http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=113409
Μια παράκαιρη φωνή
Του ΝΙΚΟΛΑ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗ
Καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Κέμπριτζ, τη Γενεύη και την Οξφόρδη. Μυθιστοριογράφος μα προπαντός στιλίστας του δοκιμίου, παθιασμένος με τη γλώσσα και την κριτική. Γιος πολύ επιτυχημένου Γερμανοεβραίου τραπεζίτη που αναζητεί εδώ και χρόνια τους πνευματικούς χάρτες της Ευρώπης, μια ορισμένη ιδέα της Ευρώπης πέρα και έξω από τον «φασισμό του χρήματος». Τζορτζ Στάινερ.
Και αυτό είναι το δεύτερο κείμενο που αφιερώνω σε αυτόν τον μεγάλο φίλο του βιβλίου. Χρόνια τώρα μιλάει για τις βαρβαρότητες που σφράγισαν την μεγάλη Ιστορία του εικοστού αιώνα. Δεν χαρίστηκε ούτε στιγμή στους ερεβώδεις εκτροχιασμούς της ιδεολογίας, στις ευθύνες της υψηλής κουλτούρας, στις τραγικές αδυναμίες της Ευρώπης να αντιμετωπίσει τους δαίμονές της. Δεν μένει όμως μόνο σε αυτά τα θαύματα και τα τέρατα της μνήμης. Την ίδια στιγμή αρνείται να κλείσει τα μάτια μπροστά στον νέο κίνδυνο: «Η αξιοπρέπεια του homo sapiens -γράφει- είναι ακριβώς τούτο: η ανακάλυψη της σοφίας, η αναζήτηση μιας ανιδιοτελούς γνώσης, η δημιουργία της ομορφιάς. Το να κερδίζουμε χρήματα και να κατακλύζουμε τη ζωή μας με υλικά αγαθά όλο και περισσότερο στερημένα νοήματος είναι ένα πάθος βαθύτατα χυδαίο και καταστροφικό... Δεν σκοτώνει πλέον η πολιτική λογοκρισία, αλλά ο δεσποτισμός της αγοράς και τα συνεπακόλουθα του εμπορευματοποιημένου καλλιτεχνικού βεντετισμού».
Είναι μάλλον βέβαιο ότι η φωνή τού Steiner δεν κάνει για «εργαλείο» στην υπηρεσία του ενός ή άλλου διανοητικού κομφορμισμού. Η radical chic Αριστερά δεν θα ήθελε να έχει παρτίδες με τον «μεταφυσικό ανθρωπισμό» διανοουμένων όπως ο Στάινερ. Εύκολα μάλιστα θα μπορούσε να καταγγείλει και σε αυτόν, κατά τις προτροπές τού Ζακ Ρανσιέρ, ένα «μίσος για τη δημοκρατία», μια επιπλέον εκδήλωση της παλιάς πλατωνικής περιφρόνησης προς τους αδαείς. Και από την άλλη πλευρά, οι φορείς του εγχώριου κόμματος του νόμου και της τάξης, οι μεθυσμένοι από την χρυσοχοΐδειο πυγμή φιλελεύθεροι λογοτέχνες και ακαδημαϊκοί, ενοχλούνται σφόδρα όταν τους αναφέρεις τη δικτατορία της αγοράς. Για αυτούς τους τελευταίους, που πληθαίνουν τον τελευταίο καιρό, το κακό αρχίζει και τελειώνει στις εκτροπές του «όχλου». Οποιαδήποτε άλλη υπόμνηση είναι απεχθής λαϊκισμός, κοινωνική παθολογία, μύθος της μεταπολίτευσης ή, κατά την έκφραση της μόδας, σύμπλεγμα ενοχικών μεσήλικων.
Ομως ο Στάινερ είναι αυθεντικά κριτικός διανοούμενος επειδή, σε αντίθεση με κάποιους Ελληνες συγγραφείς, προσπαθεί να είναι δίκαιος. Ο «ελιτισμός» του δεν τον κάνει να σιωπά -το αντίθετο- για τις παταγώδεις ηθικές και πολιτικές αποτυχίες της Ευρώπης των ελίτ. Ο κοσμοπολιτισμός του δεν τον εμποδίζει να αναγνωρίζει την ύπαρξη πνευματικών και πολιτικών συνόρων που πρέπει να συντηρηθούν. Η αγωνία του για τη γλώσσα και τη λογοτεχνία δεν τον οδηγεί σε έναν κομφορμιστικό συντηρητισμό, αλλά στην κριτική ανησυχία για τις παθολογίες του νοήματος στις εποχές του τεχνο-εμπορεύματος. Ανθρωποι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους όπως ο Στάινερ, ο Ντεμπρέ, ο Ιγκλετον κατανοούν πολύ καλά ότι η οικονομία δεν φτιάχνει κοινωνίες, ότι οι αγορές και ο ανταγωνιστικός ατομικισμός δεν μπορούν να ορίσουν τις προϋποθέσεις μιας αξιοπρεπούς ζωής. Μέσα από διαφορετικές στοχαστικές διαδρομές αντιλαμβάνονται ότι η ζωή του πνεύματος είναι πάντοτε ενσαρκωμένη σε τόπους, σε συμβολικά σύνορα. Η αισθητική θρησκεία τους δεν είναι κούφιος αισθητισμός, ούτε υποκριτική ηθικολογία. Αμύνονται; Είναι τρομαγμένοι; Καλούν επί ματαίω το όνομα ενός νεκρού Θεού; Δεν έχει και τόσο σημασία. Είναι οι πραγματικά αλλόδοξοι στο βασίλειο των κολάκων της «ετερότητας». Ταξιδευτές που δεν θα γίνουν ποτέ τουρίστες στα Ντουμπάι του κόσμου τούτου. Εθνικοί που θα φιλοξενήσουν το χριστιανισμό, άθεοι που θα αναγνωρίσουν τη σημασία του ιερού, χαρτογράφοι «τοπίων ανθρώπινης κλίμακας».
Τι είναι η Ευρώπη, αναρωτιέται ο Στάινερ. Απαντά: μια «κυριαρχία μνήμης». Και αυτή η κυριαρχία έχει πάντοτε δυο όψεις. Δίπλα στον κήπο του Γκέτε συναντά κανείς το τρομερό Μπούχενβαλντ, απέναντι από την αναθηματική πλάκα προς τιμήν του Λαμαρτίνου υπάρχει ένα μνημείο εκτελεσμένων και βασανισμένων αντιστασιακών, στην άλλη πλευρά από το σπίτι του Ραμπελέ είναι ο τόπος του μαρτυρίου τής Ζαν ντ' Αρκ. Διχασμένη μνήμη, κληρονομιά φωτεινή και ζοφερή. Ο κοσμικός ανθρωπισμός δεν προτίθεται να ξεχάσει το ένα χάριν του άλλου. Περισυλλέγει τα συντρίμμια μαζί με την ομορφιά και τη σοφία, για να τα εκθέσει στον αναγνώστη του παρόντος... *
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου