ΒΙΒΛΙΟ: Η γοητεία του φασισμού Η γοητεία του φασισμού Δύο δοκίμια Συγγραφείς:   Σούζαν Σόνταγκ Θέμα:  (XXX) Γλώσσα-κριτική (Δοκίμια, Εκδότης: Ύψιλον Μετάφραση:  Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος Σελίδες:  85 Ημ. Έκδοσης: 23/06/2010

Στο βιβλίο αυτό παρατίθενται δύο δοκίμια που ανήκουν στο ίδιο θεματικό πλαίσιο "τέχνη και φασισμός". Το πρώτο αναφέρεται στη Λένι Ρίφενσταλ και το άλλο στο κινηματογραφικό έργο του Γιούργκεν Ζύμπερμπεργκ. Το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν για το σημερινό αναγνώστη έχει να κάνει με την ανίχνευση των αιτίων μιας διαφαινόμενης κατά τη δεκαετία του 70 απενοχοποίησης κάποιων φωτογενών μορφών του φασισμού, αιτίων τα οποία η Σόντακ εντοπίζει "στις νέες ευκαιρίες που δόθηκαν στην ιδέα του ωραίου" μέσα στην κοινωνία του θεάματος και του life style. Η γοητεία της Ακροδεξιάς ιδέες Ν. ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ - Α. ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ | Κυριακή 4 Μαρτίου 2007 Δεν είναι κρυφό, αν και πάντα αμαρτωλό, το ότι κορυφαίοι και πρωτοπόροι ευρωπαίοι διανοούμενοι ασπάστηκαν το πολιτικό όραμα του φασισμού στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Ο κατάλογος είναι μακρός: Μάρτιν Χάιντεγκερ, Ερνστ Γιούνγκερ, Καρλ Σμιτ, Γκότφριντ Μπεν, Εζρα Πάουντ, Ρομπέρ Μπριζιγιάκ, Πιερ Ντριέ Λα Ροσέλ, Λουί Φερντινάν Σελίν, Φιλίπο Μαρινέτι, Γκαμπριέλε ντ' Ανούντσιο... Καθώς οι θέσεις για την αποκλειστικά οικονομική βάση του φασισμού ή για τον φασισμό ως «αντιδιανοητικό φαινόμενο» έχουν ξεθωριάσει, η έρευνα για τις πνευματικές ρίζες της ακροδεξιάς πολιτικής είναι ανοιχτή. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι όλα αυτά ανήκουν στην Ιστορία και ότι πολλοί από τους «φασίστες» διανοούμενους, ιδιαίτερα οι δημιουργοί, έχουν κριθεί, έχουν περάσει το καθαρτήριο και έχουν πάρει τη θέση τους. Δεν συμβαίνει όμως έτσι αν λάβουμε υπόψη μας τον σάλο που προκλήθηκε πριν από δεκαπέντε και πλέον χρόνια με την αποκάλυψη για το ναζιστικό παρελθόν του Χάιντεγκερ. Το θέμα εξακολουθεί να προκαλεί πολεμικές, πολύ περισσότερο που ο γερμανός φιλόσοφος ήταν ένας από τους maitres penseurs σύγχρονων γάλλων θεωρητικών, όπως του Φουκό ή του Ντεριντά, τοποθετημένων γενικά στην Αριστερά και ηγετικών μορφών του λεγόμενου θεωρητικού μεταδομισμού. Ο αμερικανός ιστορικός των ιδεών Ρίτσαρντ Γουόλιν, καθηγητής στο City University της Νέας Υόρκης, επαναφέρει το θέμα με το βιβλίο του Η γοητεία του ανορθολογισμού (αγγλικός τίτλος The Seduction of Unreason), που κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ το 2004. Σε αυτό το βιβλίο, που δημιουργεί νέες προϋποθέσεις ανάγνωσης της ιδεολογίας ή των ιδεολογιών, ακόμη και της τέχνης και της λογοτεχνίας, στη σημερινή εποχή που ο μεταμοντερνισμός έχει τελειώσει, ο Γουόλιν προσπαθεί να δείξει ότι στις ρίζες του μεταμοντερνισμού βρίσκονται πολύ «πρωτοφασίστες literati» της δεκαετίας του '30 και ότι ο μεταμοντερνισμός ως αριστερή ιδεολογία έχει πολλές συγγένειες με τους διανοούμενους πολέμιους του Διαφωτισμού. «Ο Οσβαλντ Σπένγκλερ, ο Καρλ Σμιτ και ο Μάρτιν Χάιντεγκερ συσπειρώθηκαν υπό τη σημαία του φασισμού, που είχε γίνει η τελευταία σανίδα σωτηρίας της αντεπαναστατικής ιδεολογίας στον αγώνα της κατά των "διαβρωτικών" αρχών του φιλελευθερισμού, του ατομικισμού και της ελευθερίας της σκέψης» γράφει ο Γουόλιν, ορίζοντας, κατά κάποιον τρόπο, το κίνημα του αντι-διαφωτισμού. Ο Γουόλιν δεν μένει απλώς σε ένα θεωρητικό σχήμα. Πιστεύει ότι οι αντιλήψεις του αντιδιαφωτισμού εμπότισαν τον λόγο της μεταμοντέρνας Αριστεράς, με αποτέλεσμα να προκληθούν τερατογενέσεις, όπως ο φιλοσοφικός αναρχισμός, ο πολιτισμικός σχετικισμός και η καχυποψία απέναντι στον ορθό λόγο και στη δημοκρατία. Το ότι «οι δημοκρατικοί κανόνες είναι ένα προπέτασμα καπνού που συγκαλύπτει εδραιωμένα συμφέροντα» είναι μια χαρακτηριστική - κατά τον Γουόλιν - εκδήλωση αυτής της αριστερής ή αριστερίστικης πρακτικής. Αλλά ο μεγαλύτερος κίνδυνος αυτού του μεταμοντερνισμού είναι - κατά τον Γουόλιν - η ανακήρυξη της πολιτικής της διαφοράς ως νέας πνευματικής ορθοδοξίας. Ο Γουόλιν προειδοποιεί ότι η άκριτη εξύμνηση της διαφοράς μπορεί εύκολα να διολισθήσει σε έναν νέο πνευματικό φυλετισμό. «Η παρουσίαση των πολιτισμών ως κλειστών μονάδων οδηγεί στον εθνοκεντρισμό και αποκλείει τον κοσμοπολιτισμό» γράφει ο Γουόλιν. «Το χειρότερο είναι ότι οδηγεί στην πρόωρη εγκατάλειψη του κοινού εδάφους πάνω στο οποίο μπορεί να διεξαχθεί ένας εποικοδομητικός διάλογος». Ο Γουόλιν χωρίζει το βιβλίο του σε δύο μεγάλα μέρη με τις αντίστοιχες παρεκβάσεις τους. Το πρώτο μέρος έχει τίτλο «επανεξετάζοντας τη γερμανική ιδεολογία» (Νίτσε, Γιουνγκ, Γκάνταμερ) με παρέκβαση τη γερμανική νέα Δεξιά. Το δεύτερο μέρος έχει τίτλο «μαθήματα γαλλικών» (Μπατάιγ, Μπλανσό, αποδόμηση) με παρέκβαση τη γαλλική νέα Δεξιά. Στο εξώφυλλο του βιβλίου, το έργο του Τζόρτζιο ντε Κίρικο «Το τραγούδι της Αγάπης» αποτελεί στοιχείο του πραγματευτικού ύφους του Γουόλιν. Η μορφή του Απόλλωνα του Μπελβεντέρε, συνδυασμένη με ένα λαστιχένιο χειρουργικό γάντι, είναι μια εικονοποιία ανορθολογική που έχει τη δύναμη να σαγηνεύσει και να αποπλανήσει. Το βιβλίο του Γουόλιν ανοίγει σίγουρα νέους δρόμους μελέτης της ιδεολογίας μετά τον μεταμοντερνισμό, γι' αυτό έχει γίνει αποδεκτό από κορυφαίους θεωρητικούς, όπως ο Ρόρτι. Σίγουρα όμως θα ενοχλήσει καθώς κρίνει την Ευρώπη από την πλευρά της Αμερικής, ίσως γιατί ο ίδιος θίγεται από τη θέση της Ευρώπης για την Αμερική, από εκείνο που έλεγε για παράδειγμα ο Μποντριγιάρ, ότι η Αμερική είναι η προσωποποίηση της παρακμής. ΛΟΥΪ ΦΕΡΝΤΙΝΑΝ ΣΕΛΙΝ Ο Λουί Φερντινάν Σελίν (1894-1961) ανήκει στους μεγαλύτερους γάλλους πεζογράφους του 20ού αιώνα. Το αριστούργημά του Ταξίδι στην άκρη της νύχτας (1932) παραμένει ένα από τα κορυφαία μυθιστορήματα παγκοσμίως και προδρομικό για τις τάσεις που επικράτησαν στη μεταπολεμική πεζογραφία, αφού ήταν το πρώτο που εισήγαγε στο μυθιστόρημα τον «αρνητικό» ήρωα. Ο Σελίν ωστόσο υπήρξε λυσσαλέος αντισημίτης και κατά τη διάρκεια της Κατοχής συνεργάστηκε με τους γερμανούς κατακτητές. Για να αποφύγει τις συνέπειες κατέφυγε το 1944 στη Γερμανία, δικάστηκε ερήμην και καταδικάστηκε το 1950 σε έναν χρόνο φυλάκιση. To επόμενο έτος δόθηκε αμνηστία και ο Σελίν επέστρεψε στη Γαλλία όπου και πέθανε 10 χρόνια αργότερα. Τα μεταπολεμικά του έργα θεωρούνται σήμερα ασήμαντα. ΕΖΡΑ ΠΑΟΥΝΤ Ο Εζρα Πάουντ (1885-1972) ήταν το μαύρο πρόβατο του αγγλοσαξονικού μοντερνισμού. Αντιφατική προσωπικότητα, εριστικός και πείσμων αλλά πρώτης γραμμής ποιητής και μεταφραστής, στη δεκαετία του '30 συνδέθηκε στενά με το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι. Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου πραγματοποίησε μια σειρά προπαγανδιστικών εκπομπών υπέρ του Αξονα από τον ραδιοφωνικό σταθμό της Ρώμης. Εξαιτίας τους συνελήφθη το 1945 και μεταφέρθηκε στην Αμερική για να δικαστεί επί εσχάτη προδοσία. Το δικαστήριο τον έκρινε πνευματικά διαταραγμένο και ακατάλληλο για δίκη και ο Πάουντ εγκλείστηκε στο Ψυχιατρείο της Αγίας Ελισάβετ, από όπου απελευθερώθηκε το 1959. Ευθύς αμέσως αναχώρησε για την Ιταλία. Πέθανε 14 χρόνια αργότερα στη Βενετία. ΜΑΡΤΙΝ ΧΑΪΝΤΕΓΚΕΡ Για πολλούς ο Μάρτιν Χάιντεγκερ (1889-1976) είναι ο σημαντικότερος γερμανός φιλόσοφος του 20ού αιώνα. Το πολιτικό του παρελθόν ωστόσο προκάλεσε πλήθος αντιγνωμιών γύρω από την προσωπικότητά του. Το 1933 μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, ο φιλόσοφος εξελέγη πρύτανης του Πανεπιστήμιου του Φράιμπουργκ κι ευθύς αμέσως έγινε μέλος του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος από το οποίο δεν αποχώρησε ποτέ. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο τού απαγορεύθηκε να διδάσκει σε γερμανικά πανεπιστήμια, αλλά το 1951 η απόφαση αυτή ανακλήθηκε και αναγορεύθηκε ομότιμος καθηγητής με όλα τα προνόμια που συνεπαγόταν η θέση. Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι ο Χάιντεγκερ βοήθησε τη Χάνα Αρεντ, που ήταν μαθήτριά του και εβραία και με την οποία διατηρούσε εξωσυζυγική σχέση, να διαφύγει από τη Γερμανία και να μεταβεί στις ΗΠΑ. ΠΙΕΡ ΝΤΡΙΕ ΛΑ ΡΟΣΕΛ Ο Πιερ Ντριέ Λα Ροσέλ (1893-1945) καταγόταν από μικροαστική οικογένεια της Νορμανδίας με εθνικιστικό υπόβαθρο. Στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε ως στρατιώτης, τραυματίστηκε τρεις φορές και αυτό τον σημάδεψε στην υπόλοιπη ζωή του. Είχε πάντοτε αντιδημοκρατικές πεποιθήσεις που τον οδήγησαν στο να υποστηρίξει την κατοχή της Βόρειας Γαλλίας από τους Γερμανούς κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και να συνεργαστεί με τους κατακτητές. Με την απελευθέρωση του Παρισιού το 1944 αναγκάστηκε να κρυφτεί για να αποφύγει τις συνέπειες. Τον Μάιο του 1945 αυτοκτόνησε. Ο Ντριέ Λα Ροσέλ υπήρξε σημαντικός συγγραφέας (ο Μαλρό, λ.χ., τον εκτιμούσε αφάνταστα), αλλά η φασιστική του δράση αμαύρωσε το έργο του. Διαβάστε περισσότερα: http://www.tovima.gr/default.asp?pid=46&ct=47&artid=162427&dt=04/03/2007#ixzz0s9V9yCui