Τι γυρεύει μια ψυχίατρος σε παρουσίαση ποιημάτων ; ΟΨΙΜΗ ΣΠΟΡΑ/αναδημοσιευση απο το Μπλογκ της πολυαγαπημένης μου ΔΕΚΑΝΟΣΤΙΜΗΣ

Τι γυρεύει μια ψυχίατρος σε παρουσίαση ποιημάτων ; ΟΨΙΜΗ ΣΠΟΡΑ

             

                           

        -Ομιλία της Κάτιας Χαραλαμπάκη* στην παρουσίαση της ποιητικής συλλογής   ΟΨΙΜΗ  ΣΠΟΡΑ 15/6/2016

 ------------------------------

Είναι η πρώτη φορά στη ζωή μου που μού ζητιέται και δέχομαι να παρουσιάσω μια ποιητική συλλογή. Αυτό έγινε λόγω της σχέσης μου με την Τασία (μακρόχρονη, αλλά περισσότερο θεσμική παρά προσωπική). Στα 40 χρόνια της γνωριμίας μας δεν ξέραμε πολλά, βαθύτερα-προσωπικά, η μια για την άλλη, εγώ γνώριζα ότι τραγουδάει ωραία αλλά δεν είχα ιδέα για τη σχέση της με την ποίηση. Όμως, όταν πήρα το βιβλίο στα χέρια μου, δύο ήταν οι συναισθηματικές καταστάσεις που μου δημιουργήθηκαν: Η πρώτη, μια μεγάλη, ευχάριστη έκπληξη για τα ποιήματα-πονήματα που διάβασα και μια καινούργια ματιά για την Τασία. Η δεύτερη, αμηχανία, έως φόβος, γι’ αυτό που καλούμουν να κάνω. Τι θα ήταν αυτό; Τι γυρεύει μια ψυχίατρος σε παρουσίαση ποιημάτων; Σαν πρωτάρης μαθητής αναρωτιόμουν.

Επομένως, αυτή η ώρα θα μπορούσε να είναι όψιμη σπορά και για μένα.  Όχι για να γίνω κριτικός τέχνης, αλλά για να δοκιμάσω τη ματιά του ψ σε ένα τελείως διαφορετικό πεδίο.

Διαφορετικό; Πόσο, αλήθεια, διαφορετικό;

«Όπου κι αν με πήγαν οι θεωρίες μου, βρήκα πως ένας ποιητής ήδη είχε πάει εκεί» (Sigmund Freud).

Θα σταθώ σε τρία σημεία της συλλογής, τρία σημαντικά θέματα για μένα: τον χρόνο, το Υπερεγώ, την επικοινωνία.

Α. Το θέμα του Χρόνου.

Ο χρόνος δεν υπάρχει

Μόνο αν τον εφεύρεις

Έχει χιούμορ ο χρόνος

Σαν παιδί σε περιπαίζει

Ο χρόνος

Ο χρόνος δεν υπάρχει και στα ποιήματα της Τασίας. Με έκπληξη διαβάζει κανείς πως το απόλυτα σημερινό σε νόημα ποίημα Πρωτομαγιές: Η κόκκινη ελπίδα, ΑΝΕΣΤΙΑ ΚΑΙ ΠΕΝΗΣ είναι ποίημα της Πρωτομαγιάς του 1981 (τότε που ελπίζαμε στο 17% και κάποιοι κρυφοκοίταζαν από τις κλειδαρότρυπες τον πράσινο ήλιο που άρχιζε να λάμπει στον ορίζοντα).

Η θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων (της Melanie Klein)  υποστηρίζει ότι για να αποκτήσει το βρέφος την έννοια του χρόνου, πρέπει να περάσει από μια διαδικασία που περιλαμβάνει τη μητέρα ως αντικείμενο που ικανοποιεί, αλλά και ματαιώνει. Έτσι, με την απαρτίωση των «καλών» και «κακών» εμπειριών, αναπτύσσεται η αναγνώριση του παρελθόντος ως εμπειρία.  

Αλλά αναλογίες στο θέμα του χρόνου θα βρει κανείς ανάμεσα στην ποίηση και την ψυχοθεραπεία. Ο τελετουργικός χρόνος της ψυχοθεραπείας  συνδέει τον πραγματικό χρόνο με το άχρονο του Ασυνείδητου.

Ο Freud είχε πει ότι ο χρόνος είναι συστατικό στοιχείο στην οργάνωση και τη λειτουργία του Εγώ. Ο όρος «άχρονο» αποδίδεται στο όνειρο και στο ασυνείδητο. Ακριβώς σε αυτό το «άχρονο» ο ψυχοθεραπευτής βοηθάει τον θεραπευόμενο να καταδυθεί, έτσι ώστε να αναδυθεί μια καινούργια οργάνωση του χρόνου, μια νέα, πιο λειτουργική προσαρμογή στην πραγματικότητα.  

Έτσι, λοιπόν, μπορούμε να αναγνωρίσουμε διάφορα είδη χρόνου: Προσωπικός χρόνος, ψυχοθεραπευτικός χρόνος, ποιητικός χρόνος, αντίληψη του χρόνου, φαντασιακός χρόνος, χρόνος ονείρου, κοινωνικός χρόνος, ιστορικός χρόνος.

Οι δύο τελευταίοι θα μπορούσαν να ξεχωρίσουν σε ένα μακρο-επίπεδο: Είτε αυτό είναι πραγματικό, είτε είναι μυθικό επίπεδο η κοινωνία και η πολιτική προϋπήρξαν ως σύστημα, με τη βαριά διοικητική τους δύναμη να επιβάλλεται στις παρούσες διανθρώπινες σχέσεις.

Β: Το Υπερεγώ

Μικρές χαρές, μεγάλες ενοχές και μόνιμη Ενοχή,

Εαυτός διαμελισμένος, με χρέη παντού

Αχ και να έφτιαχνα την κούκλα σωστά και να μ’ αγκάλιαζε η μητέρα

Σκληρό, λουθηριανό, παλαιοκομμουνιστικό Υπερεγώ. Καμία σχέση με το ανύπαρκτο Υπερεγώ του ΣΥΡΙΖΑ. Σχέδιο Β’, Γ’, Δ’ το Υπερεγώ της Τασίας.

Το Υπερεγώ μπορεί να θεωρηθεί ως μια συνείδηση που τιμωρεί το άτομο με συναισθήματα ενοχής όταν αυτό λειτουργεί με μη κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους αλλά και το επιβραβεύει στην αντίθετη περίπτωση. 

Το Υπερεγώ, σε αντίθεση με το Εκείνο, επιτάσσει να λειτουργεί το άτομο μέσα σε κοινωνικά καθορισμένους ηθικούς κανόνες, ενώ το Εκείνο θέλει μόνο να ικανοποιήσει της ενορμήσεις του.

 Ουσιαστικά, η πρώτη διαμόρφωση του Υπερεγώ γίνεται με τη λύση του οιδιπόδειου συμπλέγματος (τότε που το αγόρι συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να κοιμηθεί με τη μαμά του και το κορίτσι με τον μπαμπά του).

Και τελικά, η αρμονική συνεργασία του Εκείνο, του Εγώ και του Υπερεγώ χαρακτηρίζει τη λειτουργία του καλά προσαρμοσμένου, ώριμου και έντιμου ανθρώπου. 

Τι παρατηρούμε σήμερα; Μια απόλυτη παλινδρόμηση της κυβερνητικής παράταξης, και συμπαρασύροντας εκεί σχεδόν όλη την κοινωνία, σε μια κατάσταση όπου κυριαρχεί η άρση της έννοιας του Υπερεγώ, και η απόλυτη επικράτηση του πρωτόγονου θηρίου του Εκείνο.

Γ: Η Επικοινωνία

Οι γέροι στο μπαλκόνι

Απογευματινός καφές

Ησυχία. Βολική καρέκλα.

Μέσα στριφογυρνάει

Μια μύγα

Στο δωμάτιο φτεροκοπάει μια χρυσόμυγα

Σπαρταράει στο τζάμι

-Του πήγες καφέ;

-Δεν τον ήπιε.

Κι εδώ τα σώματα και οι υπάρξεις (άνθρωποι, ηλικίες και έντομα) συναντιούνται και συνευρίσκονται χωρίς να επικοινωνούν, χωρίς τον εσωτερικό και εξωτερικό διάλογο. Κάπως έτσι θα μπορούσε να περιγράψει κανείς το Μαξίμου, τη  Βουλή των Ελλήνων. Μόνο που εκεί δεν θα λέγαμε ότι υπάρχει χάσμα γενεών. Εκεί το ποίημα θα το τιτλοφορούσαμε συγχώνευση γενεών, αδιαφοροποίητη μάζα ανύπαρκτων Εγώ και Υπερεγώ.

Κι εδώ μπορεί να ξεχωρίσει κανείς ένα post restant, κάνοντας, έτσι, ένα «κυκλικό» κλείσιμο, γυρίζοντας στην έννοια του χρόνου: Πρόκειται για ένα παρατηρούμενο πλαίσιο ταχύτατου κατακερματισμού όλων των σχέσεων (συντροφικών, οικογενειακών, φιλικών, συναδελφικών). Εδώ υπάρχει η υποκειμενική βίωση ενός «τρελού» χρόνου. Μέσα σε αυτόν, υπάρχει ένα νέο στοιχείο: Με την κατάρρευση πολλών ιδεολογικών επενδύσεων, στα πλαίσια της κατάρρευσης της κοινωνικής συναισθηματικής πρόσδεσης (attachment), δημιουργούνται ανάγκες αναζήτησης νέων προσδέσεων-σχέσεων που φαντασιώνονται ως «αντίδοτο» στα τραύματα της κατάρρευσης προηγούμενων σχέσεων, δηλαδή είναι μια καταφυγή στην ουτοπία. Το «Ταξίδι στα Κύθηρα» είναι ένας πίνακας του Γάλλου ζωγράφου Αρτουά Βατώ. Τα Κύθηρα, μυθολογικά, ήταν το νησί του έρωτα, της Ουράνιας Αφροδίτης, της εξιδανίκευσης (ο ου τόπος). Αλλά η κατάρρευση της επικοινωνίας, και μαζί ο τρελός χρόνος, γρήγορα συμπαρασύρουν και την ουτοπία σε κατάρρευση, οδηγώντας σε αναζήτηση μιας νέας ουτοπίας. Αλλά εδώ είτε πάμε στο ποίημα «Ταξίδι στα Κύθηρα» του Σαρλ Μπωντλαίρ, όπου αντί για την Ουράνια Αφροδίτη, ο ταξιδιώτης αντικρίζει έναν κρεμασμένο άντρα σε ένα δέντρο που τα όρνια του έχουν φάει τα μάτια και τα σωθικά, είτε μετατρέπουμε την ουτοπία σε ιδεολογία κομματικών και συνδικαλιστικών φορέων (εξουσία), με ακραίο παράδειγμα τη φασιστική ιδεολογία, στα πλαίσια της «ταύτισης με τον  επιτιθέμενο».

Εναλλακτικά της ουτοπίας και δυστοπίας έχει προταθεί η πλέον ρεαλιστική έννοια ευτοπία.

Αναζητώντας, λοιπόν, «νησίδες» ευτοπίας, προσπαθούμε να αναδείξουμε την έννοια της «ανθεκτικότητας» (resilience), για την υλική, ψυχολογική και πνευματική μας επιβίωση.

Μια τέτοια νησίδα, θα έλεγα, είναι η αποψινή βραδιά.

-----------------------------------

 
*H Kάτια Χαραλαμπάκη είναι ψυχίατρος-ψυχοθεραπεύτρια

15/6/2016

*φωτο

Ο Πολιτισμός ως "Κυνήγι της Ηδονής": Φρόϊντ: "Εκείνο, Εγώ και Υπερεγώ" (η λυσσαλέα εσωτερική κι αιώνια μάχη του "κτήνους" με τον Ανώτερο Πνευματικό Άνθρωπο")