βλ και
Γιάννης Σταυρακάκης30 Μαρτίου 2005
Μετα-δημοκρατία: Κριτικές προσεγγίσεις στους μετασχηματισμούς της θεσμικοπολιτικής συγκυρίας από την Mouffe στον Agamben.
Abstract: Είναι πια κοινός τόπος η διαπίστωση ότι οι σύγχρονες ‘υπαρκτές’
φιλελεύθερες δημοκρατίες έχουν εισέλθει σε μια φάση ριζικού μετασχηματισμού. Η
σύγχρονη πολιτική θεωρία έχει εντοπίσει τα τελευταία χρόνια τις τάσεις απο-
πολιτικοποίησης και απο-δημοκρατικοποίησης που χαρακτηρίζουν όλο και περισσότερα τα πολιτεύματα της Δύσης και την ανάδυση μιας καθαρά μετα-πολιτικής συναίνεσης.
Συμπτώματά τους η υποχώρηση της συλλογικής ρύθμισης και του ελέγχου της αγοράς, η επικράτηση ‘ουδέτερων’ τεχνοκρατικών μηχανισμών και ιδεολογιών, η απαξίωση της πολιτικής συμμετοχής, ο κυνισμός και η πολιτική αποξένωση. Μελετητές του φαινομένου, όπως ο κοινωνιολόγος Colin Crouch, αλλά και ο Γάλλος πολιτικός φιλόσοφος Jacques Ranciere, επισημαίνουν ότι έχουμε ήδη περάσει σε ένα ‘μετα-δημοκρατικό’ πεδίο όπου η πολιτική μετατρέπεται σε ένα αυστηρά ελεγχόμενο θέαμαυπαγόμενο στην λογική του καταναλωτισμού, σε ένα θέατρο σκιών πίσω από το οποίο οιπραγματικές αποφάσεις λαμβάνονται μέσα από την ‘διαπλοκή’ κυβερνήσεων και μεγάλων συμφερόντων.
Η αρχική ‘διάγνωση’ περί περάσματος σε ένα μετα-δημοκρατικό πεδίο είχε
λοιπόν βασιστεί στην υποχώρηση της μιας από τις δύο ουσιώδεις συνιστώσες τωνφιλελεύθερων δημοκρατιών, εκείνης που βασιζόταν στην παράδοση της λαϊκής
κυριαρχίας, στο ιδεώδες της ισότητας. Μήπως τελικά σήμερα, ο πόλεμος κατά τηςτρομοκρατίας λειτουργεί ως καταλύτης για την περαιτέρω εδραίωση της μετα-
δημοκρατικής τάξης πραγμάτων, απειλώντας και το δεύτερο θεμέλιο των φιλελεύθερων δημοκρατιών, εκείνο της φιλελεύθερης παράδοσης των δικαιωμάτων και των ελευθεριών; Γιατί σήμερα, όπως παρατηρεί ο Richard Rorty, εκείνο που φαίνεται να απειλείται δεν είναι μόνον ο δημοκρατικός έλεγχος των κυβερνήσεων, αλλά και το ίδιο το κράτος δικαίου, η ελευθερία της έκφρασης, η διάκριση των εξουσιών, κλπ. Μήπως τελικά δεν είναι υπερβολική η θέση του Rorty ότι στο άμεσο μέλλον προβάλλει η αντικατάσταση της δημοκρατίας – όσο ελλιπή και αν την γνωρίσαμε – από κάποια μορφή δεσποτισμού; Ούτως ή άλλως, η παρούσα συγκυρία μοιάζει να μας φέρνει αντιμέτωπουςμε την σταδιακή υποχώρηση – την μετάλλαξη – και των δύο συνιστωσών της φιλελεύθερης δημοκρατίας, η παράδοξη – κατά Mouffe – ανταγωνιστική ισορροπία τωνοποίων συνιστά την πολιτική παράδοση που μας κληροδότησε η νεωτερικότητα.
H επιχειρηματολογία του Giorgio Agamben, όπως αναπτύσσεται στο Homo Sacerκαι εξειδικεύεται στο πιο πρόσφατο έργο του, τον εντάσσει στην χωρία των στοχαστών που επισημαίνουν αυτήν την μετα-πολιτική μετάλλαξη των σύγχρονων δημοκρατιών. Θαμπορούσε μάλιστα κανείς να υποστηρίξει ότι η ανάλυση του Agamben προσθέτει μια ακόμη ουσιώδη διάσταση – εκείνην του βιοπολιτικού ελέγχου – στην συζήτηση περί μετα-δημοκρατίας που είχε μέχρι σήμερα επικεντρωθεί στις μετα-πολιτικές παρενέργειες
του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Το επιχείρημα του Agamben φωτίζει επίσης την ‘καταγωγή’ των επιμέρους χαρακτηριστικών της αναδυόμενης συγκυρίας – αναδεικνύοντας επίσης και τα, ας πούμε ‘μετα-δημοκρατικά’, αμφίσημα και ενδεχομένως αντιφατικά συστατικά που ενυπήρχαν ήδη από τις απαρχές του στο ίδιο το δημοκρατικό μοντέλο. Εντούτοις, ορισμένα τελεολογικά χαρακτηριστικά που υποβόσκουν στην
ανάλυσή του θα πρέπει να γίνουν αντικείμενο ενδελεχούς ανάλυσης και κριτικής.
φιλελεύθερες δημοκρατίες έχουν εισέλθει σε μια φάση ριζικού μετασχηματισμού. Η
σύγχρονη πολιτική θεωρία έχει εντοπίσει τα τελευταία χρόνια τις τάσεις απο-
πολιτικοποίησης και απο-δημοκρατικοποίησης που χαρακτηρίζουν όλο και περισσότερα τα πολιτεύματα της Δύσης και την ανάδυση μιας καθαρά μετα-πολιτικής συναίνεσης.
Συμπτώματά τους η υποχώρηση της συλλογικής ρύθμισης και του ελέγχου της αγοράς, η επικράτηση ‘ουδέτερων’ τεχνοκρατικών μηχανισμών και ιδεολογιών, η απαξίωση της πολιτικής συμμετοχής, ο κυνισμός και η πολιτική αποξένωση. Μελετητές του φαινομένου, όπως ο κοινωνιολόγος Colin Crouch, αλλά και ο Γάλλος πολιτικός φιλόσοφος Jacques Ranciere, επισημαίνουν ότι έχουμε ήδη περάσει σε ένα ‘μετα-δημοκρατικό’ πεδίο όπου η πολιτική μετατρέπεται σε ένα αυστηρά ελεγχόμενο θέαμαυπαγόμενο στην λογική του καταναλωτισμού, σε ένα θέατρο σκιών πίσω από το οποίο οιπραγματικές αποφάσεις λαμβάνονται μέσα από την ‘διαπλοκή’ κυβερνήσεων και μεγάλων συμφερόντων.
Η αρχική ‘διάγνωση’ περί περάσματος σε ένα μετα-δημοκρατικό πεδίο είχε
λοιπόν βασιστεί στην υποχώρηση της μιας από τις δύο ουσιώδεις συνιστώσες τωνφιλελεύθερων δημοκρατιών, εκείνης που βασιζόταν στην παράδοση της λαϊκής
κυριαρχίας, στο ιδεώδες της ισότητας. Μήπως τελικά σήμερα, ο πόλεμος κατά τηςτρομοκρατίας λειτουργεί ως καταλύτης για την περαιτέρω εδραίωση της μετα-
δημοκρατικής τάξης πραγμάτων, απειλώντας και το δεύτερο θεμέλιο των φιλελεύθερων δημοκρατιών, εκείνο της φιλελεύθερης παράδοσης των δικαιωμάτων και των ελευθεριών; Γιατί σήμερα, όπως παρατηρεί ο Richard Rorty, εκείνο που φαίνεται να απειλείται δεν είναι μόνον ο δημοκρατικός έλεγχος των κυβερνήσεων, αλλά και το ίδιο το κράτος δικαίου, η ελευθερία της έκφρασης, η διάκριση των εξουσιών, κλπ. Μήπως τελικά δεν είναι υπερβολική η θέση του Rorty ότι στο άμεσο μέλλον προβάλλει η αντικατάσταση της δημοκρατίας – όσο ελλιπή και αν την γνωρίσαμε – από κάποια μορφή δεσποτισμού; Ούτως ή άλλως, η παρούσα συγκυρία μοιάζει να μας φέρνει αντιμέτωπουςμε την σταδιακή υποχώρηση – την μετάλλαξη – και των δύο συνιστωσών της φιλελεύθερης δημοκρατίας, η παράδοξη – κατά Mouffe – ανταγωνιστική ισορροπία τωνοποίων συνιστά την πολιτική παράδοση που μας κληροδότησε η νεωτερικότητα.
H επιχειρηματολογία του Giorgio Agamben, όπως αναπτύσσεται στο Homo Sacerκαι εξειδικεύεται στο πιο πρόσφατο έργο του, τον εντάσσει στην χωρία των στοχαστών που επισημαίνουν αυτήν την μετα-πολιτική μετάλλαξη των σύγχρονων δημοκρατιών. Θαμπορούσε μάλιστα κανείς να υποστηρίξει ότι η ανάλυση του Agamben προσθέτει μια ακόμη ουσιώδη διάσταση – εκείνην του βιοπολιτικού ελέγχου – στην συζήτηση περί μετα-δημοκρατίας που είχε μέχρι σήμερα επικεντρωθεί στις μετα-πολιτικές παρενέργειες
του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Το επιχείρημα του Agamben φωτίζει επίσης την ‘καταγωγή’ των επιμέρους χαρακτηριστικών της αναδυόμενης συγκυρίας – αναδεικνύοντας επίσης και τα, ας πούμε ‘μετα-δημοκρατικά’, αμφίσημα και ενδεχομένως αντιφατικά συστατικά που ενυπήρχαν ήδη από τις απαρχές του στο ίδιο το δημοκρατικό μοντέλο. Εντούτοις, ορισμένα τελεολογικά χαρακτηριστικά που υποβόσκουν στην
ανάλυσή του θα πρέπει να γίνουν αντικείμενο ενδελεχούς ανάλυσης και κριτικής.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Mouffe, Chantal, Το δημοκρατικό παράδοξο, Αθήνα: Πόλις, 2004.
Agamben, Giorgio, Homo Sacer: Sovereign Power and Bare Life, Stanford: Stanford
University Press, 1998 [υπό έκδοση στα ελληνικά από τις εκδόσεις Scripta, 2005].
Agamben, Giorgio, ‘Όχι στο βιοπολιτικό τατουάζ’, Σύγχρονα Θέματα, τ. 84, 2004 [επίσης
‘Όχι στο βιοπολιτικό τατουάζ’, Διάλογοι, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 4 Απριλίου
2004, σελ. 51 (πρώτη δημοσίευση: Le Monde, 11 Ιανουαρίου 2004)].
Agamben, Giorgio, Stato di eccezione, Τορίνο: Bollati Borighieri, 2003 [αλλά και
Agamben, Giorgio , ‘Κατάσταση εκτάκτου ανάγκης’, Σύγχρονα Θέματα, τ. 85,
2004].
Crouch, Colin, Post-Democracy, Cambridge: Polity, 2004.
Rorty, Richard, ‘Post-Democracy’, London Review of Books, 1 Απριλίου 2004, σελ. 10
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου