Σοσιαλιστικές ευαισθησίες του Φρόιντ
Ο συγγραφέας προβάλλει την τάση των ψυχαναλυτών της εποχής για ισότητα λαών και ανθρώπων
Νίκος Σιδέρης «Ο Φρόιντ κρυπτο-κόκκινος; Ιστορία, Θεωρία, Φαντασίωση», Εκδόσεις Opportuna, Πάτρα 2009 ΔΟΚΙΜΙΟ. Εχει η ψυχανάλυση χρώμα και χροιά; Να μια ερώτηση που δεν προκύπτει από τα δρώμενα στον τόπο μας, σε αυτή την αρχή του εικοστού πρώτου αιώνα. Δύο τουλάχιστον, επιφανειακές αιτίες μπορούν να δικαιολογήσουν αυτή την αναρώτηση. Η πρώτη χωρίς αμφιβολία στηρίζεται στη διαστολή της έννοιας ψυχανάλυση, όπου κάτω από τον ίδιο όρο, συναπαντώνται χίλιες δύο προτάσεις «ψυχοθεραπείας», αλλά και μαντείας, μαγείας και εν γένει τσαρλατανισμού. Κάποτε μια ενήμερη κοινωνία, θα πρέπει να ξεχωρίσει τις επίσημες ψυχοθεραπευτικές θεωρήσεις και έτσι να αποδώσει τα του Καίσαρος τω Καίσαρι… Η δεύτερη, με κύρια ευθύνη των «επισήμων» ψυχαναλυτών, αλλά και μερικών νεόκοπων νεοσοσιαλιστών, αναπτύχθηκε γύρω από τη φαντασίωση ότι η φροϊδική, κυρίως, ψυχανάλυση απευθύνεται στους νοητικώς ανώτερους και στους χρηματικώς κατέχοντας. Η όψιμη εισαγωγή στην Ελλάδα πάσης ψυχοθεραπευτικής πρακτικής και η σπανίς των πραγματικά μορφωμένων ειδικών, κατέστησε την Ψυχανάλυση είδος εν ανεπαρκεία και έτσι ανεδείχθη σε είδος πολυτελείας που πουλιέται μόνο στις κομψές συνοικίες, κυρίως βέβαια της πρωτεύουσας. Επιπλέον, η νεοπλουτίστικη νοοτροπία που επηρεάστηκε από τον εισαγόμενο περιθωριακό καπιταλισμό, απέδωσε υπεραξία στην εμπορία του ανθρωπίνου πόνου.
Ιστορική στήριξηΕίναι αυτή η ιστορική αλήθεια σχετικά με τη φροϊδική ψυχανάλυση; Το δοκίμιο του Νίκου Σιδέρη, «Ο Φρόιντ κρυπτο-κόκκινος;», έρχεται να βάλει μια τάξη στη γενική άγνοια για την πραγματική ιστορία της πολιτικής τοποθέτησης και των πρώτων, αλλά και των μετέπειτα ψυχαναλυτών. Το δοκίμιο του Σιδέρη, έξω από την αναφορά στα κείμενα αυτά καθ’ εαυτά του Φρόιντ, στηρίζεται στα γνωστά συνθετικά ερμηνευτικά έργα της αγγλόφωνης βιβλιογραφίας, το ένα της Elisabeth Ann Danto, Freud’s Free Clinics: Psychoanalysis and Social Justice (1919-1938), και κυρίως το βιβλίο του Martin A. Miller, Freud and the Bolsheviks: Psychoanalysis in Imperial Russia and the Soviet Union. Ο καμβάς της όλης επιχείρησης, στηρίζεται στην υπέροχη βιογραφία του Φρόιντ από τον Peter Gay. Βέβαια, υπήρξε το 2007, μετάφραση του μικρού δοκιμίου του Jacquy Chemouni, Ο Λένιν και η Ψυχανάλυση. (Εκδόσεις Συνάψεις), και τα σεμινάρια του Iνστιτούτου Ν. Πουλαντζά: Ψυχανάλυση και Αριστερά [το 2007 επίσης], αλλά η ελληνική βιβλιογραφία παραμένει κατά βάση, βουβή ως προς αυτό το ζήτημα.
Νομίζουμε ότι η θέση που εμμέσως πλην σαφώς, ο Νίκος Σιδέρης υποστηρίζει είναι ότι ο Φρόιντ υπήρξε «κρυπτο-κομμουνιστής». Θεωρούμε, ότι αυτή η υπερβολική θέση δεν στηρίζεται ιστορικά, καθότι στην πραγματικότητα, όπως άλλωστε υπογραμμίζεται στο ίδιο το δοκίμιο, και ο Φρόιντ, όπως πολλοί από τους συνομήλικούς του Βιεννέζους, ανήκανε μάλλον σε μια ουτοπιστική σοσιαλδημοκρατία, με κυρίαρχο το πρόταγμα της ισότητας των λαών και των ανθρώπων. Πουθενά, όσο ξέρουμε, δεν υπάρχει, πέραν από το νόμιμο προβληματισμό περί τα κοινωνικά του Φρόιντ, πουθενά δε διαφαίνεται μια «οργανωμένη κομμουνιστική» σκέψη του. Στα πλούσια παραθέματα του Φρόιντ που βρίσκουμε στο δοκίμιο, συναντάμε τη συμπάθειά του για τους κοινωνικούς αγώνες, αλλά μια προφανή αντιπάθειά του, προς το μπολσεβίκικο πείραμα. Αυτό που είναι ενδιαφέρον, και στο δοκίμιο του Σιδέρη εμφανίζεται μετά σαφηνείας, είναι ότι στην πρώιμη και -θα έλεγα- ρομαντική φάση της μπολσεβίκικης επανάστασης πολλά στοιχεία της απελευθερωτικής ιδεολογίας του Φρόιντ βρήκαν πρόσφορο έδαφος σε διάφορους ακτιβιστές, αλλά και διανοούμενους της νεαρής Σοβιετικής Ενωσης. Αυτά περιγράφονται πολύ καλά στο δοκίμιο, ώστε να υπάρχουν -ίσως με τον πιο προχωρημένο τρόπο- εφαρμογές της ψυχανάλυσης π.χ. στην παιδεία, με το πείραμα της Vera Schmidt .
Ψυχανάλυση και ΜαρξισμόςΗ κάπως ρομαντική εικόνα, ότι όλα πηγαίνανε καλά μεταξύ Ψυχανάλυσης και Μαρξισμού στη Σοβιετική Ενωση, τουλάχιστον τη δεκαετία του ’20, μάλλον πρόκειται για μια μερική τοποθέτηση. Παρ’ όλα αυτά υπήρξε επίσης πρώιμα μια κριτική διάθεση -θετική ή αρνητική- απέναντι στη θεωρία του Φρόιντ. Η κύρια κριτική γραμμή που υπάρχει στα ποικίλα δοκίμια αυτής της εποχής, είναι ότι ο Φρόιντ δεν λαμβάνει υπόψη του το κοινωνικό μέρος του ψυχισμού, κάτι που δικαιολογείται μόνο από την έλλειψη πληροφόρησης για την εξέλιξη των χρόνων ’20 και ’30 της φροϊδικής θεωρίας. λόγω περιορισμένης πρόσβασης των Σοβιετικών στη διεθνή ψυχαναλυτική βιβλιογραφία. Οι δεκαετίες 1930 και 1940 υπήρξαν βέβαια καταστροφικές για τους Σοβιετικούς, όχι μόνον για την ψυχανάλυση, αλλά και για άλλους επιστημονικούς κλάδους, όπως η βιολογία.
Μετά την αποσταλινοποίηση, άρχισαν οι Σοβιετικοί ειδικοί να ενδιαφέρονται δειλά δειλά για το Ασυνείδητο, όχι μόνον το φροϊδικό φυσικά. Ετσι, το 1979 θα οργανωθεί ένα διεθνές συνέδριο στην Τιφλίδα με γενικό θέμα Ασυνείδητο. Αλλά πλέον ο καιρός είχε περάσει και η διεθνής ατμόσφαιρα ήτανε αρνητική, συνδεδεμένη με τις ατασθαλίες της σοβιετικής ψυχιατρικής…
Εν κατακλείδι, ο Φρόιντ και οι πρώτοι ψυχαναλυτές του Κύκλου της Βιέννης, χωρίς καμία αμφιβολία είχαν κοινωνικές και σοσιαλιστικίζουσες ευαισθησίες, υπήρξε οπωσδήποτε μετά και η μετεξέλιξη των αριστερών φροϊδικών, με κορυφή των Wilhelm Reich, αλλά σε γενικές γραμμές ο μεταπολεμικός εξαμερικανισμός της διεθνούς ψυχανάλυσης οδήγησε και σε ένα δυνάμει καπιταλιστικό συντηρητισμό της. Αλλά αυτό είναι πάλι μια άλλη ιστορία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου