Αναγνώστες

Δευτέρα 28 Ιουνίου 2010

Όψεις της μαζικής κουλτούρας απο τυο Μπλογκ Κίνηση για τον Ελευθεριακό Δημοτισμό

Όψεις της μαζικής κουλτούρας

24/06/2010 at 12:16 μμ (Αναλύσεις, Θεωρητικά)
Ο καπιταλισμός γνωρίζει δραματικές μεταμορφώσεις τα τελευταία χρόνια, οι οποίες μπορούν να ανιχνευθούν εξίσου στη σφαίρα της μαζικής κουλτούρας, και κυρίως στα ηλεκτρονικά μέσα, με κυρίαρχη την τηλεόραση που παραμένει κεντρική ιδιαίτερα στην ελληνική πραγματικότητα.
Παρατηρείται καταρχήν μία κατακόρυφη αύξηση των εκπομπών μαγειρικής. Δημοφιλείς εκπομπές περιέχουν οπωσδήποτε εκτενή θέματα μαγειρικής. Αλλά, το κυριότερο, εκπομπές αποκλειστικά μαγειρικής πληθαίνουν. Συγχρόνως, αυξάνονται και οι εκπομπές που έχουν ως θέμα έναν συνδυασμό της μαγειρικής με άλλα θέματα (π.χ. ταξίδια) ή με ριάλιτι διαγωνισμούς πάσης φύσεως.
Εφόσον φθίνει ολοένα η πολιτική ζωή, και η υπόσχεση ελευθερίας που τη συνοδεύει, το έδαφος κερδίζει η αναγκαιότητα που διέπει παραδοσιακά τη σφαίρα της ιδιωτικής ζωής. Στο μέτρο που το πεπρωμένο της κοινωνικής και πολιτικής ζωής αποξενώνεται συνεχώς από τους ίδιους της τους φορείς, αυτοί μπορούν να στραφούν μονάχα στις μικροϋποθέσεις τους. Τι θα φάμε, τι θα πιούμε… Οδηγούμαστε σε μία απολιτική κατάσταση, στην οποία τον κεντρικό ρόλο καταλαμβάνει η επιβίωση, δηλαδή η αναγκαιότητα. Όλα τα άλλα δυσφημούνται ως παροδικά ή φαντασιοκοπίες. Όμως, πρέπει να φάμε. Αυτό δεν αλλάζει. Αυτή η βιαιότητα βαραίνει στη συνείδηση των ανθρώπων στο μέτρο που συνοδεύεται από την πλήρη υποτίμησή τους ως πολιτικών όντων. Συνεπώς, η αναγκαιότητα πρέπει να αποκτήσει ένα ωραίο ιδεολογικό περιτύλιγμα (δεν μπορεί να πει κανείς ότι δεν είναι συμπαθητικοί οι διάφοροι μαμαλάκηδες και βέφες).
Στο μέτρο που επιτείνονται οι καπιταλιστικές απαιτήσεις για υπακοή και προσαρμογή, οτιδήποτε διέπεται από ακριβείς κανόνες θεωρείται σύστοιχο της καθώς πρέπει ζωής. Στις συνταγές όλα είναι μετρημένα. Ακολουθούνται τυφλά κανόνες. Οι άνθρωποι βρίσκουμε τον εαυτό που η κοινωνία απαιτεί, μιμούμενοι τις συνταγές που μας υποδεικνύουν στο γυαλί. Αναπαράγεται έτσι ο ποθητός ανθρωπολογικός τύπος, χωρίς πολλές τύψεις. Η υπακοή είναι εύκολη, μαζί με το τέλος κάθε ενεργού διαμεσολάβησης. Από τη μία η ανάγκη να φας, από την άλλη το μέτρο και οι κανόνες που επιβάλλονται για ένα σωστό φαγητό, και ο ανήμπορος άνθρωπος έχει βρει μπροστά του το αυτόματο που αγωνίζεται να γίνει αν θέλει να λάβει την καθολική αναγνώριση.
Οι διαδικασίες στον σύγχρονο καπιταλισμό είναι αστραπιαίες. Απλά μπορεί να δει κανείς με τι ταχύτητα αυξάνεται το εθνικό χρέος των Η.Π.Α. Η διάρκεια δεν έχει θέση σε μία ζωή στην οποία μπορεί ξαφνικά να χάσεις το σπίτι σου μαζί με τους κόπους μιας ζωής (στο χρηματιστήριο, σε μία χρεοκοπημένη τράπεζα ή ασφαλιστική εταιρία). «Έσω έτοιμος» είναι το μόνιμο σύνθημα. Μπορεί εν τέλει να έρθει εκείνη η αναμενόμενη ευκαιρία. Πάντως είσαι μόνος σου και δεν ξέρεις τι σου ξημερώνει. Τι πιο συμβατό μ’ αυτή την αλλοτριωτική σύλληψη του χρόνου από την προσωρινότητα του φαγητού. Όλα γίνονται με μία καταραμένη ομορφιά που προορίζεται σε λίγο να αφανισθεί. Η κάθε ενέργεια σηματοδοτεί απόγνωση. Πριν ολοκληρωθεί πρέπει να επαναληφθεί. Μετά το μεσημεριανό ακολουθεί το βραδινό.
Το φαγητό επίσης απευθύνεται στις αισθήσεις και μόνο. Δεν χωρούν εκεί κριτική δύναμη και έννοιες. Σ’ εμένα αρέσουν τα φασολάκια, και κάποιος άλλος τα μισεί. Τέλος της συζήτησης. Ο πιο ακραίος σχετικισμός και υποκειμενισμός αναδύεται μαζί με τη μυρωδιά που ευχαριστιόμαστε ή απεχθανόμαστε. Ο έλλογος εξοπλισμός των ανθρώπων υποβαθμίζεται, όπως θα έπρεπε εξάλλου σ’ έναν κόσμο που αποζητά συμβιβασμό και προσαρμογή. Μαζί εξατμίζεται η κοινωνικότητά τους, στη αυξανόμενη θερμότητα της ατομικής αρέσκειας. Κάτι βρίσκετα για όλα τα κατακερματισμένα γούστα.
Όμως χρειάζεται και η κατάλληλη ιδεολογία. Το μαγείρεμα είναι τέχνη σου λένε. Μπορείς να χαροποιείς τους γύρω σου ανθρώπους. Κάνει τη ζωή μας ομορφότερη η ενασχόληση μ’ αυτές τις εκπομπές γιατί το φαγητό είναι τόσο πολύ μέρος της ζωής μας. Το ίδιο με την καπιταλιστική ιδεολογία: οι παραγωγικές σχέσεις παρουσιάζονται ως αναγκαίες ή ως ενδεδυμένες τον μανδύα της ισότητας, ενώ οι παραγωγικές δυνάμεις είναι βουτηγμένες στη μεγαλύτερη ανισότητα. Παραγωγικές σχέσεις εδώ εννοούνται ως η βιτρίνα της κοινωνικής ζωής, και παραγωγικές δυνάμεις ως η πραγματικότητά της. Βεβαίως το μαγείρεμα δεν μπορεί να είναι τέχνη. Η τέχνη επικαλείται τόσο την έννοια όσο και τις αισθήσεις, σ’ ένα ελεύθερο παιχνίδι υπό την καθοδήγηση της φαντασίας. Η τέχνη έχει διάρκεια και μία απόσταση από την εμπειρική πραγματικότητα. Καμία σχέση με το μαγείρεμα. Αλλά αν και δεν είναι τέχνη, η μαγειρική μπορεί όντως να είναι όμορφη και δημιουργική, όπως τυπικά υπάρχει και ισότητα στον τρόπο συνάντησης των καπιταλιστικών ανθρώπων στην αγορά. Αυτό όμως στο κατάλληλο περιβάλλον δεν λειτουργεί παρά ως συγκαλύπτουσα ιδεολογία που συγχέει ολοφάνερα ψέματα με δυνητικές αλήθειες.
Στην ίδια επικράτηση του ιδιώτη ανθρώπου έναντι του πολιτικού, εδράζεται και η κυριαρχία των μεσημεριανών κουτσομπολίστικων εκπομπών. Όλη η κοινωνία παρουσιάζεται ως νοικοκυριό που πρέπει να αντιμετωπίσει τις καθημερινές υποθέσεις του. Διαζύγια, πτωχεύσεις, θάνατοι, γεννήσεις, επαγγελματική ανέλιξη και τραγωδίες, όλα υπό το έμβλημα μίας καθολικότητας που είναι το κουφάρι της ατομικότητας σε μία βάρκα ναυαγών.
Την ίδια στιγμή, τεράστια επιτυχία γνωρίζουν οι εκπομπές που δεν παράγουν κάτι πρωτογενές αλλά βασικά παρουσιάζουν βιντεάκια τηλεοπτικής κορύφωσης. Εδώ εντάσσονται, σε διαφορετικό βαθμό έκαστος, οι κάθε λαζόπουλοι, θέμοι, και κανάκηδες. Δεν ενδιαφέρει εδώ το ότι περιβάλλονται αυτά τα βιντεάκια με λιγότερα ή περισσότερα σχόλια (εύστοχα ή, τις περισσότερες φορές, άστοχα) αλλά ότι αποτελούν τον βασικό κορμό των εκπομπών αυτών (πολλές φορές με το πρόσχημα ότι κεντρικότερος είναι ο σχολιασμός τους ̶ κι όμως, το συνδετικό νήμα σ’ αυτές είναι η παρουσίαση των βίντεο). Εδώ βρίσκει το σύστοιχό της η καπιταλιστική παραγωγική στασιμότητα που αναζητά διέξοδο στη χρηματοπιστωτική σφαίρα, αναπαραγόμενη τρώγοντας τις σάρκες της. Τα «τοξικά» χρηματοπιστωτικά προϊόντα δεν είναι παρά συμπυκνώσεις της καπιταλιστικής λογικής της ανάπτυξης και εκμετάλλευσης στην εποχή των σύγχρονων κοινωνικών και οικολογικών αδιεξόδων. Η λύση για το σύστημα είναι η βαθύτερη καταβύθιση στις ίδιες διαδικασίες που καταστρέφουν κοινωνία και βιόσφαιρα. Έτσι και για τους τηλεοπτικούς ήρωες, η εποχή της δημιουργικής μηδαμινότητας, τούς οδηγεί στην αναπαραγωγή του τηλεοπτικού τέλματος σε απαστράπτον περιτύλιγμα.
