Σλάβοι Ζίζεκ
ΛΑΚΑΝ
Το βιβλίο **«Λακάν»** του Σλάβοϊ Ζίζεκ αποτελεί μια εξαιρετικά εκτεταμένη και εμπεριστατωμένη μελέτη του έργου του Ζακ Λακάν, ενός από τους πιο επιδραστικούς θεωρητικούς της ψυχανάλυσης και της φιλοσοφίας του 20ού αιώνα[2][4]. Ο Ζίζεκ, σλοβένος φιλόσοφος και κριτικός θεωρητικός, επιχειρεί όχι μόνο να υπερασπιστεί τη θεωρία του Λακάν απέναντι στις συχνές επικρίσεις, αλλά και να δείξει τη διαχρονική της ηθική αναγκαιότητα στο σύγχρονο κόσμο, όπου κυριαρχεί η επιταγή της απόλαυσης[2][4].
Το έργο εστιάζει σε βασικές λακανικές έννοιες, όπως το **Ιδεώδες Εγώ, το Ιδεώδες του Εγώ και το Υπερεγώ**, τις οποίες ο Ζίζεκ αναλύει και διασαφηνίζει σε σχέση με τη φροϋδική παράδοση.
Ο ίδιος ο Λακάν κάνει μια αυστηρή διάκριση ανάμεσα σε αυτές:
- **Ιδεώδες Εγώ**: η εξιδανικευμένη, φαντασιακή εικόνα που έχει το υποκείμενο για τον εαυτό του — πώς θα ήθελε να είναι ή πώς θέλει να τον βλέπουν οι άλλοι.
- **Ιδεώδες του Εγώ**: ο φορέας που παρατηρεί και κρίνει το εγώ, δηλαδή το μεγάλο Συμβολικό Άλλο, το ιδανικό που το εγώ προσπαθεί να πραγματώσει.
- **Υπερεγώ**: η απαιτητική, τιμωρητική, και σε ορισμένες εκφράσεις σαδιστική πλευρά αυτού του φορέα, που λειτουργεί ως ηθικός κριτής με το αίσθημα της ενοχής[απόσπασμα][5].
Η δομική βάση αυτής της τριάδας για τον Ζίζεκ είναι η λακανική τριάδα του Φαντασιακού, του Συμβολικού και του Πραγματικού.
Το Ιδεώδες Εγώ ανήκει στο φαντασιακό πεδίο, καθώς πρόκειται για την κατοπτρική εικόνα που έχει το υποκείμενο, ενώ το Ιδεώδες του Εγώ εντάσσεται στο συμβολικό, δηλαδή στον χώρο των κοινωνικών και γλωσσικών δομών που επηρεάζουν το υποκείμενο[απόσπασμα][4][5].
### Η έννοια της Απόλαυσης
Ένα από τα κεντρικά στοιχεία που αναδεικνύει ο Ζίζεκ είναι η λακανική αντίληψη της **απόλαυσης** ως κάτι πολύ διαφορετικό από την απλή ικανοποίηση των «αυθόρμητων τάσεων»..
Η απόλαυση δεν ταυτίζεται με την ακατάπαυστη αναζήτηση ηδονής, αλλά μάλλον με την ηθική υποχρέωση να ακολουθούμε έναν «διεστραμμένο ηθικό κανόνα», που συχνά μάς επιβάλλει να μην απολαμβάνουμε σύμφωνα με το κυρίαρχο ιδεώδες
Αυτή η θέση «συμπυκνώνει τον τρόπο με τον οποίο ο Λακάν αντιλαμβάνεται τον Φρόιντ» και αναδεικνύει την ηθική διάσταση της ψυχανάλυσης, που δεν λειτουργεί ως απλή θεραπεία αλλά ως διαδικασία απομυθοποίησης της κυρίαρχης επιταγής «Απόλαυσε!»[2][4].
### Η σημασία της ψυχανάλυσης σήμερα
Ο Ζίζεκ υπερασπίζεται την ψυχανάλυση ως μια ενεργή και ηθικά επίκαιρη πρακτική που μπορεί να αναδείξει τις δομές πίσω από τις κοινωνικές και υποκειμενικές ταυτότητες.
Επισημαίνει τον τρόπο με τον οποίο η ψυχανάλυση απομυθοποιεί τις ιδέες περί «φυσιολογικής» σεξουαλικότητας και της απόλαυσης που μας επιτάσσεται από την κουλτούρα μας. .
Μέσα από αυτή την προοπτική, προσεγγίζει και την πολιτική, την ιδεολογία, και τον τρόπο που η κοινωνία διαμορφώνει τους κανόνες της επιθυμίας[2][4].
### Επιστημονική και φιλοσοφική διάσταση
Το βιβλίο δεν περιορίζεται απλώς σε ψυχαναλυτική ερμηνεία, αλλά χρησιμοποιεί ως εργαλεία διάφορες φιλοσοφικές και πολιτισμικές αναφορές, όπως τον Χέγκελ, τον Σαίξπηρ και τον Χίτσκοκ, για να φωτίσει τις λακανικές έννοιες στο θεατρικό, πολιτισμικό και ιδεολογικό πλαίσιο, γεγονός που αυξάνει τη διεπιστημονική αξία του έργου[4]. Ο Ζίζεκ διαβάζει τον Λακάν παράλληλα με τον μαρξισμό και την κριτική θεωρία, ώστε να κατανοήσει την υποκειμενικότητα μέσα στις κοινωνικές δομές εξουσίας[1][4].
> «Απόλαυση δε σημαίνει να ακολουθεί κανείς τις αυθόρμητες τάσεις του, αλλά μάλλον να υπακούει σε κάποιο αλλόκοτο και διεστραμμένο ηθικό καθήκον,
> Αυτή η απλή, αν και αναπάντεχη, θέση συμπυκνώνει τον τρόπο με τον οποίο ο Lacan αντιλαμβάνεται τον Freud. Ο Freud χρησιμοποιεί τρεις διακριτούς όρους για τον φορέα που ωθεί το υποκείμενο να δράσει ηθικά: μιλάει για το Ιδεώδες Εγώ 1 (Idealich), για το Ιδεώδες του Εγώ (Ich-Ideal) και για το υπερεγώ (Über-Ich). Τείνει να ταυτίσει αυτούς τους τρεις όρους...
> Ο Lacan εισάγει μια αυστηρή διάκριση ανάμεσα στους τρεις όρους:
> το Ιδεώδες Εγώ είναι η εξιδανικευμένη εικόνα του εαυτού του υποκειμένου (το πώς θα ήθελα να είμαι, το πώς θα ήθελα να με βλέπουν οι άλλοι). Το Ιδεώδες του Εγώ είναι ο φορέας του οποίου το βλέμμα προσπαθώ να εντυπωσιάσω...
> Το υπερεγώ, τέλος, είναι ο ίδιος φορέας, στην εκδικητική, σαδιστική τιμωρητική του διάσταση...
> Η δομική αρχή που θεμελιώνει αυτούς τους τρεις όρους είναι σαφώς η λακανική τριάδα Φαντασιακό Συμβολικό-Πραγματικό: το Ιδεώδες Εγώ είναι φαντασιακό...
> Το Ιδεώδες του Εγώ είναι συμβολικό, το σημείο της συμβολικής μου ταύτισης, το σημείο στον μεγάλο Άλλο από το οποίο παρατηρώ (και κρίνω) τον εαυτό μου.» (σελ. 123, απόσπασμα στο ερώτημα)
Αυτό το απόσπασμα υμνεί τη σημασία της χωριστής κατανόησης των τριών κεντρικών φροϋδικών-λακανικών εννοιών, που αποδεικνύουν πώς το υποκείμενο είναι εγκλωβισμένο σε έναν καθρέφτη φαντασιακότητας (Ιδεώδες Εγώ), στην κοινωνική/γλωσσική επιτηρητική δύναμη του Άλλου (Ιδεώδες του Εγώ), και σε έναν αυστηρό, τιμωρητικό μηχανισμό ελέγχου (Υπερεγώ).
Με άλλα λόγια, η απόλαυση δεν είναι απλή ικανοποίηση βιολογικών ορμών, αλλά συμμόρφωση σε έναν ψυχολογικό και ηθικό μηχανισμό που καθορίζει την υποκειμενική ταυτότητα. Η λακανική διάκριση απεικονίζει μια στρατηγική ανάγνωσης της ηθικής ψυχανάλυσης που διαφεύγει της απλής βιολογικής κατανόησης της ηδονής. Αυτή η ανάλυση αποτελεί την καρδιά της ερμηνείας του Ζίζεκ, που συνδέει ψυχανάλυση με πολιτική και ιδεολογία[5][4].
### Συνολική εικόνα
Ο Ζίζεκ με το βιβλίο *«Λακάν»* ξαναζωντανεύει τη σκέψη ενός μεγάλου στοχαστή, παρουσιάζοντας τη λακανική ψυχαναλυτική θεωρία ως εργαλείο όχι μόνο κλινικής θεραπείας αλλά και φιλοσοφικής και κοινωνικής κριτικής.
Η ανάλυση της ηθικής, της υποκειμενικότητας και της απόλαυσης συνιστά ένα ισχυρό πρίσμα για την κριτική των σύγχρονων ιδεολογιών και των κοινωνικών πρακτικών.
Το έργο είναι απαραίτητο για όσους ενδιαφέρονται για ψυχανάλυση, φιλοσοφία, πολιτική θεωρία και κριτική θεωρία, προσφέροντας μια βαθιά και πολυεπίπεδη ανάγνωση που επανατοποθετεί τον Λακάν στο κέντρο της σύγχρονης σκέψης[2][4].
Παραπομπές:
[1] Σλάβοϊ Ζίζεκ - Βικιπαίδεια https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%BB%CE%AC%CE%B2%CE%BF%CF%8A_%CE%96%CE%AF%CE%B6%CE%B5%CE%BA
[2] Λακάν - Slavoj Zizek - 9789601628929 | Protoporia.gr https://www.protoporia.gr/zizek-slavoj-lakan-315928.html
[3] Σλάβοϊ Ζίζεκ/ Slavoj Zizek: «Χρειαζόμαστε την Ευρώπη όσο ποτέ ... https://zenithmag.wordpress.com/2017/07/06/%CF%83%CE%BB%CE%AC%CE%B2%CE%BF%CF%8A-%CE%B6%CE%AF%CE%B6%CE%B5%CE%BA-slavoj-zizek-%CF%87%CF%81%CE%B5%CE%B9%CE%B1%CE%B6%CF%8C%CE%BC%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B5-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CF%85%CF%81/
[4] Λακάν - Slavoj Žižek | Public βιβλία https://www.public.gr/product/books/greek-books/anthropology-social-sciences/philosophy/lakan/0381614
[5] ΛΑΚΑΝ / ZIZEK SLAVOJ https://www.politeianet.gr/books/9789601628929-zizek-slavoj-patakis-lakan-202329
[6] ΛΑΚΑΝ - ebibliopanorama.gr https://ebibliopanorama.gr/%CE%A8%CE%A5%CE%A7%CE%9F%CE%9B%CE%9F%CE%93%CE%99%CE%91/13395-%CE%BB%CE%B1%CE%BA%CE%B1%CE%BD-9789601628929.html
[7] Slavoj Žižek - Όλα τα βιβλία | metabook.gr https://metabook.gr/search?query=Slavoj+%C5%BDi%C5%BEek
[8] ΛΑΚΑΝ - Βιβλιοπωλείο Πολιτεία https://www.politeianet.gr/el/products/9789601628929-slaboi-zizek-patakhs-lakan
[9] THE SUBLIME OBJECT OF IDEOLOGY / ZIZEK SLAVOJ - Πολιτεία https://www.politeianet.gr/books/9781844673001-zizek-slavoj-verso-books-the-sublime-object-of-ideology-183851
[10] SLAVOJ ZIZEK: Βιβλία & Βιογραφία - Βιβλιοπωλείο Πολιτεία https://www.politeianet.gr/el/contributor/zizek-slaboi
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου