Δυσφορία στη Δημοκρατία , του ΄Πέτρου Θεοδωρίδη ,/Απο το βιβλιο Η ΑΠΑΤΗΛΗ ΥΠΟΣΧΕΣΗ ΤΗς ΑΓΑΠΗΣ

1.          η δημοκρατία των αρχαίων .

Η  Δημοκρατία σήμερα μοιάζει σαν να αντανακλάται σε σπασμένο καθρέφτη: θρυμματισμένο ομοίωμα που εμπεριέχει αναμνήσεις, αναλαμπές., τα σημαινόμενα της γλιστρούν  ενώ εμείς –τα υποκείμενα της οι πολίτες αλλάζουμε .Η Ελευθερία των Μοντέρνων -σύμφωνα με την περίφημη φράση  του  Μπενζαμιν  Κονσταντ- προσδιορίζεται ως η ελευθερία των ατόμων ενώ για τους αρχαίους σήμαινε την ελευθερία μιας κοινότητας :της Πόλης .^[i] Η Δημοκρατία για τους αρχαίους Έλληνες ήταν μια «μαχητική» λέξη: απέπνεε ενθουσιασμό και, αρχικά συνδεόταν με τον πόλεμο και την αρρενωπότητα. Ο πολίτης στην αρχαία Αθήνα ήταν κυρίως ο Οπλίτης, και η Εκκλησία του Δήμου προήρθε από τη συνέλευση πολεμιστών. Παρόμοια στους Ρωμαίους η «αρετή » του πολίτη η virtus ενείχε μια σημασία πλησιέστερη στην έννοιας του «θάρρους»  και παράγεται από την λέξη vir (ανδρας)^[ii]. Η δημοκρατία -μας θυμίζει ο Jacues Ranciere σημαίνει την «εξουσία εκείνων που δεν έχουν κανένα τίτλο, καμία ειδική ικανότητα να ασκούν την εξουσία »^[iii]και στη σκέψη των αρχαίων Αθηναίων η δημοκρατία οριζόταν βάσει της ομοιότητας: υπήρχε μόνο εκεί όπου οι άρχοντες έμοιαζαν με τους  κυβερνώμενους. Ο μηχανισμός δημοκρατικής ανανέωσης ρυθμιζόταν με κλήρωση: η αρχή της ισότητας ερμηνευόταν σχεδόν κατά γράμμα και η εκλογική διαδικασία φαινόταν ως γνώρισμα ενός αριστοκρατικού πνεύματος Η δημοκρατία - σημαίνει «τη μη καθαρότητα της πολιτικής,» ^[iv]και, ήδη από τον Πλάτωνα η δημοκρατία θεωρείτο απ όλα τα πολιτεύματα πού έχουν νόμους ,τα «νόμιμα», η χειρότερη: καταπατά την ελευθερία στο όνομα της  ισοπεδωτικής ισότητας .Για τον Πλάτωνα η δημοκρατία σήμαινε την κυριαρχία της ‘’Δόξας’’, δηλαδή της άποψης έναντι της γνώσης: η πολιτεία θα έπρεπε να κυβερνάται από τους ανθρώπους πού διαθέτουν την «βασιλική επιστήμη»  Ο Πολιτικός του Πλάτωνα είναι ο  «επιστήμων, ,» που το έργο του μπορεί να συγκριθεί με το έργο του υφαντή: χρησιμοποιεί το ανθρώπινο υλικό για να κατασκευάσει το υφάδι ενός αρμονικού συνόλου^[v]  ΄Ο Αριστοτέλης από την πλευρά του θεωρούσε ότι η κυριαρχία ανήκε στον νόμο: η καλή διοίκηση -«ευνομία»- πρέπει να είναι μεικτό πολίτευμα: η πολιτεία διαθέτει μια απαραίτητη λαϊκή νομιμότητα που όμως μετριάζεται από την «αριστοκρατία» -με την στενή έννοια των «αρίστων » - αρχόντων της^[vi]

2.Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ

o        Οι αρχαίες Δημοκρατίες ήταν απομονωμένες νησίδες ισότητας μεταξύ ομοίων, ανδρών μικροϊδιοκτητών, δουλοκτητών, εν μέσω μιας γενικευμένης ανισότητας. Αντίθετα στη . νεωτερικοτητα συνεχίζουν βέβαια να υπάρχουν και να βαθαίνουν οι κοινωνικές ανισότητες όμως συνυπάρχουν με μια γενικευμένη προσδοκία ισότητας: η νεώτερη κοινωνία απαιτεί από τους ανθρώπους να είναι “συμβατοί» και ‘ομοιογενείς’ ώστε να προσαρμόζονται στις απαιτήσεις της έντονης κοινωνικής κινητικότητας ^[vii].

o        Η Νεωτερικοτητα σημαδεύτηκε από την Γαλλική επανάσταση, την επανεμφάνιση της Δημοκρατίας αλλά και του μίσους εναντίον της. Το 1790 ο ΄Εντμουντ Μπέρκ δημοσίευσε τους «Στοχασμούς για την Επανάσταση στη Γαλλία υποστηρίζοντας ότι οι γαιοκτήμονες  αριστοκράτες ήσαν οι φυσικοί άρχοντες της Γαλλίας. Ο ο ποιητής Νοβάλις, στο έργο του«Χριστιανοσύνη ή Ευρώπη;»(1799)ύμνησε τις «υπέροχες εκείνες ημέρες», όταν η Ευρώπη «ήταν ένα μια απέραντη πολιτική κι ηθική αυτοκρατορία του πνεύματος ,»: Για τον ντε Μαίστρ που το 1796 γράφει τους Συλλογισμούς για την Γαλλία ‘’Consideration Sur La France’’: « το θέλημα του θεού, και όχι ο ανθρώπινος λόγος είχε πλάσει τους νόμους, θεσμούς και κοινωνίες»..^[viii]

Η θεωρία του φιλελευθερισμού όπως την διατυπώνει ο Τζον Λοκ ,θεμελιώνει τα ατομικά συμφέροντα «Ο βασικός στόχος των ενωμένων σε μια κοινότητα ανθρώπων υπό την αιγίδα μιας κυβέρνησης είναι η διαφύλαξη της ιδιοκτησίας τους»^[ix] και η Νεωτερική Δημοκρατία εμφανίζεται πλέον  με την μορφή της αντιπροσώπευσης. Κατά τον 18ο αιώνα δεν τίθεται  πλέον θέμα άμεσης δημοκρατίας και ο ίδιος ο Ρουσσώ ήταν πεπεισμένος ότι μόνο μικρές κοινότητες θα την πλησίαζαν .

Οι Φιλελεύθεροι υποστήριζαν ότι κάθε είδους κυριαρχία πρέπει να στηρίζεται στη Βούληση του λαού. Από την άλλη όμως ήθελαν να διαφυλάξουν το δημοκρατικό πολίτευμα που προοριζόταν για δική τους χρήση. Η αρχή της  εκπροσώπησης ήρθε να ρυθμίσει το πρόβλημα της λαϊκής κυριαρχίας: επέτρεψε αφαιρεθούν οι εξουσίες από τον Κυρίαρχο λαό χωρίς να υπερβούν την αδιαίρετη φύση του. [x]Έτσι περάσαμε από την λαϊκή κυριαρχία στην κοινοβουλευτικής κυριαρχίας και η εκλογική διαδικασία σήμανε την επιστροφή στην καθησυχαστική επιλογή εκείνων που ο Τζον Ανταμς ονόμαζε:« οι Άριστοι και οι πιο σοφοί»^[xi]

Μπορούμε να διακρίνουμε μεταξύ πολλών δυο βασικές παραλλαγές της νεωτερικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Την Φιλελεύθερη και την Ρεπουμπλικανική .Η φιλελεύθερη εκδοχή καταγόταν από την Αγγλία. Έθετε ως αρχή την υπεροχή της κοινωνίας :το κράτος δεν μπορούσε  να παίρνει πρωτοβουλίες που να υπερβαίνουν τις περιορισμένες αρμοδιότητες που του έχουν παραχωρηθεί από τους πολίτες. Η Ρεπουμπλικανική εκδοχή υποστήριξε ότι οι πολίτες θα έπρεπε να υποταχθούν στην ιδέα της «κοινής βούλησης»: Το κράτος εμφανίζεται ως ένα εκπαιδευτικό σχέδιο ,ως προσηλυτισμός στη θρησκεία της αρετής του πολίτη ^[xii].Στην ρεπουμπλικανική εκδοχή ο απωθημένος Πλατωνικό Πολιτικός επιστρέφει .

Πως εξελίχθηκε η ιδιότητα του πολίτη στη  φιλελεύθερη αντιπροσωπευτική Δημοκρατία ; Ο Μακφερσον το 1977 διέκρινε τρία ιστορικά θεωρητικά μοντέλα  φιλελευθερισμού  από ένα τέταρτο (ως ευχή  μάλλον παρά ως ιστορικό προηγούμενο): την δημοκρατία της συμμετοχής . [xiii] :Ως  πρώτο ιστορικό μοντέλο  θεώρησε την  « Προστατευτική Δημοκρατία» με κύριους εκφραστές τους εκπρόσωπους του Ωφελιμιστικού φιλελευθερισμού :τον Bentham και τον Jameς Mill: στο μοντέλο ¨αυτό επιχείρημα ήταν η  προστασία του κυβερνώμενου από την κρατική καταπίεση. Το δεύτερο μοντέλο (με κύριο εκπρόσωπο τον John Stuart Mill ) το ονομάζει Αναπτυξιακή δημοκρατία: εδώ δίνεται μια νέα ηθική θεώρηση της δημοκρατίας ως μέσου για την  αυτό ανάπτυξη του ατόμου Στο τρίτο μοντέλο («Δημοκρατία της Ισορροπίας» με κύριο εκπρόσωπο τον Joseph Scumpeter και το βιβλίο του « Καπιταλισμός. Σοσιαλισμός και Δημοκρατία» 1942)το ηθικό αίτημα εγκαταλείπεται: οι θεωρητικοί της ισορροπίας αντιπροτείνουν εδώ μια περιγραφή της δημοκρατίας ως ανταγωνισμού μεταξύ ελίτ, χωρίς εκτεταμένη λαϊκή συμμετοχή: η δημοκρατία δεν αποτελεί σύνολο  ηθικών σκοπών. αλλά απλώς μηχανισμό επιλογής και εξουσιοδότησης κυβερνήσεων που συνίσταται σε έναν ανταγωνισμό μεταξύ δυο η περισσότερων  αυτοεπιλεγομενων ομάδων  πολιτικών ελίτ Ο ρόλος των εκλογέων δεν είναι να παίρνουν αποφάσεις αλλά να εκλέγουν τους ανθρώπους που θα το αποφασίζουν.

Το κλασσικό πια έργο του Τ .Marshall Citizenship and social class  βασίζεται στη διάκριση μεταξύ αστικών ,πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Για τον Μάρσαλ  η συμφιλίωση των αστικών,(18) αιώνα πολιτικών  (19ος )και κοινωνικών δικαιωμάτων (20ο αιώνας)  κατέληξε στο κράτος πρόνοιας  ως απόρροια μιας εξελικτικής διαδικασίας. Στην πλοκή της αφήγησης του Μάρσαλ, το επιστέγασμα των δικαιωμάτων, δηλαδή τα κοινωνικά δικαιώματα ενέχουν χαρακτήρα ενισχυτικό μιας αρχής ισότητας πού οδηγεί  στην άμεση αίσθηση συμμετοχής στην κοινότητα ,τη βασισμένη στην προσήλωση σε ένα κοινό πολιτισμό.’’^[xiv] Θεωρώντας ότι η ιδιότητα του πολίτη είναι αποτέλεσμα μιας σταδιακής εξέλιξης. ο Μάρσαλ μοιάζει να αγνοεί την ασυνέχεια και την διάσταση της πάλης των τάξεων στην διαμόρφωση της ιδιότητας του πολίτη καθώς και τον ρόλο εξωτερικών παραγόντων π.χ το πόλεμου ^[xv]. Η ιστορική αλήθεια είναι ότι τα δικαιώματα ακολούθησαν μια πολύπλοκη και αντιφατική ιστορική πορεία  Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε πιά , στην εποχή των μεταναστών το προφανές :ο «γυμνός άνθρωπος, ο άνθρωπος που δεν ανήκει σε μια συγκροτημένη εθνική ταυτότητα, δεν έχει κανένα δικαίωμα. »^[xvi] Η φιλελευθερη Δημοκρατία αποτελεί ένα σχετικά πρόσφατο ιστορικό μόρφωμα Δημοκρατία –προϋποθέτει τοτε, με βάση αυτά τα κριτήρια, δημοκρατία - με ελεύθερες εκλογές με καθολική, ισότιμη και μυστική ψηφοφορία για άνδρες και γυναίκες . ελευθερίες του λόγου, της συνείδησης, του συνέρχεσθαι, του συνεταιρίζεσθαι και της έκφρασης την απαγόρευση της φυλάκισης χωρίς δίκη -δεν υπήρχε σε κανένα μέρος της γης τον δέκατο ένατο αιώνα -, ενώ επιβλήθηκε σε τέσσερεις μόνο χώρες σ’ ολόκληρο τον κόσμο πριν από το 1914: στη Νέα Ζηλανδία (1893), την Αυστραλία (1903), τη Φινλανδία (1906) και τη Νορβηγία (1913)και ως ένα βαθμο στις ανδρικές δημοκρατίες της Γαλλίας και της Ελβετίας.[xvii] Η εγκαθίδρυση της σύγχρονης  δημοκρατίας συνοδεύτηκε αρχικά από έναν δραστικό  περιορισμό της ιδιότητας  του πολίτη με τη μορφή της τιμοκρατικής ψήφου: εκλογείς θεωρούνταν μόνο εκείνοι οι πολίτες μιας χώρας που κατεβάλλαν έναν ελάχιστο φόρο η που ηταν ιδιοκτήτες..Στα 1885, μόνο το 56% των βρετανών ενηλίκων ανδρών είχαν γίνει δεκτό στο εκλογικό σύστημα. Για την καθολική ψηφοφορία έπρεπε να περιμένουν μέχρι το 1918 ^[xviii] Το Γαλλικό επαναστατικό Σύνταγμα του 1791 αρχικά διαχώρισε τα τέσσερα εκατομμύρια τετρακόσες χιλιάδες «ενεργούς» πολίτες  από τα δυο εκατομμύρια χωρίς περιουσία και ψήφο...Φυσικά οι γυναίκες αποκλείονταν από την ιδιότητα του πολίτη και όπως διαμαρτυρήθηκε η Ολυμπία ντε Γκουζ στο αρθρο 10 της Διακήρυξης των δικαιωμάτων της  γυναίκας και της πολιτισσας: « Η γυναίκα έχει τα δικαίωμα να ανέβει στο ικρίωμα ¨πρέπει να έχει εξίσου το δικαίωμα να ανέβει στο βήμα  του κοινοβουλίου»^[xix] Το 1791 ήρθε μια νέα μορφή αποκλεισμού : η ψήφος κατά εκλογικά σώματα .^[xx]». Με την εφαρμογή της τιμοκρατικής  ψηφοφορίας της εποχής της Παλινόρθωσης  και της μοναρχίας του Ιουλιου (από το 1815 εως το1848) εμφανίζεται ως δημοκρατική πρόοδος: οι εκατόν δυο χιλιάδες εκλογείς του 120 διαθέτουν τουλάχιστον ψηφοδέλτια ίσης αξίας ^[xxi] Εν τέλει η καθολική ψηφοφορία συμπεριλήφθηκε στο σύνταγμα της Γαλλικής δεύτερης Δημοκρατίας όμως αντί να λειτουργήσει ως Δούρειος Ίππος της μεγάλης επαναστατικής πλημμυρίδας όπως πίστευε ο Μαρξ , η καθολική ψηφοφορία εμφανίστηκε ως πιο αποτελεσματικό φράγμα κατά ης επαναστατικής  ανατροπής απ ότι η στρατιωτική καταστολή: στις προεδρικές εκλογές του 1848 και στη συνέχεα οι βουλευτικές εκλογές του Μαΐου του 1849  εξασφάλισαν τη νίκη του Λουδοβίκου Ναπολέοντα Βοναπάρτη κι την εκλογή πεντακοσίων δεξιών η κεντρώων βουλευτών  επί επτακοσίων πενήντα εδρών^[xxii]

Συχνά ξεχνάμε ότι αρχιτέκτονας Του κράτους πρόνοιας ήταν ο Μπίσμαρκ που το επινόησε προκειμένου να εμποδίσει τις κινητοποιήσεις των εργαζομένων  Μόλις τα έτη 1911-1913 άρχισε να διαμορφώνεται ένα υποτυπώδες πρόγραμμα  κοινωνικής προστασίας  στη Γαλλία και Σουηδία (σύνταξης) και την Μεγάλη Βρετανία (ιατρικής περίθαλψης) . Και είναι μάλλον ο Β παγκόσμιος πόλεμος που πιέζει την  αντιπροσωπευτική  Δημοκρατία  να στραφεί προς μια κατεύθυνση ανακατανομής του πλούτου αν θυμηθούμε  την  υπόσχεση της «αναφοράς Μπεβεριτζ ‘’το 1942, στους βρετανούς στρατιώτες (ένα κρατικο σύστημα δωρεάν ιατρικής περίθαλψης)  που πολύ αργότερα θα εμπνεύσει στον Μισελ Φουκώ την ρήση «Πηγαίνετε λοιπόν να σφαχτείτε  σας υποσχόμεθα μακρά κι ευχάριστη ζωή» ^[xxiii] 

Η «εκλογικη κωμωδία» για έναν αιώνα περίπου εμφανιζόταν ως απάτη που επέτρεπε τη συγκάλυψη των κοινωνικών ανισοτήτων. Οι αναρχικοί, αντιμετώπιζαν την δημοκρατία με τον ίδιο σεβασμό που θα έδειχναν σε οποιαδήποτε δικτατορία. Οι Μαρξιστές είδαν   στα δικαιώματα του πολίτη τη συγκάλυψη της  πραγματικότητα του ιδιοκτήτη, ο οποίος επιβάλλει τον νόμο του πλούτου, κάτω από το προσωπείο των ίσων δικαιωμάτων^[xxiv] Κιαν και ο ίδιος  ο Μαρξ είχε πιστέψει κάποτε ότι η η καθιέρωση της καθολικής  ψηφοφορίας στην Μεγάλη Βρετανία μπορούσε να συντελέσει σε ένα ειρηνικό πέρασμα προς  τον σοσιαλισμό. εν  γένει ο φορμαλισμός των εκλογών θεωρήθηκε από τους μαρξιστές ως  αστικό τέχνασμα. Υπήρχαν φορές όπου οι εργάτες ψηφοφόροι κινητοποιούταν για την ενίσχυση ν εργατικών κομμάτων και άλλες που αρνούνταν να αναγνωρίσουν μια ‘’εκλογική κωμωδία’’. Ήταν η μαρξιστική πειθαρχία της γερμανικής και αυστριακής σοσιαλδημοκρατίας και η ισχυρή συνδικαλιστική οργάνωση των σκανδιναβών εργατών που περιόρισαν ως ένα βαθμό την περιφρόνηση προς την  εκλογική διαδικασία.^[xxv]

3. Η Δημοκρατία μετά το 1990

η  αρχή της δεκαετία του 1990 χαιρετίστηκε ως ο θρίαμβος της Δημοκρατίας και του ατομικισμού. Βέβαια ήταν ο Τοκβλ που προανήγγειλε την «προσεχή αναπότρεπτη και καθολική επικράτηση της Δημοκρατίας στον κόσμο» και επισήμανε «τους κίνδυνους της τυραννίας της πλειοψηφίας» την έλλειψη ανεκτικότητας, την αποθέωση της μετριότητας, την έλλειψη ανοχής στην διαφοροποίηση. ,την παραγωγή μορφών πολιτικής νωθρότητας «Το πρώτο  πράγμα που μου έλκει την προσοχή έγραφε ο Τοκβιλ - είναι ένα αναρίθμητο πλήθος ανθρώπων ,όλων ισότιμων και παρόμοιων ,διαρκώς αναζητούντων τις ποταπές  και ευτελείς ηδονές». […]Καθένας από αυτούς, ζώντας απομονωμένος είναι αδιάφορος για την μοίρα όλων των άλλων[…]. Υπάρχει μόνο στον εαυτό  του και για τον εαυτό του [...].Πάνω  από αυτό το είδος  των ανθρώπων  βρίσκεται μια τεράστια και προστατευτική δύναμη[..] απόλυτη, ακριβής, σταθερή προνοητική κα ήπια . Προσιδιάζει προς την εξουσία ενός γονέα[..]Αλλά , επιδιώκει να τους κρατήσει διαρκώς στην παιδική ηλικία. Είναι ικανοποιημένη που οι άνθρωποι μπορούν να χαίρονται υπό τον όρο πως δεν ενδιαφέρονται για τίποτε  άλλο πέρα από την απόλαυση»^[xxvi]

Στα τέλη του περασμένου αιώνα συγγραφείς σαν τον Λιποβετσκι θεωρούσαν την προφητεία του Τοκβιλ πραγματοποιημένη: Ποτέ -δήλωναν-όσο σήμερα η δημοκρατία δεν ήταν τόσο «σίγουρη για την εγκυρότητα των πλουραλιστικών θεσμών τόσο εναρμονισμένη με τα ήθη, με το προφίλ ενός ατόμου αλλεργικού στο αυταρχισμό και τη βία, ανεκτικού και διψασμένου για συχνές αλλά όχι επικίνδυνες αλλαγές» Αιώνες τώρα, οι νεωτερικές κοινωνίες έχουν επινοήσει την ιδεολογία του ελευθέρου, αυτονόμου και ομοίου  με τους άλλους ατόμου. Ο ατομικισμός όμως εμποδίστηκε μέχρι πρόσφατα  από σκληρές ιδεολογικές πανοπλίες ,θεσμούς και ήθη παραδοσιακά ή πειθαρχικά –εξουσιαστικά. ‘’Αυτό ακριβώς το έσχατο σύνορο καταρρέει σήμερα με τρομερή ταχύτητα . Η διαδικασία προσωποποίησης ,που την ωθούν η επιτάχυνση των τεχνικών ,το management, η μαζική κατανάλωση τα ΜΜΕ ,ο ψυχολογισμός ,φέρνει σ το αποκορύφωμα της την βασιλεία του ατόμου, ρίχνει τους  τελευταίους φραγμούς’’ ^[xxvii]«Η μεταηθική κοινωνία-για τον Λιποβετσκι -φέρνει την εποχή όπου το καθήκον είναι γλυκανάλατο και αναιμικό, όπου η ηθική δεν απαιτεί πλέον την αφοσίωση σε κάποιον υπέρτατο αυτοσκοπό όπου τα υποκειμενικά δικαιώματα υπερισχύουν των  επιτακτικών προσταγών ,όπου τα ηθικά διδάγματα παρακάμπτονται από τα μηνύματα για καλύτερη ζωή, τον ήλιο των διακοπών , την μεντιακή ψυχαγωγία ».^[xxviii]

Όμως στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα αρκεί να κανείς απαριθμήσει -λεει ο  jacues Ranciere- τους κανόνες οι οποίοι  επιτρέπουν  στο αντιπροσωπευτικό σύστημα να ανακηρύσσεται δημοκρατικό για ν προκαλέσει θυμηδία.. ‘’Αυτό που αποκαλούμε δημοκρατία είναι ένας τρόπος κυβερνητικής λειτουργίας ολωσδιόλου αντίστροφος: αιώνιοι εκλεγμένοι που συσσωρεύουν αξιώματα κυβερνήσεις που φτιάχνουν οι ίδιες τους νόμους υπουργοί ή  συνεργάτες  υπουργών που βολεύονται σε δημόσιες επιχειρήσεις κόμματα που χρηματοδοτούνται από απάτες ‘’[xxix]. Και ο ^{Colin Crouch,} μας θυμιζει μερικά πολύ αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά της σύγχρονης ^{«Μετάδημοκρατίας» : ο προεκλογικός αγώνας είναι ένα πλήρως ελεγχόμενο θέαμα που ενορχηστρώνεται ειδικευμένους επαγγελματιών. Η πλειοψηφία των πολιτών κρατά μια απαθή στάση. Η πολιτική διαμορφώνεται με συνδιαλλαγές ανάμεσα στις εκλεγμένες κυβερνήσεις και τα κυρίαρχα συμφέροντα των επιχειρήσεων....'' Οι πολιτικοί} σύρονται πίσω από  ^{τις δημοσκοπήσεις η προσωποποίηση της εκλογικής διαμάχης τείνει  να υποκαταστήσει τον διάλογο ,ασήμαντα γεγονότα της ιδιωτικής ζωής των πολιτικών καθίστανται κεντρικά ζητήματα από τα ΜΜΕ. Το κενό που αφησε η πολυδιάσπαση της εργατικής τάξης το κατέλαβαν οι εταιρίες, οι πολιτικοί σύμβουλοι και οι επικοινωνιολόγοι, με το κράτος να εκχωρεί όλο και περισσότερες εξουσίες στα επιχειρηματικά συμφέροντα, Η εκχώρηση όλο και μεγαλύτερων αρμοδιοτήτων του δημόσιου τομέα στον ιδιωτικό, έχει ως  άμεσο αποτέλεσμα τη συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας, την περιθωριοποίηση των συνδικαλιστικών οργανώσεων, την αύξηση των ανισοτήτων, τη μεταβίβαση φορολογικών βαρών στους ασθενέστερους.}

η  Δυσφορία στις Δημοκρατίες μας γίνεται όλο και πιο έντονη. H δυσφορία αυτή συνδέεται με συντριπτικές αλλαγές στη δομή των  Κοινωνιών  μας: Σήμερα- καθώς μεγάλο μέρος της εξουσίας μεταβιβάζεται στο πολιτικά ανεξέλεγκτο παγκόσμιο χώρο-  η πολιτική δράση και ο ατομικός βίος οδηγούνται στον κατακερματισμό σε μια σειρά από βραχυπρόθεσμα προγράμματα και επεισόδια :στον «πρωτεϊκό» άνθρωπο της νέας εποχής που αναπτύσσει πολλαπλούς χαρακτήρες –ρόλους, πού πορεύεται με θρύμματα μιας βραχύβιας συνείδησης πού χρησιμοποιούνται γα την εκάστοτε επικοινωνία του με τους εικονικούς του κόσμου ^[xxx].

Η παγκόσμια κοινωνία πια γίνεται όλο και περισσότερο Κοινωνία του ρίσκου  έννοια που πρώτος εισήγαγε ο U. Beck., από τα μέσα της δεκαετίας του 1980: οι συγκρούσεις για την κατανομή του πλούτου, έχουν επικαλυφθεί από τις συγκρούσεις για την κατανομή των κινδύνων, που προκαλούνται από την επιστημονικοτεχνική ανάπτυξη. Για τον            Κ Popper η Δημοκρατία ως «ανοιχτή κοινωνία» [xxxi]ορίζεται μάλλον ως το αντίθετο της Πλατωνικης ουτοπίας και ο Καστοριαδης επεμενε στην άρνηση κάθε απόπειρας ορισμού της τέλειας κοινωνίας «.Πρέπει να αποσκοπούμε στην εξεύρεση της πολιτείας πού επιτρέπει κάθε φορά και, στην αυτοαλλοιούμενη κοινωνικοιστορική πραγματικότητα να δώσει στον εαυτό της τη νομοθεσία πού της αντιστοιχεί..» Καστοριαδης(1999)2001: 82

Όμως στις μέρες μας Η «ανοιχτή κοινωνία »αντί για την αυτοδιάθεση μιας ελεύθερης κοινωνίας όπως την φαντάστηκε ο Καρλ Πόπερ φέρει στο νου των ανθρώπων την εμπειρία ενός ευάλωτου πληθυσμού που κατακλύζεται από δυνάμεις που δεν ελέγχει.^[xxxii] Στις μετανεωτερικες κοινωνιών μας ο φόβος μεταλλάσσεται σε αγωνία: Ο φόβος έχει ένα προσδιορισμένο αντικείμενο. Η αγωνία, παραβλέπει το αντικείμενο και διακρίνεται από τον φόβο –μας λέει ο Σαρτρ-«από το γεγονός ότι ο φόβος προκαλείται από τα όντα του κόσμου, ενώ η αγωνία από το εγώ μου,»^[xxxiii] Η αγωνία μεταλλάσσει και την έννοια της ιδιότητας του πολίτη: Η ιδιότητα του πολίτη ενείχε στην νεωτερικότητα μια συνδήλωση ενεργούς συμμετοχής, στα κοινα.Η ' (Μετα)νεωτερικότητα, μετατοπίζει το περιεχόμενο της έννοιας στον ''υπεύθυνο πολίτη'', πού συνεκτιμά ''σενάρια'' και  επιλέγει από την ποικιλία των πολιτικών ''lIfe -styles' . Ο κίνδυνος για το χειρότερο κλείνει και τον ορίζοντα του. Αυτός ο φοβικά υπεύθυνος, μελαγχολικός πολίτης διαθέτει  ακόμα τον ‘’εχθρό’’ του που κινείται πια στον νεφελώδη χώρο της ‘’ανευθυνότητας’’ πού περιέχει όσους δεν μπορούν να προσαρμοστούν  στο νέο , γεμάτο κινδύνους κοινωνικό-πολιτικό περιβάλλον Το άτομο γίνεται θεατής και καταναλωτής:. Στην κοινωνια των καταναλωτών , -λεει ο Ζ. Μπαουμαν : ‘’κανείς δεν μπορεί να γίνει υποκείμενο χωρίς να μετατραπεί πρώτα σε εμπόρευμα και κανείς δεν μπορεί να κρατήσει την υποκειμενικότητα του ασφαλή χωρίς να ανακινεί ,να ανασταίνει και να ανανεώνει τις ικανότητες που αναμένονται και απαιτούνται από ένα εμπόρευμα προς πώληση[xxxiv] .Ταχύτητα, καινοτομία, ανία, απόρριψη, γίνονται  σήμερα το μαγικό τετράπτυχο της κουλτούρας του καταναλωτισμού. Υπερβολή, ασωτία και εξωφρενική σπατάλη, τα ψυχοφάρμακα  της.Στην κοινωνία της κατανάλωσης,-γραφει ο  Γιαννης. Σταυρακάκης-το κύριο κοινωνικό καθήκον συνίσταται στην όλο και μεγαλύτερη απόλαυση. Όμως '' οπως το θέτει ο Λακάν στο σεμινάριο του Encore, «Δεν είναι αυτό! Αυτή είναι η ίδια η κραυγή μέσω της οποίας η απόλαυση (jouissance) που λαμβάνουμε διαφοροποιείται από την απόλαυση που περιμέναμε»'' .Η ικανοποίηση της επιθυμίας αναβάλλεται από φαντασίωση σε φαντασίωση, από προϊόν σε προϊόν. Είναι μάλιστα αυτή η ‘’συνεχής, άπληστη και ακόρεστη μετάθεση που συνιστά την ουσία του καταναλωτισμού. ''[xxxv]

Η Δυσφορία στον Πολιτισμό στην εποχή του Φρουντ προερχόταν από τις επιταγές ενός σκληρού Υπέρ- εγώ και τις απαγορεύσεις που αυτό έθετε,  όμως η μεταμοντερνα δυσφορία –γεννιέται από μάλλον από την ναυτία της καταναλωτικής  ελευθερίας. Και ο    μετανεωτερικος ’’υπεύθυνος’’  καταναλωτής-πολίτης συνεχίζει να ,αγνοεί τους ‘’αόρατους’’ :τους  πρόσφυγες,που θεωρούνται  σήμερα «περιττές’’ υπάρξεις .^[xxxvi] αλλά και την –κατά Μπαουμαν-  «υποτάξη» (underclass) :μια αφιλόξενη ομαδοποίηση για μεγάλες και ετερόκλητες κατηγορίες ανθρώπων οπου  στοιβάζονται εγκληματίες και ανύπαντρες μητέρες που ζουν από την πρόνοια, νεαροί παραβάτες και τοξικομανείς, αποφυλακισθέντες και άστεγοι, βαποράκια και  επαίτες που το μόνο κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η αποτυχία τους να είναι καταναλωτές[xxxvii]

Ο Όρος λαϊκισμός αναφέρεται σε ρητορικές και ιδεολογίες στις οποίες ο « λαός» λειτουργεί ως κομβικό σημείο ^[xxxviii]Όμως ο σύγχρονος λαϊκισμός  που πλήττει τις Δυτικές Μεταδημοκρατιες μας έχει ελάχιστη σχέση με την  ιστορικοπολιτική έννοια του λαού Πολύ περισσότερο σχετίζεται με ότι η Hannah Arendt    αποκαλουσε «υπόλειμμα όλων των τάξεων » όχλο(mob) διακρίνοντας σε αυτόν χαρακτηριστικά ‘’μαζανθρωπου ‘’ και έναν ακραίο  ατομικισμό  ,.^[xxxix] Ο σύγχρονος λαϊκισμός θυμίζει και τον αγροτικό λαϊκισμό των μεσοδυτικών  και νότιων περιοχών  των ΗΠΑ όπου «όπου τον πρώτο λόγο θα έχει  ο απλός άνθρωπος  του λαού»:^[xl] θεωρούνται υπεύθυνοι για την τραγική κατάσταση των φτωχών αγροτών «η κυβέρνηση οι τραπεζίτες σιδηροδρομικές εταιρείες, η Καθολική εκκλησία , οι Εβραίοι κι οι μαύροι»^[xli] Σε μια εποχή όλο και πιο απρόσωπου και ακατανόητου για τους πολλούς κοινωνικού ανταγωνισμού οι εκπρόσωποι της Νέας Ακροδεξιάς εμφανίζονται σαν να λένε:«, η πραγματικότητα είναι απλή, επίτηδες την κάνουν να φαίνεται περίπλοκη γιατί υπάρχει συνομωσία»: σε μια επίδειξη δήθεν ειλικρίνειας. Έτσι ο Ακροδεξιός λόγος αποκτά ένα σχεδόν σαρκικό πλεονέκτημα εχθρός για αυτόν δεν είναι απρόσωπος ο αποδιοπομπαίος τράγος εξαθλιωμένος, κακοντυμένος, μυρίζει άσχημα ,μας κλέβει τις δουλειές ο εχθρός αποκτά πρόσωπο : ο μετανάστης.

Τηλελαικισμος  και τηλεδημοκρατια.

Το 1859 ο John Stuart Mill με το περίφημο δοκίμιο του On Liberty  διατύπωσε τρία επιχειρήματα υπέρ της διασφάλισης της ελεύθερης κυκλοφορίας  των ιδεών μέσω του τυπου.α) οι απόψεις που αποσιωπούνται από την κυβέρνηση η την κοινωνία μπορεί να αποδειχτούν σωστές. Β) ακόμα και αν μια άποψη αποδεδειχθεί λανθασμένη συχνά περιέχει ψήγματα αλήθειας Γ) ακόμα και αν κάποια άποψη ταυτίζεται με την αλήθεια, αν δεν αμφισβητηθεί σύντομα θ μετατραπεί σε νεκρό δόγμα αντί για ζώσα αλήθεια’’[xlii].Ο  Mill  διατυπώνοντας την θεωρία της ελευθερίας του τύπου δεν μπορούσε να φανταστεί τους πολύπλοκους τρόπους με τους οποίους τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας  κατασκευάζουν την κοινωνική πραγματικότητα περιορίζουν το εύρος των νοημάτων και διαμορφώνουν καθημερινά το περιεχόμενο των σκέψεων, συζητήσεων και πράξεων των ατόμων

Στην τηλεδημοκρατια  των ήμερων μας η διαφήμιση μεταμορφώνει τις εκπομπές σε υπηρέτες της . Τα τηλεοπτικά προγράμματα σχεδιάζονται για να προβάλλουν διαφημίσεις. Για να προσελκύσουν την προσοχή του κοινού και να υπάρξει χώρος για την επόμενη σειρά διαφημίσεων οι απόψεις πρέπει να αναπτύσσονται γρηγορα,τα πλάνα να είναι σύντομα και τα ηχητικά σήματα συντομότερα. Οι αφηγήσεις περικόπτονται [xliii].Και έτσι προκύπτει και η αλλαγή του τρόπου σκέψης : Το να σκέφτεσαι -σήμερα -ορθά, σημαίνει να σκέφτεσαι με ισομέρεια και ταχύτητα ,να αφαιρείς το βάθος των πραγμάτων ,να αρκείσαι σε μια  γρήγορη ανάγνωση των  αναφορών  και στοιχείων ,να μη βουλιάζεις στην υποκειμενικότητα του πάθους [xliv].

Στο 1984 του Οργουελ το Mintrue (Ministry of true)διέθετε ειδικό τμήμα για την ‘’ Προλετροφή’’ που στη ‘’Νεα ομιλια’’ της Ωκεανιας σήμαινε τα ηλίθια θεάματα που προσεφερε το κρατος στις μάζες^[xlv]   Σε αυτό παράγονταν σκουπιδοεφημεριδες που δεν περιείχαν τίποτε άλλο εκτός από αθλητικά , εγκλήματα κι αστρολογία , Υπήρχε ακόμη και μια ολόκληρη υποδιεύθυνση αποστολή της οποίας ήταν η παραγωγή πορνογραφίας .Σήμερα τα ρεαλιτυ σώους είναι ίσως η πιο παραδειγματική έκφραση του σύγχρονου ατομικιστικού τηλε λαϊκισμού: δημιουργούν την εντύπωση του νατουραλισμού καθώς παρατηρούμε τους άλλους οπως τους εαυτούς μας:το κοινότοπο βαφτίζεται «αυθεντικό» Τα ρεαλιτυς δίνουν στους θεατές την ψευδαίσθηση της λαϊκής εξουσίας επιβάλλοντας καταδίκες για το ποιος θα αποχωρήσει: Ως ενσάρκωση της κραυγαλέας ασημαντότητας τα reality showς δίνουν την ευκαιρία στο ανώνυμο «Μοναχικό »πλήθος να αντικρίσει τηλε ναρκισσιστικά την ίδια του την κενότητα.

Για την  ηθική της Μετα Δημοκρατιας .

Ως ο τελευταίος κρίκος της μακραίωνης δημοκρατικής  περιπέτειας θεωρήθηκε η Μόδα που με την επιλογή και τη συνεχή αλλαγή μας εκπαιδεύει στην ελευθερία. Όμως σ’ έναν κόσμο με τη μόδα ως αρχή, έχουμε περισσότερα κίνητρα αλλά και περισσότερη βαρεμάρα, μεγαλύτερη χειραφέτηση αλλά και αντίστοιχα μεγαλύτερη σκλαβιά, μεγαλύτερη εξατομίκευση αλλά και αποπροσωποποίηση.

Στις μελαγχολικές μετά Δημοκρατίες μας ο Δήμος διατήρησε την δυνατότητα επιλογής . Έχασε την δύναμη και την ικανότητα της απόφασης. Διακρίνουμε μια μάρκα ρούχων από μια άλλη, ένα τύπο ουίσκι από κάποιον άλλο, μια σεξουαλική στάση από μια άλλη. Ψάχνουμε απελπισμένα για διαφορές. Αυτό που μετρά είναι η διάκριση, όχι το περιεχόμενο, καθώς η ύπαρξη τέτοιων διαφορών μας κάνει να ελπίζουμε ότι υπάρχουν ακόμη  στον κόσμο ιδιότητες:^[xlvi]

Μάταια συγκαλύπτουμε-μας λέει ο Ζιζεκ - τον βαθια ανορθολογικό χαρακτήρα της αποκαλούμενης «τυπικής δημοκρατίας» Μόνο η αποδοχή μια τέτοιας διακινδύνευσης, να παραδώσουμε τη μοίρα μας στην «ανορθολογική τυχαιοτητα  καθιστά δυνατή την Δημοκρατία[xlvii]. Και ο Γιαννης Σταυρακακης  μας προτείνει μια νέα δημοκρατική ηθική μια ηθική χωρίς ιδεώδη: την θέση του ιδεώδους καταλαμβάνει η η αναγνώριση της ανταγωνιστικής φύσης της καταστατικής διαίρεσης στη καρδιά της κοινωνίας^[xlviii] O Σταυρακάκης προτείνει να στραφούμε στην ηθική τη ψυχανάλυσης  ώστε να βρεθεί το έρεισμα για μια νέα ηθική της Δημοκρατίας .Και αναφέρει ως παράδειγμα αυτής της ηθικής την φροϋδική έννοια της μετουσίωσης καθώς « η μετουσίωση δημιουργεί έναν δημόσιο χώρο». Το έργο τέχνης είναι καταρχήν ατομικό συνδέεται με τη λίμπιντο του καλλιτέχνη . Αλλά απευθύνεται επίσης στο κοινό : παράγει ένα διαφορετικό είδος δεσμού μεταξύ μας που συνδέει το ατομικό και το κοινό,: αναγνωρίζει την έλλειψη  καθώς η ίδια η έλλειψη λειτουργεί ως οργανωτική αρχή  του δημόσιου , κοινού χώρου που παράγει η μετουσίωση. [xlix] Μπορούμε όμως να αντικρίσουμε κατάματα την έλλειψη; Είναι σαν να αντικρίζαμε το ίδιο μας το Τραύμα  Προτού ο Πέρσεας αντιμετωπίσει τη Μέδουσα, η Αθηνά τον προειδοποίησε να μη κοιτάξει ευθέως τη γοργόνα. Στον μύθο  οποιοσδήποτε κοιτούσε την Μέδουσας κατάματα μεταμορφωνόταν σε πέτρα..Και μπορούμε να μη διακρίνουμε την προϊούσα σήμερα εμπορευματοποίηση της Τέχνης; Τι άλλο είναι σήμερα ο Δημόσιος  χώρος που παράγει υποτίθεται η Τέχνη  παρά μια αισθητική Ουτοπία που συγκαλύπτει σε δεύτερο βαθμό τον φετιχισμό του εμπορεύματος;. Τι άλλο θαυμάζει σήμερα το κοινό του καλλιτεχνικού έργου παρά  την μυστική ουσία του σύγχρονου καπιταλισμού δηλαδή αυτή που παράγει πλεόνασμα, υπεραξία;: Ο Zizek μας θυμίζει :το σοκολατένιο αυγό Κίντερ-έκπληξη:όταν ξετυλίγεις το σοκολατένιο κέλυφος, βρίσκεις στο εσωτερικό του ένα μικρό πλαστικό παιχνίδι. Το παιδί συχνά το ξετυλίγει νευρικά, χωρίς να μπαίνει στον κόπο να φάει τη σοκολάτα, ενδιαφερόμενος μόνο για το παιχνίδι στο εσωτερικό του. Έτσι «το αυγό της Κιντερ μας παρέχει τη φόρμουλα για κάθε προϊόν που υπόσχεται «περισσότερα» Γιατί «το εμπόρευμα είναι ένα συγκεκριμένο αντικείμενο που ικανοποιεί  μια συγκεκριμένη ανάγκη, αλλά ταυτόχρονα υπόσχεται και «κάτι περισσότερο» μια απύθμενη απόλαυση που ο αληθινός της τόπος είναι η φαντασίωση»,^[l]

«Τι μας υπόσχονται οι δημοκρατίες μας;-αναρωτιόταν ο Πασκαλ Μπρυκνέρ - Την ευτυχία τον πλούτο την προσωπική ολοκλήρωση. Με άλλα λόγια , το αδύνατο. Γι αυτό και αποτελούν το κατ¨ εξοχήν  πολίτευμα των παραπόνων, της διαμαρτυρίας του ατόμου γα την τύχη του. Θα έπρεπε μάλιστα να ιδρύσουμε στις χώρες μας ένα υπουργεία της Δυσαρέσκειας που θα έστελνε  προς όλες τις κατευθύνσεις Μεγάλους Παρηγορητές επιφορτισμένους να ακούν τα παράπονα μας  και ιδιαίτερα  αυτό που λέει  κατ ¨ιδίαν ο καθένας μας με σιγανή φωνή: « Αξίζω περισσότερα»^[li]

Όμως σήμερα οι παγκοσμιοποιημένες Δημοκρατίες  μας σε συνθήκες οικολογικής και οικονομικής Κρίσης απειλούνται  από ολοκληρωτικές αλλά και παρτικουλαριστικές τασεις : ‘’Οι δυο απειλές γα τη δημοκρατία διαμορφώνουν ένα φαύλο κύκλο : η απειλή του κατακερματισμού προκαλούνται αισθήματα μνησικακίας η εξάρθρωση ανοίγει επίσης το δρόμο για κύματα παρτικουλαρισμου που αντιτίθενται σε τάσεις ενοποίησης. Ο Ολοκληρωτισμός κατηγορεί την δημοκρατία ότι διαλύει την κοινωνική ενότητα ,ο παρτικουλαρισμος της προσάπτει ότι προσπαθεί να αρθρώσει μι ενότητα που θεωρεί ολοκληρωτικη [lii]Και τι θα απογίνει τωρα,στην εποχη της παγκοσμιας οικονομικης και οικολογικής κρισης  η διεκδίκηση του δικαιώματος  της απόλαυσης δισεκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν ή νομίζουν ότι ζουν στην πλανητική δημοκρατία;

Η δεκαετία του 90-φαινόταν να είναι η δεκαετία του θριάμβου της Φιλελευθερης Δημοκρατιας   σφραγίσθηκε από την lingua franca της παγκόσμιας ηθικής σκέψης την «παγκόσμια κοσμική θρησκεία» των Ανθρωπίνων δικαιωμάτων Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Κοφι Αναν ,(το 1999)αποκάλεσε την Διακήρυξη το «μέτρο σύγκρισης με το οποίο μετρούμε την ανθρώπινη πρόοδο ».και η νομπελίστρια Ναντίν Γκόρντιμερ την περιέγραψε ως «το ουσιαστικό ντοκουμέντο , τη Λυδία λίθο ,το πιστεύω της ανθρωπότητας» ^[liii]. Όμως όπως έγραφε (σχεδόν προφητικά)ήδη από το 1991 ο Π.Κονδύλης «Τα ανθρώπινα δικαιώματα θα μπορούσαν να γίνουν υπόθεση εκρηκτική ,αν π.χ κάτω από δύσκολες οικολογικές συνθήκες εμπεριείχαν και το δικαίωμα για αέρα και νερό.»^[liv] Η ανεκτικότητα, η πίστη στα δικαιώματα γίνεται σχεδόν αβάσταχτη. στις συνθήκες παγκοσμιοποίημενης  ύστερης Δημοκρατιας  Συχνά τα άτομα μπροστά στη διαρκή κατάσταση αμφιθυμίας και αγωνίας, βρίσκουν  καταφύγιο στην ''κατασκευασμένη, ενεργητική ,συνειδητή εγκατάλειψη της αμφιβολίας''[lv] εγκαταλείπονται στη θαλπωρή ενός κόσμου αμυντικής αναδίπλωσης στην ψυχαναγκαστική «παραγωγή και ταυτότητας: «η γειτονιά μου, Η κοινότητα μου η πόλη μου ,το σχολείο μου το δέντρο μου ,ο ποταμός μου, η παραλία μου, το εκκλησάκι μου, το περιβάλλον μου»».^[lvi] μιας και   το ‘’να ζεις ως άτομο σε αυτόν τον συγκεχυμένο κόσμο είναι ένας ατέλειωτος εφιάλτης». ^[lvii]

ο σύγχρονος  μετανεωτερικος  πολίτης της Ύστερης παγκοσμιοποιημενης δημοκρατίας ‘’ ταλαντεύεται συνεχώς ανάμεσα στις παντόφλες και το οδόφραγμα» ^[lviii] και,ίσως, να νοσταλγεί την ‘’εποχή των άκρων ‘’,όπως θα προτιμούσε κάποιος να ενθυμείται την Δημοκρατία ως Τραγωδία παρά την ατέρμονη επανάληψη της ως Φάρσα ή να ‘’τελειώσει ο κόσμος με μια έκρηξη παρά με ένα άθλιο μικρό λυγμό» . [lix]

---