Διανοούμενοι νέας εσοδείας/ αναδημοσιευση απο το Μπλογκ:Σκέψεις ενός ντροπαλού-Μπλο(γ)κ σκεψογραφίας

διανοούμενοι νέας εσοδείας

01 Ιουλ

Πριν από μερικά χρόνια είχα δημοσιεύσει δύο αναρτήσεις (στην ουσία μία ήθελα να γράψω, αλλά κάτι θυμήθηκα εκ των υστέρων, οπότε και αναγκάσθηκα να δημοσιεύσω και μία συμπληρωματική) που αναφέρονταν στην έννοια των διανοουμένων. Μπορείτε να τις διαβάσετε εδώ και εδώ, όπως και ενδεχομένως συμπληρωματικά και αυτήν εδώ την ανάρτηση.

Οι καταστάσεις, όμως, έχουν αλλάξει και πέρα από τους διανοούμενους, που περιγράφηκαν στις συγκεκριμένες συναρτήσεις, υπάρχουν και οι νέας-μορφής διανοούμενοι. Εάν και στέκονται αντιστικτικά στους παραπάνω, είναι το ίδιο κουραστικοί με αυτούς.

Εάν ο “κλασσικός” διανοούμενος είναι συνυφασμένος με την Αριστερά (συνήθως προφέρουν οι ίδιοι την λέξη με ένα εκστατικό ύφος), οι νέας-μορφής αυτοχαρακτηρίζονται ως φιλελεύθεροι, εκσυγχρονιστές κλπ. Φυσικά, όπως δεν είμαστε σίγουροι ότι οι μεν έχουν όντως διαβάσει και κατανοήσει τον Μαρξ, έτσι και για τους δε, δεν είμαστε σίγουροι ότι “παίζουν στα δάχτυλα” τον Λοκ, τον Χάγιεκ, τον Άνταμ Σμιθ κλπ. Πολύ φοβάμαι ότι και αυτοί οι ίδιοι πετάνε τσιτάτα και παρερμηνέυουν ανάλογα με το συμφέρον τους. Σε αντίθεση, επίσης, με τους κλασσικούς διανοούμενους, αυτοί δεν σπουδάσαν στην Γαλλία, αλλά στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Οι συγκεκριμένοι διανοούμενοι (κάποιοι από αυτούς), σεμνυόμενοι, αναφέρουν ότι είναι μέλη ενός ή και περισσοτέρων ακαδημαϊκών ιδρυμάτων της Εσπερίας, όταν υπογράφουν τα άρθρα τους στις εφημερίδες. Αυτό, βέβαια, εγείρει ορισμένες απορίες σε εμάς τους κοινούς θνητούς, όπως: Εάν και η τεχνολογία έχει εκμηδενίσει τις αποστάσεις, δεν είναι λίγο υπερβολικό να γράφουν με την σιγουριά αυτήκοου και αυτόπτη μάρτυρα για τα όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα, ενώ βρίσκονται χιλιόμετρα μακριά από αυτήν; Πότε επιτελούν το ακαδημαϊκό τους έργο (ερευνητικό και διδακτικό), αφού τους βρίσκουμε συνεχώς στις στήλες των εφημερίδων; Άραγε, πόσες ερευνητικές δημοσιεύσεις έχουν (και τί ποσοστό αναφορά σε αυτές από την υπόλοιπη ακαδημαϊκή κοινότητα) ; Αλήθεια, δεν αισθάνονται περίεργα να στηλιτεύουν τους πολυθεσίτες, όντες αυτοί οι ίδιοι πολυθεσίτες; Θα ισχυρισθεί κάποιος, ότι έχουν αυτό το δικαίωμα (και το δικαίωμα να αποτελούν την μοναδική επαγγελματική τάξη, η οποία πολιτευόμενη και εκλεγόμενη διατηρεί την δημόσια θέση της), αλλά τελικά όλο το παραπάνω, ενώ είναι νόμιμο, είναι και ηθικό; Ή, μήπως, η έγερση ερωτημάτων περί νομίμου και ηθικού αφορά τους άλλους και όχι αυτούς;

Θυμάμαι, όταν ήμουν φοιτητής, ότι είχαμε έναν καθηγητή σταρ, ο οποίος και αυτός εμφανίζεται -και εμφανιζόταν- με τακτική αρθρογραφία στον τύπο. Ήταν μέλος ελληνικού πανεπιστημίου, και επισκέπτης ξένων. Τις περισσότερες φορές εμφανιζόταν στο μάθημα -καλή τη πίστει θα δεχτώ όλες-, δεν ήταν από αυτούς που δεν πατούσαν. Όμως, σε αντίθεση με άλλους συναδέλφους του, αυτός δεν είχε ώρες γραφείου, αλλά δέχτηκε μόνο μια φορά σε όλο το εξάμηνο. Ενδεχομένως, η δημόσια συνεισφορά του, ακαδημαϊκή και γενικότερη, να ήταν σημαντικότερη, τόσο από αυτήν άλλων συνεπέστερων συναδέλφων του, όσο και από τις αγωνίες των φοιτητών, που ρωτούσαν, εάν το θέμα 2 καλύπτεται από τις σελίδες 324-368 ή ‘κάναν λάθος στην απάντησή τους, αλλά σε κάθε περίπτωση “την δουλειά του δεν την έκανε”, όπως καλεί όλους τους άλλους να κάνουν, όταν αρθρογραφεί από την εφημερίδα. Αυτό, ίσως, να αποτελεί μέρος του προβλήματος εδώ, ανεχόμαστε τον καθηγητή, που δεν έχει ώρες γραφείου, για κάποιον άλλο λόγο, κάνουμε τα στραβά μάτια στον γιατρό, που πάιρνει φακελάκι, επειδή είναι άριστος γνώστης της ιατρικής τέχνης και επιστήμης, ανεχόμαστε τον τύπο, που καβαλά το πεζοδρόμιο “για μισό λεπτάκι” κλπ

Οι παραπάνω διανοούμενοι στηλιτεύουν το ελληνικό πανεπιστήμιο ως μέρος νεποτισμού, συναλλαγών, όλα αυτά αποτέλεσμα κομματισμού, ελαστικής ερηνείας και σεβασμού στους θεσμούς κλπ. Όμως, τίποτα δεν μάς εγγυάται ότι εάν έρχονταν και οι ίδιοι εδώ πως δεν θα έπεφταν και θα έπρατταν τις ίδιες καταδικαστέες συμπεριφορές, όπως είχαν κάνει και άλλοι φερέλπιδες συνάδελφοι τους, που ήλθαν “από τα πολιτισμένα μέρη”. Επιπλέον, όπως εδώ, σε αυτό το χαοτικό περιβάλλον, υπάρχουν διανοούμενοι πραγματικό υπόδειγμα, έτσι και εκεί, στην Εσπερία, είναι βέβαιο ότι υπάρχουν συνάδελφοί τους, που κάνουν λαμογιές κλπ. Φυσικά, αυτό δεν πρέπει να μάς κάνει να λέμε “ορίστε, παντού τα ίδια γίνονται”, αλλά να προσπαθούμε να θεραπεύουμε τις αδυναμίες μας.

Οι διανοούμενοι αυτοί δείχνουν σεβασμό στους θεσμούς και φρονούν ότι η διαμεσολάβηση των θεσμών είναι αυτή, που εγγυάται και διασφαλίζει τα ατομικά δικαιώματα, τις ελευθερίες, αλλά και την δημοκρατία, ενώ η άμεση σχέση μεταξύ λαού και κυβερνητών κλπ αποτελεί λαϊκισμό και απειλεί τα παραπάνω. Συμφωνώ μαζί τους. Όμως και πάλι, είναι αρκετές οι φορές, που αυτό ερμηνεύεται κατά το δοκούν, ανάλογα με το εάν η πορεία των πραγμάτων κατευθύνεται προς αυτό, που οι ίδιοι θεωρούν σωστό. Χαρακτηριστικά είναι τα σχόλια τους και οι αντιδράσεις τους, όταν κομματικά όργανα ή η Βουλή καλούνται να εγκρίνουν προτάσεις προερχόμενες από τις κομματικές ηγεσίες ή από την Κυβέρνηση. Όταν η πρόταση ταιριάζει με την κοσμοθεωρία τους, τα κομματικά μέλη είναι υπεύθυνα, όταν θα στηρίξουν την απόφαση, ενώ λαϊκίζουν, χαϊδεύοντας τους ψηφοφόρους τους, όταν καταψηφίσουν. Αντιθέτως, όταν η πρόταση της κομματικής ηγεσίας ή της Κυβέρνησης, δεν τούς αρέσει, γράφουν σελίδες επί σελίδων για την ανεξαρτησία των βουλευτών και οιμώζουν για την προβατοποίηση των βουλευτών ή των κομματικών στελεχών. Με λίγα λόγια η ελευθερία και η δημοκρατία είναι καλές και δεν έχουν αδιέξοδα, μόνο όταν οι αποφάσεις, που λαμβάνονται συμφωνούν με τις δικές τους ιδέες. Κατ’ αντιστοιχία, η κοινωνία αντιμετωπίζεται μια ως κοινωνία των πολιτών από την άλλη ως όχλος.

Σε σχέση με τους πολιτικούς είναι αρκετά απαξωτικοί, όπως και οι διανοούμενοι της άλλης πλευράς· όχι πως δεν έχουν και οι πολιτικοί τις ευθύνες τους. Όμως, δύο παρατηρήσεις, που δεν κομίζουν κάτι το καινούργιο: ο πολιτικός είναι άνθρωπος με τις αδυναμίες του κλπ. Όμως, άνθρωπος είναι και ο διανοούμενος με τις δικές του αδυναμίες, δεν πρόκειται για κάποιο ανώτερο είδος. Επίσης, ο πολιτικός προσπαθεί να συμβιβάσει αντικρουόμενα συμφέροντα, να χώσει -εάν θέλετε και τις δικές του αδυναμίες, όλα αυτά με τον χρόνο να τον πιέζει και με τους πόρους να είναι πάντα περιορισμένους. Αντιθέτως, ο διανοούμενος πιάνει μόνο μια όψη της πραγματικότητας και βρίσκει λύσεις. Είναι τόσο απλό. Στην ουσία, δεν κάνει τίποτα άλλο από το να συμπεριφέρεται σαν τους πρωθυπουργούς των καφενείων. Απλώς, το “κάνε με Πρωθυπουργο για μια ημέρα και θα δεις, πώς θα έλυνα όλα τα προβλήματα της Ελλάδας”, το διατυπώνουν με ευφραδέστερο τρόπο. Η συμπεριφορά αυτή υπάρχει, βέβαια, σε κάθε απόχρωσης διανοούμενο.

Πολύ φοβάμαι ότι και αυτοί οι διανοούμενοι, όπως και οι συνάδελφοί τους της “άλλης πλευράς” και ανεξάρτητα από το εάν ζουν και δραστηριοποιούνται εδώ ή στο εξωτερικό είναι αποτελέσματα, αλλά και αναπαράγουν ταυτόχρονα την κυρίαρχη ελληνική αυτοθέαση: αυτή του θύματος, την εικόνα ότι κάτι λείπει, γιατί, είτε μας το πήραν από το ιδανικό παρελθόν, είτε βρίσκεται κάπου μακριά στο ιδεατό μέλλον. Οι άλλοι κλαίνε γιατί απέτυχε η Αριστερά στον Εμφύλιο ή ότι εάν δεν υπήρχε ο Στάλιν ο σοσιαλισμός θα είχε εξελιχθεί αλλιώς, δεν θα είχε καταρρεύσει κλπ. Αυτοί με τους οποίους ασχολούμαστε σε αυτήν την ανάρτηση θρηνούν με άλλα: Έλαχε στην Ελλάδα (στον ελλαδικό χώρο, καλύτερα), να πέσει στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και όχι στην Δυτική, κατά την διαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας· την περίοδο της Εικονομαχίας με τον Πάπα να υποστηρίζει την Ορθοδοξία και τον Αυτοκράτορα την Εικονομαχία, ο ελλαδικός χώρος αποσπάστηκε και εκκλησιαστικά από την Δύση (το δε Σχίσμα αργότερα οριστικοποίησε αυτή την αποκοπή)· και σε όλα αυτά στο τέλος και η Εικονομαχία με τον “πρωτοπροτεσταντισμό” της απέτυχε. Ο Ελλαδικός χώρος έχασε την ευκαιρία να κάνει την Μεταρρύθμισή του και να αναπτυχθεί προτεσταντικά και καπιταλιστικά και φυσικά οι όποιες ελπίδες εξανεμίσθηκαν με την κατάκτηση από τους Οθωμανούς. Να σημειώσουμε, πάντως, παρενθετικά, ότι ενώ υπάρχει θαυμασμός για την Μεταρρύθμιση και το ευρύτερο κίνημα της Διαμαρτύρησης, τα προτεσταντικά κινήματα των ΗΠΑ, εάν και αποτέλεσμα των παραπάνω, αντιμετωπίζεται απαξιωτικά, άξια μόνο για τους ρεπουμπλικανούς μεσοδυτικούς βλάχους και όχι για τους κοσμοπολίτες της Ανατολικής και της Δυτικής Ακτής. Για αυτούς η λογική συνέπεια της Μεταρρύθμισης πρέπει να είναι το άθρησκο Κράτος, όχι αυτό, που παρατηρείται στην Αμερική, εάν και στην Ευρώπη, ήταν η “πρεσβυτέρα θυγατέρα της (Καθολικής) Εκκλησίας”, η οποία χώρισε τα κοσμικά από τα εκκλησιαστικά. Όσο για την Ελλάδα, η εξέλιξη της ιστορίας την εμπόδισε να ξαναβιώσει έναν Διαφωτισμό ανάλογο με αυτόν της αρχαιότητας, όπου το θείο ήταν κάτι το περιθωριακό. Ήταν σίγουρα; Μήπως γίνεται ανάγνωση μόνο των πηγών, που επιβεβαιώνουν τις απόψεις τους; Ας πούμε, εάν έχω καταλάβει καλά ο Πλούταρχος είχε γράψει ένα δοκίμιο για την Δεισιδαιμονία, κάτι που μάς επιτρέπει να υποθέσουμε ότι δεν υπήρχε απλώς θρησκευτικό συναίσθημα σε μέρος του πληθυσμού, αλλά και πως για κάποιους ήταν και υπερβολικό-νοσηρό.

Φυσικά το θέμα δεν είναι η θρησκεία αυτή καθ’ εαυτή, αλλά πως εάν είχαν εξελιχθει ιδανικά τα πράγματα θα υπήρχε ο μετασχηματισμός σε μια ορθολογική-καπιταλιστική κοινωνία. Οι αντίπαλοί τους τα βάζουν και αυτοί με την θρησκεία (όπιο του λαού δεν την αποκαλούσε ο προφήτης τους; ), όμως η έλευση της καπιταλιστικής και ορθολογικής κοινωνίας θα αποτελούσε το στάδιο για να γίνει η επανάσταση, που θα έφερνε την σοσιαλιστική ουτοπία.

Εννοείται, φυσικά, ότι αυτή η γραμμική και μονοσήμαντη ανάγνωση, που κάνουν στην ιστορία, δεν λαμβάνει υπ’ όψιν της ότι στις ιστορίες των κοινωνιών κλπ, η ακμή ή η παρακμη του παρελθόντος και του παρόντος εμπεριέχει και τα αντίστοιχα σπέρματα ακμής και παρακμής του μέλλοντος. Ας πούμε, δεν είναι λογικό να υποθέσουμε ότι ενόσω ο Μεγάλος Αλέξανδρος εξεστράτευε προς την Ανατολή και οι επίγονοί του προσπαθούσαν να μοιράσουν διατηρήσουν την Αυτοκρατορία του, η Ρώμη -άγνωστη τότε και αφημένη στην ησυχία της- αναπτυσσόταν σιγά σιγά για να γίνει Μεσογειοκράτειρα δύναμη;

Εάν περιμένουμε κάτι από τους διανοούμενους δεν είναι η αφ’ υψηλού κριτική, ο σνομπισμός κλπ, αλλά προτάσεις και έμπνευση αισιοδοξίας. Οι παρεμβάσεις τους στον δημόσιο λόγο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης κλπ το λιγότερο που κάνουν είναι να προκαλούν μια μίζερη κατάθλιψη επιτείνοντας την αίσθηση ότι τίποτα δεν πρόκειται θετικό να γίνει εδώ πέρα. Συνεπώς είναι καλύτερο να μην τους παρακολουθούμε. Εξάλλου αδικούν και τους ίδιους τους τους εαυτούς. Η προσφορά τους (οπού και εκεί είναι η δουλειά τους, που μας καλούν και τους άλλους να κάνουμε) υπάρχει στις δημοσιεύσεις τους στα επιστημονικά περιοδικά, η οποία δεν θα έπρεπε να περιορίζεται μόνο στους φοιτητές, αλλά και στον ευρύτερο πληθυσμό. Στο κάτω κάτω γιατί να μην έχουμε ως φορολογούμενοι πολίτες, όπου με τους φόρους μας χρηματοδοτούμε και το Πανεπιστήμιο, πρόσβαση σε υπηρεσίες, όπως είναι το HEAL-LINK;

Περιμένουμε, επίσης, κάποιου είδους συστολή. Μόνο και μόνο επειδή έχουν αυτοχαρακτηρισθεί ( ή έστω η κοινωνία τους έχει αποδώσει τον τίτλο) “διανοούμενοι”, έχουν την αίσθηση ότι μπορούν να μιλούν έγκυρα επί παντός επιστητού: έτσι βλέπουμε αρχιτέκτονες να μιλούν για την κρίση στο σύστημα υγείας, φιλολόγους για την οικονομία, κτηνιάτρους για την χωροταξική ανάπτυξη κλπ.

Πέραν αυτών, καλό είναι να σταματήσει και το “εμφυλιοπολεμικό” κλίμα, που μοιάζει να αναπαράγει τα ζητήματα αυτοχθόνων και ετεροχθόνων. Ο Έλληνας διανοούμενος του εξωτερικού δεν συνιστά απειλή για τον συνάδελφό του του εσωτερικού, αλλά συνεργάτη. Από την άλλη δεν πρέπει να συμπεριφέρεται σαν σνομπ αποικιοκράτης, ούτε να έχει την οίηση ότι γνωρίζει τα πάντα καλύτερα για την κατάσταση στην Ελλάδα χωρίς να έχει άμεση εποπτεία.