Η ανάλυση της Χάνα Άρεντ για τον Αγγλικό ιμπεριαλισμό στην "Καταγωγή του Ολοκληρωτισμού"
Η Χάνα Άρεντ αφιερώνει ένα μεγάλο και περιεκτικό τμήμα του δεύτερου μέρους του βιβλίου της ("Ιμπεριαλισμός") στη μελέτη της Αγγλικής αυτοκρατορίας, τονίζοντας τον ρόλο της στη γέννηση μηχανισμών και ιδεών που γέννησαν ή προετοίμασαν τις προϋποθέσεις για τη νέα μορφή εξουσίας του 20ού αιώνα. Ακολουθεί αναλυτική παρουσίαση των βασικών σημείων της ανάλυσής της:
### 1. **Κεντρικά χαρακτηριστικά του αγγλικού ιμπεριαλισμού**
- **"Κυβέρνηση μέσω της γραφειοκρατίας" (government by bureaucracy):** Η Άρεντ αναλύει πώς η αγγλική διακυβέρνηση των αποικιών (ιδίως στην Ινδία και στην Αίγυπτο) βασίστηκε σε έναν αποπροσωποποιημένο, συχνά ανώνυμο και αυταρχικό διοικητικό μηχανισμό. Οι αποικιακοί αξιωματούχοι, όπως ο λόρδος Κρόμερ στην Αίγυπτο, εφάρμοζαν κανόνες ψυχρού επαγγελματισμού, λήψης αποφάσεων εν ονόματι μιας "ανώτερης αποστολής" και πλήρους αποστασιοποίησης από τους τοπικούς πληθυσμούς[1][2].
- **"Διοίκηση δια της αναφοράς":** Η συλλογή δεδομένων (χαρτογράφηση, εθνογραφία, καταμέτρηση) έγινε βασικό εργαλείο της αποικιακής εξουσίας, όπως αναδεικνύει η Άρεντ αναφερόμενη σε έργα όπως το "Kim" του Kipling. Η γραφειοκρατία καθιέρωσε ένα σχήμα στην οποία η γνώση γίνεται δύναμη διοικητικού ελέγχου και η βία διοικητικό εργαλείο[1].
### 2. **Η "διοικητική σφαγή" και η λογική του αποικιακού κράτους**
- Η Άρεντ αναφέρει πως όταν υπήρχε αντίδραση ή εξέγερση, η αγγλική απάντηση ήταν η "διοικητική σφαγή" (administrative massacre): καταστολή χωρίς ηθικά ή πολιτικά διλήμματα, αλλά ως συνέπεια του ίδιου του διοικητικού μοντέλου — η βία ως ανώνυμος κανόνας της αποικιακής γραφειοκρατίας, όχι ως πολιτική απόφαση. Έτσι, το αποικιακό κράτος εξελίχθηκε σε ένα πείραμα διακυβέρνησης χωρίς εσωτερικούς ελέγχους ή αξίες δικαίου[1][2].
### 3. **Η έκπτωση της εθνικής πολιτικής και η αναδυόμενη "λογική της επέκτασης"**
- Η Άρεντ θεωρεί ότι ο αγγλικός ιμπεριαλισμός διαφοροποιείται από τον νοτιοαφρικανικό, επειδή λειτουργούσε απόλυτα αποστασιοποιημένα: αντί να "αφομοιώνει" ή να σκοπεύει σε μόνιμη εγκατάσταση, επέβαλε ένα σχήμα διακυβέρνησης όπου το τοπικό πληθυσμιακό στοιχείο έμενε πάντοτε ξένο και υπόλογο σε μια εξωτερική, απρόσωπη αρχή[2].
- Στην Αίγυπτο, όπως περιγράφει η Άρεντ, το βρετανικό καθεστώς δεν επιδίωκε την άμεση ληστρική εκμετάλλευση ή αποικισμό, αλλά μια στρατηγική επιβολή προκειμένου να εξασφαλιστούν συμφέροντα μεταφοράς (διώρυγα του Σουέζ, πρόσβαση προς Ινδία). Ουσιώδες είναι ο τρόπος με τον οποίο η συνείδηση του ρόλου αυτού (ανώνυμος, ψυχρός, τεχνικός διαχειριστής) προανήγγειλε τη γραφειοκρατική λογική του ολοκληρωτισμού[2].
### 4. **Η διαπλοκή φυλετισμού και γραφειοκρατίας**
- Η Άρεντ τονίζει ότι η "κυβέρνηση μέσω φυλής" (government by race) και η "κυβέρνηση μέσω γραφειοκρατίας" αποτέλεσαν τα δύο κρίσιμα καινοτόμα εργαλεία που, εξαγόμενα από τις αποικίες, εισήχθησαν τελικά και στις δυτικές κοινωνίες. Έτσι, η αγγλική αποικιακή πρακτική έθεσε τα θεμέλια για την απρόσωπη διακυβέρνηση από υπηρεσίες, απαλλαγμένες από δημοκρατικό έλεγχο, και, ταυτόχρονα, για τη φυσικοποίηση της "διαφοράς" (φυλής/καταγωγής) ως πηγής πολιτικής δικαιολόγησης της κυριαρχίας[1][3][2].
### 5. **Το "μπούμερανγκ" του ιμπεριαλισμού: Από την αποικία στην ευρωπαϊκή μητρόπολη**
- Η Άρεντ επιχειρεί να δείξει πως οι νόρμες και οι λογικές που επιβλήθηκαν στις αποικίες, σταδιακά "επέστρεψαν" στην ίδια την Αγγλία και την ευρωπαϊκή ήπειρο — το φαινόμενο που αποκαλεί "boomerang effect". Κυβέρνηση χωρίς υπευθυνότητα, εξουσία χωρίς ηθικούς φραγμούς, και διοίκηση "ερήμην" του ανθρώπινου παράγοντα μεταφέρθηκαν – κυρίως μέσα από πολέμους και κρίσεις – στο εσωτερικό των εθνικών κρατών, προετοιμάζοντας το έδαφος για τις ολοκληρωτικές μορφές εξουσίας του 20ού αιώνα[4][2].
### 6. **Κριτική της Άρεντ στον αγγλικό ιμπεριαλισμό**
- Η Άρεντ βλέπει τον αγγλικό ιμπεριαλισμό όχι ως "ιστορικό ατύχημα", μόνον ως αποτέλεσμα τυχαίας συγκυρίας[5], αλλά ως ενεργό εργαστήριο καινοτόμων πρακτικών διοίκησης που συνδυάζουν την απρόσωπη βία με τον ψυχρό τεχνικό ορθολογισμό — στοιχεία που, εισαγόμενα στην Ευρώπη, καθιστούν δυνατή τη ριζική "αποπροσωποποίηση" του πολιτικού και την εδραίωση του ολοκληρωτισμού.
## Συμπέρασμα
Η Aρεντ καταδεικνύει πως ο αγγλικός ιμπεριαλισμός συνέβαλε στην ανάπτυξη του ολοκληρωτισμού, εισάγοντας πρακτικές απρόσωπης και αυταρχικής διακυβέρνησης μέσω γραφειοκρατίας, με έμφαση στη διοίκηση δια της αναφοράς, στη φυλετική ταξινόμηση και στην αντικατάσταση της πολιτικής από τεχνικές ή ψυχρές διοικητικές διαδικασίες. Τα μοντέλα αυτά, ξεκινώντας από αποικιακά πλαίσια (Ινδία, Αίγυπτος) μετεξελίχθηκαν τελικά σε βασικές δομές των ολοκληρωτικών καθεστώτων στη Δύση[1][3][4][2].
**Ενδεικτικές παραπομπές:**
[1][3][5][4][2]
Παραπομπές:
[1] Thinking about imperialism with Hannah Arendt - poco.lit. https://pocolit.com/en/2020/09/28/thinking-about-imperialism-with-hannah-arendt/
[2] The Origins of Totalitarianism, by Hannah Arendt https://www.commentary.org/articles/david-riesman/the-origins-of-totalitarianism-by-hannah-arendt/
[3] The Origins of Totalitarianism: Imperialism, Racism and Human Rights https://www.beyondthought.ca/p/the-origins-of-totalitarianism-imperialism
[4] 4 - Genealogies of Catastrophe: Arendt on the Logic and Legacy of ... https://www.cambridge.org/core/books/politics-in-dark-times/genealogies-of-catastrophe-arendt-on-the-logic-and-legacy-of-imperialism/4176A7FED383B8B8D0941197E9A3F9B8
[5] In “the Origins of Totalitarianism”, Hannah Arendt describes ... - Reddit https://www.reddit.com/r/AskHistorians/comments/lnnlg5/in_the_origins_of_totalitarianism_hannah_arendt/
[6] The Origins of Totalitarianism by Hannah Arendt - EBSCO https://www.ebsco.com/research-starters/literature-and-writing/origins-totalitarianism-hannah-arendt
[7] The Origins of Totalitarianism - Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/The_Origins_of_Totalitarianism
[8] Arendt on Totalitarianism - jstor https://www.jstor.org/stable/42896812
[9] [PDF] Hannah Arendt's The Origins of Totalitarianism https://repositories.lib.utexas.edu/server/api/core/bitstreams/821d44ee-bc1d-4d0b-b78f-7c45b9c4493f/content
[10] [PDF] The origins of totalitarianism https://cheirif.wordpress.com/wp-content/uploads/2014/08/hannah-arendt-the-origins-of-totalitarianism-meridian-1962.pdf
[11] Totalitarianism, the Inversion of Politics | Hannah Arendt Papers https://www.loc.gov/collections/hannah-arendt-papers/articles-and-essays/totalitarianism-the-inversion-of-politics/
[12] Hannah Arendts "The Origins of Totalitarianism" - H-Soz-Kult https://www.hsozkult.de/event/id/event-130193?language=en
[13] [PDF] The Origins of Totalitarianism (New Edition) https://social-ecology.org/wp/wp-content/uploads/2024/03/Hannah-Arendt-The-Origins-of-Totalitarianism-Harcourt-Brace-Jovanovich-1973.pdf
[14] Imperialism: Part Two of The Origins of Totalitarianism - Goodreads https://www.goodreads.com/book/show/316321
[15] The Origins of Totalitarianism, Expanded Edition - Library of America https://www.loa.org/books/the-origins-of-totalitarianism-expanded-edition/
[16] The Origins of Totalitarianism 9780241316764 - DOKUMEN.PUB https://dokumen.pub/the-origins-of-totalitarianism-9780241316764.html
[17] Hannah Arendt s The Origins of Totalitarianism - jstor https://www.jstor.org/stable/463955
[18] Hannah Arendt and the Uses of History: Imperialism, Nation, Race ... https://www.berghahnbooks.com/title/KingHannah
[19] Arendt on Race #2 (Race and Bureaucracy, Chapter 7 of ... - YouTube https://www.youtube.com/watch?v=NPnjtEReHK4
[20] Chapter 4 Race and Bureaucracy Revisited - De Gruyter Brill https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1515/9780857455444-006/html
[21] Hannah Arendt - Stanford Encyclopedia of Philosophy https://plato.stanford.edu/entries/arendt/
[22] [PDF] The Origins of Totalitarianism - Free http://acdc2007.free.fr/arendt1973.pdf
[23] Hannah Arendt and the Uses of History: Imperialism, Nation, Race ... https://www.jstor.org/stable/j.ctt9qcjrb
[24] Anzeige von Remarks on Imperialism and Politics | HannahArendt.net https://www.hannaharendt.net/index.php/han/article/view/153/272
[25] Race and Bureaucracy – Hannah Arendt - THE BOOK NOTES https://thebooknotes.in/race-and-bureaucracy-hannah-arendt/
[26] “Nothing much had happened”: Settler colonialism in Hannah Arendt https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/1474885119893077?icid=int.sj-full-text.similar-articles.4
[27] [PDF] The Origins of Totalitarianism - Carleton University https://carleton.ca/polisci/wp-content/uploads/Hannah-Arendt-The-Origins-of-TotalitarianismPart-II-Chapter-9.pdf
[28] (H/B) THE ORIGINS OF TOTALITARIANISM / ARENDT HANNAH https://www.politeianet.gr/books/9780805242256-arendt-hannah-schocken-books-hb-the-origins-of-totalitarianism-114172
[29] The Imperialist Character - jstor https://www.jstor.org/stable/1404663
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου