Σύγχρονη Αριστερά, ή, στρατηγικές συμφιλίωσης με τον εχθρό

Σύγχρονη Αριστερά, ή, στρατηγικές συμφιλίωσης με τον εχθρό

Slavoj Žižek

Υπερασπίζοντας τους χαμένους αγώνες

(απόσπασμα)

Verso, 2008

Μτφρ.: Radical Desire

Παλαιότερα, στις δεκατίες του 1950 και 1960, όταν η Σχολή της Φρανκφούρτης υιοθέτησε μια αυξανόμενα κριτική στάση προς την κλασική μαρξιστική έννοια της ιστορικής αναγκαιότητας της επανάστασης, η κριτική αυτή αποκορυφώθηκε επίσης στην εγκατάλειψη της εγελιανής έννοιας της "καθορισμένης άρνησης" [determinate negation]. Η ανάστροφη πλευρά αυτής της εγκατάλειψης ήταν η άνοδος της έννοιας του "εντελώς Άλλου" (das ganz Audere) ως προοπτικής για τον ουτοπικό υπερκερασμό της παγκόσμιας καπιταλιστικής τάξης. Η ιδέα είναι ότι με την διαλεκτική του Διαφωτισμού να τείνει προς το σημείο μηδέν της πλήρως "διαχειρισμένης" κοινωνίας, δεν είναι πλέον εφικτό να εννοιολογηθεί η ρήξη με την μοιραία δίνη της διαλεκτικής αυτής με τους όρους της κλασικής μαρξιστικής έννοιας σύμφωνα με την οποία το Νέο θα αναδυθεί από τις ίδιες τις αντιφάσεις της υπαρκτής κοινωνίας, μέσα από τον εμμενή υπερκερασμό της: η ορμή για ένα τέτοιο υπερκερασμό μπορεί να έρθει μόνο μέσα από ένα αδιαμεσολάβητο "Εκτός".

Αυτή η εγκατάλειψη της "καθορισμένης άρνησης" είναι βέβαια η άλλη πλευρά της αποδοχής του θριάμβου του καπιταλισμού. Όπως έχουμε ήδη σημειώσει, το πιο αξιόπιστο σημάδι του ιδεολογικού θριάμβου του καπιταλισμού ήταν η κατ' ουσίαν εξαφάνιση του ίδιου του όρου κατά τις τελευταίες δύο ή τρεις δεκαετίες.

Η σύγχρονη Αριστερά έχει αντιδράσει με ένα ευρύ φάσμα τρόπων (οι οποίοι μερικώς αλληλεπικαλύπτονται) στην πλήρη ηγεμονία του παγκόσμιου καπιταλισμού και στο πολιτικό του παραπλήρωμα, την φιλελεύθερη δημοκρατία:

1. Πλήρης αποδοχή του πλαισίου αυτού: συνέχιση του αγώνα για χειραφέτηση μέσα στα πλαίσια των κανόνων του (σοσιαλδημοκρατία του "Τρίτου Δρόμου").

2. Αποδοχή του πλαισίου αυτού ως ενός πράγματος που θα παραμείνει, αλλά στο οποίο πρέπει παρ' όλα αυτά να αντισταθούμε, αποσυρόμενοι από το φάσμα του και λειτουργώντας από τα "διάκενά" του (ο Simon Critchley είναι ενδεικτικός αυτής της θέσης).

3. Αποδοχή της ματαιότητας κάθε αγώνα, εφόσον το πλαίσιο είναι σήμερα ολοκληρωτικό και συμπίπτει με το αντίθετό του (η λογική των στρατοπέδων συγκέντρωσης, η διαρκής κατάσταση εκτάκτου ανάγκης). Και έτσι δεν μπορεί να γίνει τίποτε, εκτός από το να περιμένουμε για μια έκρηξη "θείας βίας" --μια επαναστατική εκδοχή του χαιντεγγεριανού "μόνο ένας Θεός μπορεί πλέον να μας σώσει" (οπτική η οποία ενσαρκώνεται σήμερα από τον Giorgio Agamben, και πριν απ' αυτόν, κατά κάποιο τρόπο, από τον ύστερο Adorno).

4. Αποδοχή της προσωρινής ματαιότητας του αγώνα ("η αληθινή αντίσταση δεν είναι εφικτή στον σημερινό θρίαμβο του παγκόσμιου καπιταλισμού. Τουλάχιστον δεν είναι εφικτή στις μητροπόλεις του καπιταλισμού, και έτσι το μόνο που μπορούμε να κάνουμε μέχρι να ανανεωθεί το επαναστατικό πνεύμα στην παγκόσμια εργατική τάξη είναι να υπερασπιζόμαστε ό,τι έχει απομείνει από το κοινωνικό κράτος, να βομβαρδίζουμε αυτούς που έχουν την εξουσία με απαιτήσεις που ξέρουμε ότι δεν θα μπορούν να εκπληρώσουν, και κατά τα άλλα να αποσυρθούμε στις πολιτισμικές σπουδές, όπου μπορεί κανείς να κάνει κριτική δουλειά σιωπηλά").

5. Έμφαση στο γεγονός ότι το πρόβλημα είναι πιο ουσιώδες δηλαδή ότι ο παγκόσμιος καπιταλισμός είναι σε τελική ανάλυση η οντική συνέπεια της βαθύτερης οντολογικής αρχής της τεχνολογίας ή του "εργαλειακού Λόγου" (Heidegger, αλλά κατά ένα τρόπο πάλι επίσης ο Adorno).

6. Πίστη ότι μπορεί κανείς να υποσκάψει τον παγκόσμιο καπιταλισμό και την κρατική εξουσία, όχι όμως μέσω της ευθείας επίθεσης εναντίον τους, αλλά μέσα από τον επαναπροσανατολισμό του πεδίου του αγώνα στις καθημερινές πρακτικές, όπου μπορεί κάπιος να "χτίσει ένα νέο κόσμο". Μ' αυτόν τον τρόπο, τα θεμέλια της εξουσίας του κεφαλαίου και του κράτους θα υποσκαφθούν βαθμιαία και σε κάποιο σημείο, το κράτος θα καταρρεύσει σαν τη γάτα που αιωρείται πάνω απ΄το κενό στα καρτούν (σκέφτεται κανείς εδώ το κίνημα των Ζαπατίστας).

7. Μια "μεταμοντέρνα" μετακύλιση της έμφασης από τον αντικαπιταλιστικό αγώνα στις πολλαπλές μορφές της πολιτικο-ιδεολογικής μάχης για ηγεμονία, με την τελευταία να εννοείται ως ενδεχομενική διαδικασία επανάρθρωσης συσχετισμών λόγου (Ernesto Laclau).

8. Το στοίχημα ότι μπορεί να επαναληφθεί στο μεταμοντέρνο επίπεδο η κλασική μαρξιστική χειρονομία και να πραγματοποιηθεί η "καθορισμένη άρνηση" του καπιταλισμού: μέσω της σύγχρονης ανόδου της "γνωσιακής εργασίας", η αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και τις καπιταλιστικές σχέσεις έχει φτάσει σε πρωτόγνωρα ύψη, καθιστώντας την "απόλυτη δημοκρατία" εφικτή για πρώτη φορά (Hardt και Negri).

Μπαίνει κανείς στον πειρασμό να κατηγοριοποιήσει αυτές τις εκδοχές ως τρόπους απάρνησης της πολιτικής ως τέτοιας· τρόπους οι οποίοι ακολουθούν τους διαφορετικούς τρόπους αποφυγής του τραυματικού Πραγματικού στην ψυχανάλυση: αποδοχή-μέσω-απάρνησης (Verneinung): μια εκδοχή του "όποια και αν ήταν αυτή η γυναίκα στο όνειρό μου, δεν ήταν η μητέρα μου"" --"όποιοι και αν είναι οι νέοι κοινωνικοί ανταγωνισμοί, δεν είναι ταξική πάλη"· ψυχωτικός αποκλεισμός (Verwerfung: ο αποκλεισμένος ταξικός αγώνας επιστρέφει στο πραγματικό, με την παρανοϊκή ενδυμασία ενός αόρατου και παντοδύναμου εχθρού, όπως στην "εβραϊκή συνομωσία")· νευρωτική καταστολή (Verdrängung: η κατεσταλμένη ταξική πάλη επιστρέφει με το ένδυμα της πολλαπλότητας "νέων ανταγωνισμών")· και φετιχιστική απάρνηση (Verleugnung: η εξύψωση σε πρωταρχική Αιτία κάποιου φετιχιστικού κακέκτυπου της ταξικής πάλης ως του "τελευταίου πράγματος που βλέπουμε" πριν αντικρίσουμε τον "ταξικό ανταγωνισμό").

Δεν έχουμε να κάνουμε εδώ με μια σειρά τρόπων αποφυγής κάποιας "αληθινής" ριζοσπαστικής αριστερής θέσης· το τραύμα το οποίο αυτές οι αποφυγές προσπαθούν να αποκρύψουν είναι η έλλειψη μιας τέτοιας θέσης. Το μάθημα των τελευταίων δεκαετιών, αν υπάρχει τέτοιο, είναι ότι ο καπιταλισμός είναι άτρωτος. Όταν ο Μαρξ τον σύγκρινε (ήδη) με βαμπίρ, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας την νεκροζώντανη διάσταση των βαμπίρ: σηκώνονται πάντα ξανά αφού τα έχουμε μαχαιρώσει θανατηφόρα. Ακόμα και η ριζοσπαστική μαοϊστική απόπειρα της Πολιτισμικής Επανάστασης να εξαλείψει τα ίχνη του καπιταλισμού κατέληξε με την θριαμβευτική του επιστροφή.