Οταν το κακό ευημερεί Από τον ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ Κυκλοφόρησε πρόσφατα και στη γλώσσα μας το βιβλίο του γάλλου οικονομολόγου Ντανιέλ Κοέν «Η ευημερία του κακού. Μια (ανήσυχη) εισαγωγή στην οικονομία» (εκδόσεις «Πόλις», μετάφραση Τάσου Γιαννίτση). Το κείμενο που ακολουθεί είναι ένα απόσπασμα συνέντευξης που έδωσε ο Ντανιέλ Κοέν στη γαλλική εφημερίδα «La Tribune» ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ''Ε'.

Οταν το κακό ευημερεί

Από τον ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ

Οταν το κακό ευημερεί

Από τον ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ

Κυκλοφόρησε πρόσφατα και στη γλώσσα μας το βιβλίο του γάλλου οικονομολόγου Ντανιέλ Κοέν «Η ευημερία του κακού. Μια (ανήσυχη) εισαγωγή στην οικονομία» (εκδόσεις «Πόλις», μετάφραση Τάσου Γιαννίτση). Το κείμενο που ακολουθεί είναι ένα απόσπασμα συνέντευξης που έδωσε ο Ντανιέλ Κοέν στη γαλλική εφημερίδα «La Tribune». 

- Στο νέο σας βιβλίο «Η ευημερία του κακού» καλύπτετε 40 αιώνες ιστορίας, στη διάρκεια των οποίων γεννήθηκαν πολυάριθμες κρίσεις. Την κρίση που ζούμε σήμερα σε ποια κατηγορία την κατατάσσετε;
«Είναι η πρώτη κρίση που πλήττει έναν κόσμο διαμορφωμένο από έναν και μοναδικό πολιτισμό. Η ανθρωπότητα ολόκληρη έχει ενταχθεί στον δυτικό πολιτισμό. Η παγκοσμιοποίηση είναι δυτικοποίηση. Ολες οι χώρες του πλανήτη πρόκειται να ακολουθήσουν τον δρόμο που έχει εξερευνηθεί στην Ευρώπη πρώτα και έπειτα στην Αμερική, με αφετηρία τα μέσα του 18ου αιώνα. Τότε μπήκαμε σε έναν εντελώς νέο τύπο πολιτισμού, εκείνον της σύγχρονης οικονομικής ανάπτυξης με όλα όσα αυτή συνεπάγεται. Δεν συμμερίζομαι τον συλλογισμό του Φουκουγιάμα στο "Τέλος της ιστορίας...", την ιδέα δηλαδή ότι η δυτικοποίηση του κόσμου είναι μια εγγύηση ειρήνης και ευημερίας. Η ιδέα που η Δύση προβάλλει ακόμα και σήμερα για τον εαυτό της -ο Μοντεσκιέ και το ήπιο εμπόριο, ο Κοντορσέ και η εκπαίδευση, η εποχή του λόγου- αυτή η ιδέα που την συνέλαβαν στον 18ο αιώνα είναι μεγαλοφυής, αλλά δεν υλοποιήθηκε. Δεν είναι αλήθεια ότι η σύγχρονη οικονομική ανάπτυξη είναι παράγοντας ειρήνευσης και εξημέρωσης των ηθών. Από τότε που μπήκαμε στη σύγχρονη οικονομική ανάπτυξη τείνουμε προς την αποκάλυψη, προς τη συλλογική αυτοκτονία των δύο παγκόσμιων πολέμων. Το βιβλίο τελειώνει με αυτό το ερώτημα: θα κατορθώσουμε να αποφύγουμε μια νέα συλλογική αυτοκτονία; Γνωρίζοντας ότι αυτή τη φορά θα είναι πλανητική».
- Γιατί μιλάτε για ευημερία του κακού;
«Η μετάβαση από μια προμοντέρνα οικονομία σε μια μοντέρνα οικονομία διαρκούς ανάπτυξης είναι η μετάβαση από μιαν εποχή της σπάνεως, στην οποία ισχύει ο νόμος του Μάλθους, σε μιαν εποχή της αφθονίας, που την τοποθετώ υπό τον νόμο του Ιστερλιν, ενός σύγχρονου οικονομολόγου. Στο παρελθόν, στην εποχή του Μάλθους, στον βαθμό που μια κοινωνία γινόταν πλουσιότερη, πυροδοτούσε μια δημογραφική επιτάχυνση, η οποία τελικά επανέφερε τον πληθυσμό στο κατά κεφαλήν εισοδηματικό επίπεδο που είχε προηγουμένως. Στις μαλθουσιανές κοινωνίες δεν υπάρχει πλουτισμός για όλους. Παράδοξα, όσο πιο άνισες είναι τόσο περισσότερο αυτές είναι πλούσιες. Επίσης, όσο περισσότεροι πόλεμοι και επιδημίες υπάρχουν τόσο το καλύτερο, επειδή έχουν λιγότερα στόματα να θρέψουν και επομένως περισσότερους πόρους γι' αυτούς που απομένουν. Ιδού λοιπόν η ευημερία του κακού στην πρώτη μορφή της. Σε αυτές τις κοινωνίες καμία πρόοδος δεν είναι σταθερή. Ο κόσμος στον οποίο ζούμε είναι εντελώς διαφορετικός. Ο πλουτισμός των κοινωνιών αντιστοιχεί σε έναν πλουτισμό όλων των μελών τους. Εδώ παρεμβαίνει ο νόμος του Ιστερλιν, μια άλλη μορφή ευημερίας του κακού. Το κατά κεφαλήν εισόδημα αυξάνεται, αλλά δεν αυξάνεται ανάλογα και η κατά κεφαλήν ευτυχία. Οι έρευνες δείχνουν ότι τα συναισθήματα ευχαρίστησης ή απογοήτευσης δεν εξελίσσονται, παρά την άνοδο του βιοτικού επιπέδου. Υπάρχουν δύο πιθανές εξηγήσεις. Η πρώτη είναι ότι η κατανάλωση είναι σαν ναρκωτικό: προκαλεί ευχαρίστηση στην αρχή, αλλά μετά από πέντε χρόνια το αποτέλεσμα είναι αντίστροφο. Η δεύτερη εξήγηση είναι ότι γίνεται κανείς ευτυχισμένος μέσα από τον ανταγωνισμό και τη σύγκριση με τους γείτονές του. Σύμφωνα με τη φράση ενός άγγλου χιουμορίστα του 19ου αιώνα, να είσαι ευτυχισμένος σημαίνει να κερδίζεις δέκα λίρες περισσότερες από τον κουνιάδο σου. Σε αυτές τις συνθήκες πώς είναι δυνατόν να ειρηνεύσει η κοινωνία;»
- Προσκρούουμε πάντοτε στις ίδιες δυσκολίες επειδή ο άνθρωπος είναι αυτός που είναι ή θα μπορούσαμε να σκεφτούμε έναν άλλο τρόπο κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης, που θα είχε διαφορετικά αποτελέσματα;
«Νομίζω επειδή ο άνθρωπος είναι αυτός που είναι. Ο Ζαν-Πιέρ Βερνάν αφηγείται τον ακόλουθο μύθο: ο Προμηθέας έκλεψε τη φωτιά (δηλαδή τον πλούτο) από τους θεούς και αυτοί τον εκδικήθηκαν στέλνοντας στον αδελφό του Επιμηθέα την πρώτη γυναίκα, που έπλασαν για την περίσταση, την Πανδώρα. Στην κλεμμένη φωτιά απάντησαν με την διαρκώς ανικανοποίητη γυναίκα, που εμποδίζει τον άνδρα να είναι ευτυχισμένος. Ο μύθος δείχνει ότι υπάρχει κάτι θεμελιωδώς ανθρώπινο σε αυτό που παρατήρησε ο Ιστερλιν. Οι οικονομολόγοι άλλωστε αντέδρασαν λέγοντας: δεν υπάρχει πρόβλημα, η ακόρεστη όρεξη των ανθρώπων είναι μια κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη. Αποδέχομαι αυτόν τον συλλογισμό ως αγνωστικιστής, μόνον που υπάρχει κάτι το οποίο αλλάζει τα πάντα και αυτό είναι ο οικολογικός φραγμός. Από τη στιγμή που πέντε δισεκατομμύρια ανθρώπινες υπάρξεις θέλουν να ζουν σε μια καταναλωτική κοινωνία σαν τη δική μας, σκοντάφτουμε στους πόρους της Γης (επανερχόμαστε στον Μάλθους). Ιδού πώς επιστρέφουμε στους κινδύνους που απειλούν τον πλανητικό πολιτισμό και στο ερώτημα: θα μπορέσουμε να θέσουμε έναν περιορισμό στις ανθρώπινες ορέξεις;»
- Εσείς προσφέρετε αληθινά «μιαν ανήσυχη εισαγωγή στην οικονομία», για να επαναλάβουμε τον υπότιτλο του βιβλίου σας.
«Ακόμα και αν παραμερίζαμε τον οικολογικό φραγμό, αν ολόκληρος ο κόσμος μπει στην εποχή της ανάπτυξης και του πλουτισμού, θα γνωρίσει τις ανόδους και τις πτώσεις της, που είναι τόσο δύσκολο να τις ζει κανείς. Οταν η ανάπτυξη επιβραδύνεται ή σταματά, αισθάνεται κανείς σαν να είναι μόνος και φτωχός στον κόσμο και δεν υπάρχει πλέον αλληλεγγύη (...).*