Η αναπαραγωγή ως τέτοια, ως αυτοσκοπός, γίνεται τόσο σημαντική κοινωνικά (σε σημείο να τείνει να μετατρέψει την κοινωνία σε βιολογικό οργανισμό, σε μία άνευ προηγουμένου οπισθοδρόμηση), ώστε διακινούνται σήμερα μέσω διαδικτύου άπειρα ηλεκτρονικά αρχεία ταινιών και μουσικής, με προεξάρχον το youtube ή τα διάφορα torrents, χωρίς να διαμαρτύρεται κανείς για την, κατά κανόνα, κάκιστη μετάδοση και ποιότητά τους. Η διαδικασία χρήμα-εμπόρευμα-χρήμα απογειώνεται με τον μανδύα και πάλι της ισότητας όσον αφορά την υποτιθέμενη δυνατότητα κατοχής. Όλοι μπορούν να έχουν άλμπουμ και ταινίες, αυτό θεωρείται σημαντικό, όχι το περιεχόμενο αυτών των προϊόντων.
Όσον αφορά τις ακόμα πιο πρόσφατες εξελίξεις, παρατηρείται μία στροφή στις εκπομπές ριάλιτι. Σ’ αυτές παραδοσιακά συμμετείχαν άγνωστοι που αποτελούσαν ευκρινή αποκρυστάλλωση του απεγνωσμένου που δεν μπορεί να πουλήσει παρά μόνο την εργατική του δύναμη. Τώρα παρατηρούμε ότι στα ίδια ριάλιτι, ή σε καινούργια, παρουσιάζονται διάσημοι σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό (μια ακόμα εισαγόμενη μόδα). Εδώ επαναλαμβάνεται το μοτίβο της κενής αναπαραγωγής και του συστήματος που τρέφεται από τις σάρκες του. Δεν τρέφεται όμως, όπως θα υπέθετε κανείς, με τις καλύτερες, τις πιο άριστες πλευρές του. Δεν είναι ότι στρατολογεί τους πιο εκλεκτούς εκπροσώπους του για την καλύτερη ανάπτυξή του. Απλώς ακόμα και οι υποτιθέμενα ξεχωριστοί ισοπεδώνονται καθώς ο κυκεώνας της καπιταλιστικής ανάπτυξης γιγαντώνεται. Δεν υπάρχει πια, εδώ και καιρό, ο μορφωμένος αστός, ούτε ο αυστηρός πατέρας, για να κρατήσουν μερικά μέτρα εδάφους μακριά από τον κυκεώνα αυτό. Οι περίλαμπροι αστέρες αυτογελοιοποιούνται. Εκεί που όριζαν τους κανόνες με τις κριτικές τους επιτροπές για να προσαρμοστούν οι άλλοι, τώρα υποχρεώνονται να υπαχθούν πλήρως στους κανόνες που τείνουν να αυτονομηθούν ως περιεχόμενο. Ο κανόνας λέει: υπάγονται όλοι με αυστηρότητα στον κανόνα. Όλοι υποτάσσονται σ’ έναν κενό χρόνο και σε μία αποξενωμένη εργασία που πηγάζει από την κοινωνική κυριαρχία. Η ταξική πάλη υποβαθμίζεται σταθερά. Η κινητικότητα αυξάνεται αλλά βασικά προς τα κάτω. Ο καπιταλισμός ως κοινωνία σπάει όλες τις διαχωριστικές γραμμές.
Η αντίφαση εντούτοις παραμένει. Η ανισότητα πρέπει να έχει τον μανδύα της ισότητας. Τη μοναξιά και ανημπόρια πρέπει να καλύπτουν τα τηλεοπτικά λούσα και το κλάμα να καλύπτεται από το πιο αποκρουστικό γέλιο. Την επανάσταση δεν θα επιφέρουν ούτε οι απόλυτα εξαθλιωμένοι ούτε και οι συνειδητοποιημένοι λίγοι. Κοινωνικοί χώροι διανοίγονται και περιμένουν ένα πολιτικό κίνημα που να μη φοβάται να σκεφτεί την, και να υπαχθεί στην, αντίφαση.
Θοδωρής Βελισσάρης

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Από το Μοντέρνο στο Μεταμοντερνο -Στη τέχνη και στη Κοινωνία. Πέτρος Θεοδωρίδης

  Πέτρος Θεοδωρίδης (τμήμα κινηματογράφου Α.Π.Θ ) Από το Μοντέρνο στο Μεταμοντερνο Στη τέχνη και στη Κοινωνία   Α. :Μοντερνισμός   ...