ΦΙΛΙΠ ΡΟΘ

Γραφή στυφή ,μελαγχολική , που φτανει ως το μεδούλι των πραγμάτων ο ΦΙΛΙΠ ΡΟΘ  «νεαρός αυνανιστής στο Σύνδρομο Πορτνόι, απροκάλυπτος πορνογράφος στο Βυζί, αδίστακτος φαλλοκράτης (Η ζωή μου ως άνδρα), χειραγωγός των γυναικών (Το ζώο που ξεψυχά), δύστοκος συγγραφέας, αέναα σκιαμαχώντας με τα φαντάσματά του (σε όσα μυθιστορήματα εμφανίζεται το ροθιανό alter ego, ο Νέιθαν Ζούκερμαν), δύστροπος μεσήλικος (Μάθημα ανατομίας), καταθλιπτικός γέρος (Φεύγει το φάντασμα), εν ζωή κηδευτής της ίδιας της ζωής του (Καθένας)»[i].ειναι ο αγαπημένος μου συγγραφεας .

Να  και μια  μικρή γεύση από μερικά  βιβλία του.Στο ΤΟ ΖΩΟ ΠΟΥ ΞΕΨΥΧΑ ο Ντέιβιντ Κεπές, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και διάσημος παρουσιαστής πολιτιστικής εκπομπής στην τηλεόραση, έχει περάσει τα εξήντα και ζει ως «χειραφετημένος άντρας» ελεύθερος από τα δεσμά της οικογένειας ή της μόνιμης συντρόφου, αφιερώνοντας τη ζωή του στο σεξ και την αισθητική. Μια εικοσιτετράχρονη φοιτήτριά του θα φέρει όμως τα πάνω κάτω στην ερωτική του ζωή. Η νιότη και η ομορφιά της, αυτό το «αριστούργημα λαγνείας», τον οδηγούν σε καταστάσεις πρωτόγνωρης και ακραίας ζηλοτυπίας. Η ερωτική αυτή ιστορία δίνει την ευκαιρία στον Ροθ να μιλήσει με σπαρακτικό τρόπο για τα γηρατειά και το θάνατο αλλά και για ακόμα μια φορά να συνδέσει την ατομική μοίρα των ηρώων του με την κοινωνική και πολιτιστική ιστορία της εποχής μας.

 Η ΑΝΤΙΖΩΗ Η αντιζωή μιλάει για ανθρώπους που πραγματώνουν τα όνειρά τους για ανανέωση και φυγή. Κάποιοι, μάλιστα,απ'αυτούς φτάνουν μέχρι και να ριψοκινδυνεύσουν τη ζωή τους για να αλλάξουν το φαινομενικά αναπότρεπτο πεπρωμένο τους. Όπου κι αν βρίσκονται, οι χαρακτήρες της Αντιζωής αντιμετωπίζουν διαρκώς τον πειρασμό μιας εναλλακτικής ύπαρξης που θα μπορούσε να αντιστρέψει τη μοίρα τους.

Στην ΑΠΑΤΗ ένας μεσόκοπος, παντρεμένος Αμερικανός, ο Φίλιπ, που ζει στο Λονδίνο, και η επίσης παντρεμένη ερωμένη του, που σιγά-σιγά ανοίγονται ο ένας στον άλλον (καθώς και σε μας), όταν, στο κρυσφήγετό τους κουβεντιάζουν πριν και μετά τον έρωτα.

Στο  ΚΙ ΟΤΙ ΘΕΛΕΙ ΑΣ ΓΙΝΕΙ ο Γκέημπ Oυάλλακ αποφασίζει να βοηθήσει τον Πωλ Χερτς, έναν μελαγχολικό, φτωχικά ντυμένο συμφοιτητή του - και τη Λίμπυ Χερτς, την κυκλοθυμική, παρορμητική σύζυγό του. Παρότι ο συναισθηματικός κόσμος του Γκέημπ έχει αποτελματωθεί μετά τον θάνατο της μητέρας του, ο ίδιος αρχίζει να αισθάνεται την ανάγκη για νέους δεσμούς. Μέλος πλέον του διδακτικού προσωπικού στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, συνάπτει μια θυελλώδη σχέση με τη Μάρθα Ρέηγκανχαρτ, μια πνευματώδη, αθυρόστομη διαζευγμένη μητέρα δύο παιδιών. O Φίλιπ Ροθ υφαίνει αριστοτεχνικά τις αγωνίες και τις περιπέτειες του Γκέημπ σε ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα για το ερωτικό πάθος, την υπευθυνότητα και τους μηχανισμούς που το άτομο θέτει σε λειτουργία για την αυτοπροστασία του. Η ιστορία, που εκτυλίσσεται στο Σικάγο, τη Νέα Υόρκη και το Άιοβα Σίτυ και μιλάει για παλιούς οικογενειακούς δεσμούς και καινούργιες αγάπες, προσφέρει μια εξαιρετικά διεισδυτική ανάλυση χαρακτήρων και είναι δοσμένη με μεγάλο πλούτο λεπτομερειών.

 Η ΣΥΝΩΜΟΣΙΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ ΑΝΤΙΟ ΚΟΛΟΜΠΟΥΣ.

Στο Ανθρωπινο στιγμα του Φιλιπ Ροθ. Το ανθρώπινο στίγμα,Μας μιλά για το στιγμα και τον ερωτα: ο εβδομηνταπεντάρης κοσμήτορας Σιλκ , λέει«Παίρνω Βιαγκρα , Νειθαν. Όλη αυτή την ταραχή, όλη αυτή την ευτυχία την οφείλω στο Βιάγκρα(…) Χωρίς το Βιάγκρα θα είχα την αξιοπρέπεια  ενός ηλικιωμένου κύριου ,απαλλαγμένου από την επιθυμία, ο οποίος θα συμπεριφερόταν ευπρεπώς.[…].Χάρη στο Βιάγκρα, αρχίζω να καταλαβαίνω τις ερωτικές μεταμορφώσεις του Δία. Ετσι θα έπρεπε να το ονομάσουν, Δία, κι όχι Βιάγκρα» Στο βιβλίο [ii] ο κοσμήτορας του ]Πανεπιστήμιου Αθήνα Σιλκ χαρακτηρίζει δυο εξαφανισμένους φοιτητές ως «spooks» λέξη πού στην αρχική της σημασία σήμαινε φαντάσματα. Όμως η λέξη αυτή ενείχε και μια δευτερεύουσα σημασία ως προσβλητικός όρος πού χρησιμοποιείται ενίοτε γα τους μαύρους O Σιλκ πληρώνει το τίμημα πού επέβαλε το πολιτικά ορθό κλίμα της εποχής :χάνει τη θέση του και η ζωή του καταστρέφεται .Στην έκπληξη σασπένς του μυθιστορήματος αποκαλύπτεται ότι ο ίδιος εβραίος πρώην κοσμήτορας πού κατηγορήθηκε για ρατσισμό ήταν μαύρος, και ότι σε μια άλλη εποχή –αυτή του 40 και του 50-είχε επιλέξει την εβραϊκή ταυτότητα ως κατάλληλο όχημα για μια πανεπιστημιακή καριέρα,,,«Το πολιτικό σχόλιο εδώ έχει κυρίως να κάνει με το μεγάλο ανθρώπινο χωνευτήρι, αλλά΄ και με τα τραύματα που δημιουργεί η ψευδαίσθηση, ότι όλα είναι δυνατά για ανθρώπους πού εκμεταλλεύονται τις δυνάμεις τους »Ο Σιλκ είναι ο κατεξοχήν άνθρωπος ‘’χωρίς ιδιοτητες»αλλά αυτές καταλήγουν να είναι τόσο πολλές και τόσο αντιφατικές πού χάνει ακόμα και την αίσθηση του ξεκινήματος . Συνηθίζει τόσο να είναι ένας « σκούρος λευκός»πού φθάνει να το θεωρεί φυσιολογικό και ακόμα περισσότερο, να χτίσει την πραγματική στα μάτια του ταυτότητα του πάνω σε αυτό το ψέμα. Ψέμα , εξάλλου και αλήθεια, μας θυμίζει διαρκώς ο Ροθ, δεν έχουν  την ίδια έννοια, όταν αναφερόμαστε σε αυτό πού μας κάνει να είμαστε ο εαυτός μας»[iii]

Στο Η συνωμοσια εναντιον της αμερικης ο Ηρωας της αμερικανικής αεροπορίας και φανατικός απομονωτιστής Τσαρλς Λίντμπεργκ κατήγαγε –υποθετικά- συντριπτική νίκη κατά του Φράνκλιν Ρούζβελτ στις προεδρικές εκλογές του 1940, φόβος κατέλαβε κάθε εβραϊκή οικογένεια στην Αμερική. Ο Λίντμπεργκ, μ’ ένα διάγγελμά του προς τον αμερικανικό λαό, κατηγόρησε δημόσια τους εβραίους ότι ωθούσαν την Αμερική ν’ αναμειχθεί σ’ έναν άσκοπο πόλεμο κατά της ναζιστικής Γερμανίας υπέγραψε ένα σύμφωνο «εγκάρδιας συνεννόησης» με τον Αδόλφο Χίτλερ. Περα από  το ιστορικό πλαίσιο του βιβλίου, όπου ο Ροθ ανακαλεί παιδικές του μνήμες, όταν η οικογένειά του στο Ρούαρκ, αλλά και χιλιάδες εβραϊκές οικογένειες στην Αμερική, ζούσαν υπό το κράτος απειλής.

Στο ”Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή” Πόλις 2000που διαδραματίζεται το μυθιστόρημα στα σκοτεινά χρόνια του μακαρθισμού μιλα για την προδοσια :

Oλοι αυτοί οι ανταγωνισμοί και μετά ο χειμαρρος της προδοσίας.
Κάθε ψυχή και το δικό της εργοστασιο προδοσίας.
Για όποιο λόγο θες: επιβίωση ,συγκίνηση, πρόοδο, ιδεαλισμό.
Για χάρη της ζημιάς πού μπορεί να γίνει, του πόνου πού μπορεί να προκληθεί.
Για την σκληρότητα πού εμπεριεχει.
Για την ηδονη πού εμπεριέχει.
Την ηδονή του να εκδηλώνεις την κρυφή δυναμή σου.
Την ηδονή του νακυριαρχείς στους αλλους ,
να καταστρέφεις προσωπα πού είναι εχθροί σου.
Τους εκπλήσσεις. ..

Είναι ενας τρόπος για να ανταποδίδεις στους αλλους το αίσθημα κατωτερότητας πού σου προκαλούν ,
το ότι σε υποτιμούν ,
το αισθημα της απογοητευσης στη σχεση σου μαζί τους.

Η ιδια η υπαρξη τους μπορεί να σε καταρρακώνει,
ειτε επειδή δεν εισαι ό,τι είναι εκείνοι είτε επειδή εκείνοι δεν είναι ο,τι εισαι εσύ.
Κι ετσι τους επιβάλλεις τη δικαιη τιμωρία τους.”

Ο κεντρικός ήρωας, πρώην εργάτης που εξελίχθηκε σε δημοφιλή ηθοποιό, ιδεολόγος κομμουνιστής, στρατευμένος στον αγώνα για μια νέα κοινωνία, καταλήγει στη μαύρη λίστα, άνεργος, και με τη ζωή του ρημαγμένη. Η γυναίκα του, διάσημη ηθοποιός, τον καταγγέλει ως κατάσκοπο της Σοβιετικής Ενωσης, και το προσωπικό δράμα της σχέσης τους μετατρέπεται σε εθνικό σκάνδαλο. Ο Ροθ, για μια ακόμη φορά, περιγράφει με διεισδυτικό και κριτικό τρόπο, αλλά και με σαρκασμό, τη μεταπολεμική Αμερική.

Στο βιβλιο του "Αγανάκτηση", ο συγγραφέας αναρωτιέται, αν «ο θάνατος δεν είναι ένα αέναο τίποτε αλλά αντίθετα είναι μια μνήμη που στοχάζεται αέναα τον εαυτό της»  Θεμα του οι αναμνήσεις του κεντρικού ήρωα, του Μάρκους Μέσνερ, καθώς ήταν υπό την επήρεια μορφίνης, βαριά τραυματισμένος στην Κορέα,. Αγανακτηση  είναι η λέξη που «τονίζει ιδιαίτερα μια μια τις πέντε συλλαβές της» από μέσα του, ο Μάρκους Μέσνερ ο ήρωας του μυθιστορήματος: γιος ενός εβραίου χασάπη , είναι ένα σοβαρό, μελετηρό παιδί, πρωτοετής φοιτητής σ' ένα μικρό πανεπιστήμιο στο Νιούαρκ του Νιου Τζέρζι, όπου και κατοικεί με την οικογένειά του Ο πατέρας του  τρελαίνεται από την αγωνία του να προφυλάξει το γιό από τους τρομερούς κινδύνους.. Η υπερπροστατευτικότητα του πατέρα που εκδηλώνεται με τον απόλυτο έλεγχο της ζωής του Μάρκους, τον ωθεί ν' αλλάξει πανεπιστήμιο και να φοιτήσει ως δευτεροετής στο πανεπιστήμιο του Γουάινσμπεργκ στο Οχάιο. Είναι η πρώτη εκδήλωση αγανάκτησης του Μάρκους. Μια αγανάκτηση που θα εκδηλώνεται συνεχώς. Αγανακτεί με τον πρώτο συγκάτοικό του αντιδρά στην υποχρέωση να έχει σαράντα παρουσίες εκκλησιασμού, αποφεύγει να γίνει μέλος σε μια από τις αδελφότητες των φοιτητών, απορρίπτει την κοπέλα που τολμηρά τον ξεπαρθενεύει. Είναι με λίγα λόγια ένας αγανακτισμένος έφηβος όπως πολλοί άλλοι της γενιάς του, γιατί όχι όμως, και κάθε γενιάς.Η μητέρα του Μάρκους αναφέρεται στην« τραγωδία του ανθρώπου που δεν είναι προετοιμασμένος για την τραγωδία».

Στο  «Αμερικανικό ειδύλλιο» είναι η ιστορία της ανόδου και της πτώσης ενός καλότυχου Αμερικανού. Του ήρωα δεν του επιτρέπεται να ζήσει ευτυχισμένος στην αγαπημένη του πέτρινη αγροικία με την όμορφη γυναίκα του και τη ζωηρή κόρη του με την πρόωρη ανάπτυξη, το φως των ματιών του. Φως των ματιών του ώσπου να γίνει δεκάξι χρονών και να εξελιχθεί σε τρομοκράτισσα επαναστάτρια αποφασισμένη να καταστρέψει τον παράδεισο του πατέρα της.
Με έντονο ρεαλισμό, ο Ροθ ξαναγυρίζει στις συγκρούσεις και τις βίαιες μεταβολές της δεκαετίας του 1960. Το βιβλίο αυτό μιλάει για την αγάπη -και το μίσος- για την Αμερική. Για την επιθυμία να ανήκεις -και την άρνηση να ανήκεις- στην Αμερική. Αντιπαραθέτει την επιθυμία για μια ειδυλλιακή αμερικανική ζωή -ζωή αξιοσέβαστη, με ηρεμία, τάξη, αισιοδοξία και δημιουργία- στη γηγενή αμερικανική παραφροσύνη  :καθως ο πατέρας  ανακαλύπτει την χαμένη κόρη του πλήρως εξασθενημένη να ζει σε μια τρώγλη :είχε γίνει «ζαινίστρια»: «-Μα δεν φαίνεται να τρως τίποτα»-αυθόρμητα η φωνή του (πατέρα)βγήκε θλιβερά χρωματισμένη με όλη αυτή την ανησυχία «Τι Τρως;» «-(κορη)(Καταστρέφω φυτική ζωή. Δεν διαθέτω ακόμη  την απαιτούμενη ευσπλαχνία για να μην κάνω αυτό.» «-Εννοείς ότι τρως λαχανικά. Αυτό εννοείς; Τι το κακό υπάρχει σ¨ αυτό «΄-Είναι θέμα απαραβίαστων αρχών. Είναι θέμα σεβασμού της ζωής . Δεσμεύομαι να μη βλάπτω κανένα ζωντανό πλάσμα , ούτε άνθρωπο , ούτε ζώο ούτε φυτό » «-Μα αν το κάνεις αυτό, θα πεθάνεις Πως είναι δυνατόν να εχεις τέτοια «δέσμευση»;Δεν θα τρως τίποτα;» «-Βαθυστόχαστη ερώτηση. Είσαι ευφυέστατος άνθρωπος μπαμπά…. Η απάντηση είναι ότι δεν θα ζήσεις. Ο παραδοσιακός τρόπος με τον οποίο τελειώνει τη ζωή του ένας ζαινιστής άγιος  είναι η σάλα χάμα-λιμοκτονία»[iv]

.Κεντρικό ζήτημα  στο μυθιστόρημα  για τον θάνατο ΚΑΘΕΝΑΣ- το εικοστό έβδομο του Ροθ - είναι το ανθρώπινο σώμα. Θέμα του, η κοινή εμπειρία που μας τρομοκρατεί όλους. Να πεθάνεις μας «αυτό είναι το πιο σπαρακτικό:το κοινότοπο, η επαναλαμβανόμενη διαπίστωση ότι ο θάνατος είναι ένα γεγονός που κατακυριεύει τα πάντα γραφει ο Φιλιπ Ροθ  »

Στην πλοκή του έργου Επιχείρηση Σαυλωκ, ο ηρωας αναρρωνύοντος από την νευρική κατάρρευση πού του προκάλεσε το υπνωτικό χάπι Χαλσιον, φθάνει στην Ιερουσαλήμ, προκειμένου να πάρει συνέντευξη από τον Ισραηλινό πράκτορα Αρον Απελφελντ. Στην πόλη βρίσκεται ήδη και δρα ο καρκινοπαθής σωσίας του, εμπνευστής του κινήματος του Διασπορισμού της επιστροφής και επανεγκαταστασης δηλαδή των Εβραίων από το Ισραήλ στην Ευρώπη . Ο πρώτος Φιλιπ Ροθ για να μην τρελαθεί ολότελα και για να μπορεί να ελέγχει κάπως τα πράγματα ,είναι αναγκασμένος να δώσει ένα όνομα στο σωσία του . Τον αποκαλεί Μόισε Πίπικ ,Στο επιχείρηση Σαυλωκ ο Φιλιπ Ροθ εχει οδηγήσει στα άκρα ορισμένα  από τα αξονικά ερωτήματα του έργου  του, όπως το ερώτημα της  ταυτότητας το ερώτημα της σχέσης ανάμεσα στο  πραγματικό προσωπο και στη μυθιστορηματική personna του (πόσο αληθινό είναι το πρώτο και πόσο ψεύτικη η δεύτερη;) το ερώτημα τελικά της αλήθειας της μυθοπλασίας [v]

---

[i] (ATHENS REVIEW OF BOOKS ο Ροθ παρακολουθει στα βιβλία του τις παραλλαγές του μοναδικού του θέματος – του εαυτού του σε διαδοχικές ηλικίες( τευχος 1 Νοέμβριος 2009 αρθρο με τιτλο Φίλιπ Ροθ: O στοχαστής αφηγητής Από την Κατερίνα Σχινά)

[ii] PHILIP ROTH Το ανθρώπινο  στίγμα , εκδ Πολις επιμ Η Μαγκλίνης –Κ Μποτοπουλος(2000) 2003

[iii] επιμ Κ ωστα Μποτοπουλου –στο PHILIP ROTH Το ανθρωπινο  στιγμα , εκδ Πολις επιμ Η Μαγκλίνης –Κ Μποτοπουλος(2000) 2003 σ 500

[iv] Philip Roth Αμερικάνικο Ειδύλλιο μτφ Τρισευγενη Παπαιωάννου, Πολις(1997)1999 σ317,318

[v] Βλ επιμ Επιμετρο Σταυρου Ζουμπουλάκη στο  Φιλιπ Ροθ , Επιχείρηση Συλωκ , Μια ΟΜΟΛΟΓΊΑ μτφ Σπυρος Βρεττος , Επιμετρο Σταυρου Ζουμπουλάκη , εκδ Πολις (1993) 2οο1σ σ591.593

Πέτρος  Θ.