές που άκουγε.
Η υπόθεση που προτείνει ο Jaynes είναι ότι, κάποια εποχή πριν από το
1000 nJL, οι άνθρωποι γενικά δεν είχαν επίγνωση του ότι η δεύτερη φωνή
386
—η φωνή τού Gilbert Pinfold, όπως θα έλεγε ο Waugh— ανήκε σε αυτούς
ι:ους ίδιους. Νόμιζαν ότι η φωνή τού Pinfold ήταν ένας θεός: ο Αηόλλων,
ας πούμε, ή η Αστάρτη ή ο Ιεχωβά ή, το πιθανότερο, ένας κατώτερος θεός
της οικίας, ο οποίος τούς έδινε συμβουλές ή εντολές. Ο Jaynes μάλιστα
ε-ντόπισε τις φωνές των θεών στο ημισφαίριο του εγκεφάλου που βρίσκεται
απέναντι από εκείνο το οποίο ελέγχει τον έναρθρο λόγο. Η «κατάρρευση του
διθάλαμου» νου υπήρξε, για τον Jaynes, μια ιστορική μετάβαση: από
εκείνη τη σπγμή και μετά οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν ότι οι εξωτερικές
φωνές που νόμιζαν ότι ακούνε ήταν στην πραγματικότητα εσωτερικές. Ο
Jaynes μάλιστα έφτασε στο σημείο να ορίσει αυτή την ιστορική μετάβαση ως
«χαραυγή της ανθρώπινης συνείδησης».
Μια αρχαία αιγυητιακή επιγραφή για τον δημιουργό θεό Φθα περιγράφει
τους διάφορους άλλους θεούς ως παραλλαγές της «φωνής» ή «γλώοσας» τού
Φθα. Οι σύγχρονες μεταφράσεις δεν δέχονται την κυριολεκτική απόδο-ση
«φωνή» και ερμηνεύουν τους άλλους θεούς ως «αντικειμενοποιημένες
συλλήψεις του νου [του Φθα]». Ο Jaynes απορρίπτει τέτοιες επιτηδευμένες
αναγνώσεις, προκρίνοντας την κυριολεξία: οι θεοί ήταν ψευδαισθητικές
φωνές μέσα στα κεφάλια των ανθρώπων. Ο Jaynes όμως προβάλλει επίσης την
άποψη ότι τέτοιου είδους θεοί εξελίχθηκαν από αναμνήσεις νεκρών βασιλέων
οι οποίοι εξακολουθούσαν, τρόπον τινά, να διατηρούν έναν έλεγ-χο επί
των υτιηκόων τους μέσω φανταστικών φωνών στα κεφάλια τους. Εί-τε
θεωρείτε τις θέσεις του εύλογες είτε όχι, το βιβλίο είναι αρκετά
ενδι-αφέρον ώστε αξι’ζει να αναφερθεί σε μια συζήτηση σχετχκά με τη
θρησκεία.
Στρέφομαι τώρα οτην πιθανότητα ιην οποία ανέφερο- δηλαδή,
ακολου-θώντας τχς ιδέες τού Jaynes, να οδηγηθούμε σε μια θεωρία κατά την
οποία οι θεοί και οι μπίνκερ συσχετίζονται στην εξελικτική πορεία του
ανθρώ-πινου είδους, αλλά με τρόπο αντίθετο απ’ ό,τι υποστηρίζει η θεωρία
του παιδομορφισμού. Τούτο ισοδυναμεί με την υπόθεση ότι η κατάρρευση
του διθάλαμου νου δεν ουνέβη ξαφνικά, αλλά προηγήθηκε μια προοδευτική
α-ναπομπή στη στιγμή εκείνη της παιδικής ηλικίας κατά την οποία οι
ψευ-δαισθητικές φωνές και μορφές απορρίφθηκαν ως μη πραγματικές.
Σύμ-φωνα με ένα είδος αναστροφής της υπόθεσης περί παιδομορφισμού, οι
φευδαισθητικοί θεοί εξαφανίστηκαν πρώτα από το νου των ενηλίκων,
κα-τόπιν αποτραβήχτηκαν όλο και mo πίσω στην παιδική ηλικία, ώσπου
σή-μερα επιβιώνουν μόνο στο φαινόμενο Μπίνκερ ή του μικρού πορφυρού
αν-θρώπου. To πρόβλημα με την εν λόγω εκδοχή της θεωρίας είναι ότι δεν
εξηγεί την επιμονή των θεών και μετα την παιδική ηλικία σήμερα.
Ίσως είναι καλύτερα να μην ανπμετωπίζουμε τους θεούς ως προγόνους των
μπΐνκερ, ή αντιστρόφως, αλλά μάλλον να θεωρούμε και τους δύο ως
παραπροϊόντα της ίδιας ψυχολογικής προδιάθεσης. Οι θεοί και οι μπίνκερ
ΕΝΑ ΑΝΑΓΚΑΙΟ KENO;
387
διαθέτουν ατιό κοινού τη δύναμη να παρηγορούν και προσφέρονται θαυμά-σια
για τη δοκιμασία ιδεών. Δεν έχουμε αναιιτύξει την ψυχολογική θεωρία για
την εξέλιξη της θρησκείας ως παραπροϊόντος περισσότερο απ’ όσο δεί-ξαμε
στο Κεφάλαιο 5.
Γιάννης Καλαϊτζης, Ελευθεροτυπία, 8-9-2011
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου