Λογική και Επανάσταση
του ΧΕΡΜΠΕΡΤ ΜΑΡΚΟΥΖΕ(τόμος Α')
 |
| ΡΕΝΑΤΟ ΓΚΟΥΤΟΥΖΟ - Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ- 1962 |
Οι δυσκολίες για να συσχετισθεί η επιβολή της τάξεως με την εξωτερική
πολιτική του κράτους,εξαφανίζονται αν λάβουμε υπόψη το γεγονός,ότι η
επιβολή της τάξεως,κατά τον Χέγγελ,είναι δημιούργημα των συνεχώς
αυξανόμενων ανταγωνισμών της κοινωνικής διάρθρωσης,και εισάγεται στο
κοινωνικό σύστημα για ν' ανταπεξέλθει σ' αυτές τις
αντιθέσεις.Κατ'αναλογίαν,η γραμμή που οδηγεί απ'την επιβολή της τάξεως
στο κράτος(το οποίο ολοκληρώνει ό,τι αρχινά η επιβολή της τάξεως)δεν
είναι απότομη.Ο Χέγγελ ορματίζεται μια τελική κατάστση όπου "ο μόχθος
όλων θα υπόκειται σε διοικητική ρύθμιση".Αυτό,λέει,θα "επιβραδύνει και
θ'αποδυναμώσει τις επικίνδυνες αναταραχές" στις οποίες είναι επιρρεπής η
αστική κοινωνία.Μ'άλλα λόγια,ένας ολοκληρωτικός κοινωνικός οργανισμός
θ'αφήσει μικρότερα χρονικά περιθώρια"για να βρούν έδαφος οι
συγκρούσεις,απλώς και μόνο υπακούοντας στην τυφλή αναγκαιότητα".
Η επιβολή της τάξεως,ωστόσο,δεν αποτελεί το μόνο φάρμακο.Η αταξία της αστικής κοινωνίας θα χαλιναγωγηθεί από έναν άλλο θεσμό,το Συγκροτημένο Σώμα,που ο Χέγγελ το εκλαμβάνει σύμφωνα με το παλιό συντεχνιακό σύστημα,με ορισμένα χαρακτηριστικά που προστίθενται απ'το σύγχρονο συντεχνιακό κράτος.Το Σώμα είναι τόσο οικονομική,όσο και πολιτική μονάδα,με την εξής διττή λειτουργία : 1) να επιφέρει την ενότητα στα ανταγωνιστικά οικονομικά συμφέροντα και δραστηριότητες και 2) να προασπίζει τα οργανομένα συμφέροντα της αστικής κοινωνίας απέναντι στο κράτος.Το Σώμα επιβλέπεται από το κράτος,αλλ' αποσκοπέι να κατοχυρώνει τα υλικά συμφέροντα του εμπορίου και της βιομηχανίας.Κεφάλαιο και εργασία,παραγωγός και καταναλωτής,ατομικό κέρδος και γενική ευημερία συναντώνται μέσα στο Σώμα,όπου τα ειδικά,επιμέρους συμφέροντα οικονικών υποκειμένων,αποκαθίστνται απ'τον σκέτο εγωισμό,ώστε να μπορούν να ταιριάξουν στην καθολική διάρθρωση του κράτους.
Ο Χέγγελ δεν εξηγεί πως είναι δυνατά όλα τούτα.Φαίνεται ότι το Σώμα επιλέγει τα μέλη του σύμφωνα με τα πραγματικά τους προσόντα κι ότι εγγυάται την απρόσκοπτη δράση τους και δουλειά τους,αλλά αυτό μοιάζει να'ναι όλο κι όλο.Το Σώμα παραμένει πάνω απ'όλα μια ιδεολογική δύναμη,μια οντότητα που προτρέπει το άτομο να εργαστεί για ένα ιδανικό που δεν υπάρχει,για "τον χωρίς εγωισμό σκοπό του συνόλου".Επιπλέον,το Σώμα θα του απονείμει την έγκριση του αναγνωρισμένου μέλους της κοινωνίας.Στην πραγματικότητα,ωστόσο,δεν είναι το άτομο,αλλά η οικονομική λειτρουγία που προβαίνει στην αναγνώριση.Το άτομο,λοιπόν,καρπώνεται μόνο ένα ιδεολογικό αγαθό.Ανταμοιβή του είναι η "τιμή"ν'ανήκει στο Σώμα.
Το Σώμα οδηγεί απ'το χώρο της αστικής κονωνίας σ'αυτόν του κράτους.Το κράτος είναι ουσιαστικά ξεχωριστό και διάφορο απ'την κοινωνία.΄Το αποφασιστικό χαρακτηριστικό της αστικής κονωνίάς είναι η "ασφάλεια και προστασία της ιδιοκτησίας και της προσωπικής ελευθερίας" ,κι ο τελικός σκοπός της "το συμφέρον του ατομου".Το κράτος έχει ολότελα διαφορετική λειτουργία,και συνδέεται με το άτομο κατ'άλλον τρόπο."Ενωση καθ'εαυτή είναι το πραγματικό περιεχόμενο και ο σκοπός"του κράτους.Ο συγχωνευτικός παράγοντας είναι το οικουμενικό,κι όχι το επιμέρους.Το άτομο μπορεί ίσως να "περάσει μιαν ουκουμενική ζωή"μέσα στο κράτος.Οι ιδιαίτρες ικανοποιήσεις του,οι δραστηριότητές του,κι οι τρόποι ζωής του,ρυθμίζονται εδώ απ'το κοινό συμφέρον.Το κράτος αποτελεί υποκείμενο,με την αυστηρή έννοια της λέξης,δηλαδή τον κομιστή και εντολοδόχο κάθε ατομικής πράξης,που τώρα τελεί υπό "οικουμενικούς νόμους και βασικές αρχές.
Οι νόμοι κι οι βασικές αρχές του κράτους καθοδηγούν τις πράξεις ελεύθερα σκεπτόμενων υποκειμένων,έτσι που,στοιχείο τους να μην είναι η φύση,αλλά το πνέυμα,η ορθολιγική γνώση και βούληση συνεργαζόμενων ατόμων.Αυτό είναι το νόημα της ονομασίας που δίνει στο κράτος ο Χέγγελ οταν το αποκαλεί "Αντικειμενικό Πνέυμα".Το κράτος δημιουργεί μια τάξη που δεν εξαρτάται,όπως εξαρτιόταν η αστική κοινωνία,απ'την τυφλή αλληλεπίδραση των ιδιωτικών αναγκών,για να διατηρηθεί η συνέχισή του.Το "σύστημα αναγκών" γίνεται ένα συνειδητό σχήμα ζωής,που ελέγχεται απ'τις αυτόνομες(μεσ'από το κοινό συμφέρον)αποφάσεις.Το κράτος ,λοιπόν,μπορεί να καταδηλωθεί σαν "πραγμάτωση της ελευθερίας".
Αναφέραμε παραπάνω,ότι,κατά την άποψη του Χέγγελ,το θεμελιώδες καθήκον του κράτους είναι να κάνει να συμπέσουν το άτομικό(=ειδικό)και το γενικό συμφέρον,ώστε να διαφυλλάττονται τα δικαιώματα και οι ελευθερίες του ατόμου.Ωστόσο,μια τέτοια αξίωση προϋποθέτει την ταύτιση κράτους και κοινωνίας,όχι την διάστασή τους,Γιατί,οι ανάγκες και συμφέροντα του ατόμου υπάρχουν στην κοινωνία,και,ανεξάρτητα απ'το πως διαμορφώνονται απ' τις απαιτήσεις της κοινής ευημερίας,προβάλλουν μέσα στις κοινωνικές λειτουργίες που διέπουν την ατομική ζωή,και παραμένουν δεμένα μαζί τους.Έτσι,η αξίωση για ελευθερία και ευτυχία επιστρέφει πίσω στην κοινωνία,και δεν κλίνει τελικά προς το κράτος.Κατά τον Χέγγελ,το κράτος δεν έχει άλλο σκοπό απ'την "σύμπραξη καθεαυτή".Μ' άλλα λόγια,δεν έχει διόλου σκοπό όταν η οικονομική και η κοινωνική διάρθρωση συνιστούν μια "πραγματική σύμπραξη". Η λειτουργία εναρμόνισης του ατόμου με το οικουμενικό θα επεφερε το "μαρασμό"του κράτους,κι όχι το αντίθετο.
απόσπασμα από το βιβλίο
Χέρμπερτ Μαρκούζε
ΛΟΓΙΚΗ και ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
"ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΟΥ ΧΕΓΓΕΛ
Μετάφραση : Φ.ΚΟΝΔΥΛΗ
από KaRiNa
Η επιβολή της τάξεως,ωστόσο,δεν αποτελεί το μόνο φάρμακο.Η αταξία της αστικής κοινωνίας θα χαλιναγωγηθεί από έναν άλλο θεσμό,το Συγκροτημένο Σώμα,που ο Χέγγελ το εκλαμβάνει σύμφωνα με το παλιό συντεχνιακό σύστημα,με ορισμένα χαρακτηριστικά που προστίθενται απ'το σύγχρονο συντεχνιακό κράτος.Το Σώμα είναι τόσο οικονομική,όσο και πολιτική μονάδα,με την εξής διττή λειτουργία : 1) να επιφέρει την ενότητα στα ανταγωνιστικά οικονομικά συμφέροντα και δραστηριότητες και 2) να προασπίζει τα οργανομένα συμφέροντα της αστικής κοινωνίας απέναντι στο κράτος.Το Σώμα επιβλέπεται από το κράτος,αλλ' αποσκοπέι να κατοχυρώνει τα υλικά συμφέροντα του εμπορίου και της βιομηχανίας.Κεφάλαιο και εργασία,παραγωγός και καταναλωτής,ατομικό κέρδος και γενική ευημερία συναντώνται μέσα στο Σώμα,όπου τα ειδικά,επιμέρους συμφέροντα οικονικών υποκειμένων,αποκαθίστνται απ'τον σκέτο εγωισμό,ώστε να μπορούν να ταιριάξουν στην καθολική διάρθρωση του κράτους.
Ο Χέγγελ δεν εξηγεί πως είναι δυνατά όλα τούτα.Φαίνεται ότι το Σώμα επιλέγει τα μέλη του σύμφωνα με τα πραγματικά τους προσόντα κι ότι εγγυάται την απρόσκοπτη δράση τους και δουλειά τους,αλλά αυτό μοιάζει να'ναι όλο κι όλο.Το Σώμα παραμένει πάνω απ'όλα μια ιδεολογική δύναμη,μια οντότητα που προτρέπει το άτομο να εργαστεί για ένα ιδανικό που δεν υπάρχει,για "τον χωρίς εγωισμό σκοπό του συνόλου".Επιπλέον,το Σώμα θα του απονείμει την έγκριση του αναγνωρισμένου μέλους της κοινωνίας.Στην πραγματικότητα,ωστόσο,δεν είναι το άτομο,αλλά η οικονομική λειτρουγία που προβαίνει στην αναγνώριση.Το άτομο,λοιπόν,καρπώνεται μόνο ένα ιδεολογικό αγαθό.Ανταμοιβή του είναι η "τιμή"ν'ανήκει στο Σώμα.
Το Σώμα οδηγεί απ'το χώρο της αστικής κονωνίας σ'αυτόν του κράτους.Το κράτος είναι ουσιαστικά ξεχωριστό και διάφορο απ'την κοινωνία.΄Το αποφασιστικό χαρακτηριστικό της αστικής κονωνίάς είναι η "ασφάλεια και προστασία της ιδιοκτησίας και της προσωπικής ελευθερίας" ,κι ο τελικός σκοπός της "το συμφέρον του ατομου".Το κράτος έχει ολότελα διαφορετική λειτουργία,και συνδέεται με το άτομο κατ'άλλον τρόπο."Ενωση καθ'εαυτή είναι το πραγματικό περιεχόμενο και ο σκοπός"του κράτους.Ο συγχωνευτικός παράγοντας είναι το οικουμενικό,κι όχι το επιμέρους.Το άτομο μπορεί ίσως να "περάσει μιαν ουκουμενική ζωή"μέσα στο κράτος.Οι ιδιαίτρες ικανοποιήσεις του,οι δραστηριότητές του,κι οι τρόποι ζωής του,ρυθμίζονται εδώ απ'το κοινό συμφέρον.Το κράτος αποτελεί υποκείμενο,με την αυστηρή έννοια της λέξης,δηλαδή τον κομιστή και εντολοδόχο κάθε ατομικής πράξης,που τώρα τελεί υπό "οικουμενικούς νόμους και βασικές αρχές.
Οι νόμοι κι οι βασικές αρχές του κράτους καθοδηγούν τις πράξεις ελεύθερα σκεπτόμενων υποκειμένων,έτσι που,στοιχείο τους να μην είναι η φύση,αλλά το πνέυμα,η ορθολιγική γνώση και βούληση συνεργαζόμενων ατόμων.Αυτό είναι το νόημα της ονομασίας που δίνει στο κράτος ο Χέγγελ οταν το αποκαλεί "Αντικειμενικό Πνέυμα".Το κράτος δημιουργεί μια τάξη που δεν εξαρτάται,όπως εξαρτιόταν η αστική κοινωνία,απ'την τυφλή αλληλεπίδραση των ιδιωτικών αναγκών,για να διατηρηθεί η συνέχισή του.Το "σύστημα αναγκών" γίνεται ένα συνειδητό σχήμα ζωής,που ελέγχεται απ'τις αυτόνομες(μεσ'από το κοινό συμφέρον)αποφάσεις.Το κράτος ,λοιπόν,μπορεί να καταδηλωθεί σαν "πραγμάτωση της ελευθερίας".
Αναφέραμε παραπάνω,ότι,κατά την άποψη του Χέγγελ,το θεμελιώδες καθήκον του κράτους είναι να κάνει να συμπέσουν το άτομικό(=ειδικό)και το γενικό συμφέρον,ώστε να διαφυλλάττονται τα δικαιώματα και οι ελευθερίες του ατόμου.Ωστόσο,μια τέτοια αξίωση προϋποθέτει την ταύτιση κράτους και κοινωνίας,όχι την διάστασή τους,Γιατί,οι ανάγκες και συμφέροντα του ατόμου υπάρχουν στην κοινωνία,και,ανεξάρτητα απ'το πως διαμορφώνονται απ' τις απαιτήσεις της κοινής ευημερίας,προβάλλουν μέσα στις κοινωνικές λειτουργίες που διέπουν την ατομική ζωή,και παραμένουν δεμένα μαζί τους.Έτσι,η αξίωση για ελευθερία και ευτυχία επιστρέφει πίσω στην κοινωνία,και δεν κλίνει τελικά προς το κράτος.Κατά τον Χέγγελ,το κράτος δεν έχει άλλο σκοπό απ'την "σύμπραξη καθεαυτή".Μ' άλλα λόγια,δεν έχει διόλου σκοπό όταν η οικονομική και η κοινωνική διάρθρωση συνιστούν μια "πραγματική σύμπραξη". Η λειτουργία εναρμόνισης του ατόμου με το οικουμενικό θα επεφερε το "μαρασμό"του κράτους,κι όχι το αντίθετο.
απόσπασμα από το βιβλίο
Χέρμπερτ Μαρκούζε
ΛΟΓΙΚΗ και ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
"ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΟΥ ΧΕΓΓΕΛ
Μετάφραση : Φ.ΚΟΝΔΥΛΗ
από KaRiNa
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου