 |
ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΟ ΙΔΕΩΝ
Θύματα και συνένοχοι
Ο γάλλος οικονομολόγος Σερζ Λατούς μιλάει για νέο το βιβλίο του «Το στοίχημα της υπο-ανάπτυξης» που τώρα κυκλοφορεί και στην
Ελλάδα
από τον ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ
Κυκλοφόρησε πρόσφατα και στη γλώσσα μας το βιβλίο του γάλλου
οικονομολόγου Σερζ Λατούς «Το στοίχημα της απο-ανάπτυξης» (εκδόσεις
«Βάνιας»).
Η συνέντευξη που ακολουθεί δόθηκε από τον Λατούς στο ιταλικό περιοδικό «Carta»:
- Γιατί δεν έχει πλέον νόημα να μιλάμε για «βιώσιμη ανάπτυξη» και χρειάζεται να αντικαταστήσουμε αυτή την έννοια με εκείνη της «απο-ανάπτυξης»;
«Λέγεται συχνά ότι η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης απομακρύνθηκε από το αρχικό της νόημα. Σήμερα είναι οι κυβερνήσεις και οι μεγάλες επιχειρήσεις εκείνες που μιλούν γι' αυτήν και μάλιστα υπάρχει το Παγκόσμιο Επιχειρηματικό Συμβούλιο για τη βιώσιμη ανάπτυξη, στο οποίο συγκεντρώνονται όλες οι επιχειρήσεις που ρυπαίνουν περισσότερο τον πλανήτη: Μονσάντο, Νοβάρτις, Νεστλέ, Φίατ, Τοτάλ-Φίνα και πολλές άλλες. Από τις απαρχές της, στη δεκαετία του '70, η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης υπήρξε μια φενάκη, ένα οξύμωρο, επειδή ήταν πολύ καλά γνωστό, με αφετηρία την πρώτη έκθεση της Λέσχης της Ρώμης το 1972, ότι αυτό που γεννούσε τα περιβαλλοντικά προβλήματα ήταν η ανάπτυξη που βασιζόταν στην απεριόριστη οικονομική μεγέθυνση, η λογική της οποίας είναι να παράγουμε και να καταναλώνουμε όλο και περισσότερο. Αυτό προφανώς δεν είναι μακροπρόθεσμα βιώσιμο. Η ιδέα της βιώσιμης ανάπτυξης χρησιμεύει για να υποστηρίζουν ότι κάνουν κάτι διαφορετικό, ενώ συνεχίζουν να κάνουν το ίδιο πράγμα. Για να απομυθοποιήσουμε αυτή την έννοια ήταν αναγκαίο να βρούμε κάποιαν άλλη. Για πολλά χρόνια της ασκούσαμε κριτική και μιλούσαμε για μετα-ανάπτυξη. Τελικά, λίγο τυχαία, το 2002, εμφανίστηκε ο όρος απο-ανάπτυξη, που φάνηκε σύνθημα χρήσιμο για να υπογραμμίζει την ανάγκη μιας ρήξης με τη θεωρία της ανάπτυξης ως αυτοσκοπού».
- Είναι όμως δυνατό να φανταστούμε μιαν αντίληψη της οικονομίας η οποία δεν θα προβλέπει την ανάπτυξη;
«Η οικονομία, όπως την κατανοούμε με τη σύγχρονη έννοια, ως συνώνυμη της οικονομίας της καπιταλιστικής αγοράς, βασίζεται στην ιδέα της απεριόριστης συσσώρευσης και της απεριόριστης κατανάλωσης. Επομένως, η απο-ανάπτυξη σηματοδοτεί την απόλυτη αναγκαιότητα να βγούμε από τον ιμπεριαλισμό της οικονομίας, από την οικονομίστικη αντίληψη του κόσμου και συνεπώς από την αποικιοποίηση του φαντασιακού μας από την αγορά».
- Στην παρούσα ιστορική στιγμή εσείς βλέπετε ότι η αριστερά -θεσμική ή όχι- διαθέτει την ικανότητα ή έστω τη φιλοδοξία να γίνει φορέας ενός σχεδίου αλλαγής της κοινωνίας και της οικονομίας εμπνεόμενου από την ιδέα της απο-ανάπτυξης;
«Η θεσμική αριστερά είναι ήδη κάτι που από μόνο του δεν είναι εντελώς σαφές. Μπορούμε να την ορίσουμε ως εκείνη την πολιτική παράταξη η οποία προτίθεται να διαχειριστεί την οικονομία, επομένως και την κοινωνία, με τρόπο διαφορετικό έστω από τους νεοφιλελεύθερους, αλλά που θέλει να διαχειριστεί το σύστημα και όχι να το αλλάξει ή να το αμφισβητήσει. Ο Ζοσπέν έλεγε: "Ναι στην οικονομία της αγοράς, όχι στην κοινωνία της αγοράς". Ωστόσο, από τη στιγμή που η οικονομία έγινε η ολότητα της κοινωνίας, δεν μπορείς να κάνεις τίποτε άλλο από το να λες ναι και στις δύο όψεις που ανέφερε ο πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας. Είναι σημαντική η προσπάθεια να εισαχθεί μια διαφοροποίηση ανάμεσα στο κοινωνικό και στο οικονομικό στοιχείο τη στιγμή που, με την παγκοσμιοποίηση, αυτή η διαφοροποίηση χάνεται. Η θεσμική αριστερά -αλλά ακόμη και η εξωθεσμική- κυριαρχείται από την οικονομική λογική του παραγωγισμού και του «θεσμού», δηλαδή από τη ζωή στο εσωτερικό του πλαισίου που καθορίζεται από την παγκοσμιοποιημένη καπιταλιστική κοινωνία. Γι' αυτό δεν τρέφω ελπίδες».
- Τότε, όμως, ποιος μπορεί να προωθήσει την κοινωνία της απο-ανάπτυξης;
«Νομίζω ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε και την προβληματική του "ιστορικού υποκειμένου", που κληρονομήσαμε από τον μαρξισμό. Κάθε μάχη έχει ένα τέλος. Η ταξική πάλη έχει τερματιστεί σήμερα και είναι το κεφάλαιο αυτό που νίκησε. Η παγκοσμιοποίηση είναι η έκφραση της -προσωρινής αλλά αδιαμφισβήτητης- νίκης του. Μεταξύ των πηγών από τις οποίες εμπνέομαι είναι δύο δάσκαλοι: ο Κορνήλιος Καστοριάδης και ο Αντρέ Γκορζ. Σύμφωνα με αυτούς, το καπιταλιστικό σύστημα αυτοκαταστρέφεται. Κανείς δεν έχει τη δύναμη να αντισταθεί στις πολυεθνικές. Από την άλλη μεριά, αυτό που απομένει από την εργατική τάξη δεν είναι σε θέση να γίνει φορέας της αλλαγής, της "ριζοσπαστικής δημοκρατίας". Μερικές φορές μάλιστα οι εργάτες είναι πιο αντιδραστικοί και από τους βιομήχανους. Ολόκληρη η ανθρωπότητα απειλείται από μιαν ανάπτυξη χωρίς όρια και επομένως, δυνητικά, όλοι μπορούν να γίνουν υποστηρικτές της απο-ανάπτυξης. Ακόμη και οι επιχειρηματίες. Βρισκόμαστε μπροστά στην αυτοκαταστροφή του συστήματος και είναι το σύνολο των ανθρώπων που, άλλος περισσότερο και άλλος λιγότερο, είναι όλοι τους συνένοχοι και θύματα του συστήματος και που μπορούν να κάνουν κάτι για να αποτρέψουν την καταστροφή της ζωής».
- Η πόλη είναι ο κύριος τόπος της παραγωγής και της οικονομικής ανάπτυξης. Η πορεία προς την απο-ανάπτυξη σημαίνει και απο-αστικοποίηση;
«Στη Γαλλία το κίνημα για την απο-ανάπτυξη είναι πολύ πλούσιο και αντιφατικό. Υπάρχουν δύο ευαισθησίες, δύο σχολές σκέψης: οι "αντιρρησίες ανάπτυξης" των πόλεων και εκείνοι της υπαίθρου. Στην ουτοπία της απο-ανάπτυξης, ουτοπία που μπορεί να υλοποιηθεί πλήρως, η ιδέα είναι ότι θα έπρεπε να είμαστε όλοι λίγο χωρικοί, παραγωγοί βασικών διατροφικών γεωργικών προϊόντων. Είναι μια ιδέα που δανείζομαι εν μέρει από τον Μάρεϊ Μπούκτσιν. Από την άλλη μεριά, για μένα η πόλη είναι η "πόλις" με την αρχαιοελληνική έννοια, ο αναγκαίος τόπος της πολιτικής δράσης. Χρειάζεται, όμως, να ξανασκεφτούμε τις πόλεις που έχουν ήδη γίνει τέρατα» (...).
Η συνέντευξη που ακολουθεί δόθηκε από τον Λατούς στο ιταλικό περιοδικό «Carta»:
- Γιατί δεν έχει πλέον νόημα να μιλάμε για «βιώσιμη ανάπτυξη» και χρειάζεται να αντικαταστήσουμε αυτή την έννοια με εκείνη της «απο-ανάπτυξης»;
«Λέγεται συχνά ότι η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης απομακρύνθηκε από το αρχικό της νόημα. Σήμερα είναι οι κυβερνήσεις και οι μεγάλες επιχειρήσεις εκείνες που μιλούν γι' αυτήν και μάλιστα υπάρχει το Παγκόσμιο Επιχειρηματικό Συμβούλιο για τη βιώσιμη ανάπτυξη, στο οποίο συγκεντρώνονται όλες οι επιχειρήσεις που ρυπαίνουν περισσότερο τον πλανήτη: Μονσάντο, Νοβάρτις, Νεστλέ, Φίατ, Τοτάλ-Φίνα και πολλές άλλες. Από τις απαρχές της, στη δεκαετία του '70, η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης υπήρξε μια φενάκη, ένα οξύμωρο, επειδή ήταν πολύ καλά γνωστό, με αφετηρία την πρώτη έκθεση της Λέσχης της Ρώμης το 1972, ότι αυτό που γεννούσε τα περιβαλλοντικά προβλήματα ήταν η ανάπτυξη που βασιζόταν στην απεριόριστη οικονομική μεγέθυνση, η λογική της οποίας είναι να παράγουμε και να καταναλώνουμε όλο και περισσότερο. Αυτό προφανώς δεν είναι μακροπρόθεσμα βιώσιμο. Η ιδέα της βιώσιμης ανάπτυξης χρησιμεύει για να υποστηρίζουν ότι κάνουν κάτι διαφορετικό, ενώ συνεχίζουν να κάνουν το ίδιο πράγμα. Για να απομυθοποιήσουμε αυτή την έννοια ήταν αναγκαίο να βρούμε κάποιαν άλλη. Για πολλά χρόνια της ασκούσαμε κριτική και μιλούσαμε για μετα-ανάπτυξη. Τελικά, λίγο τυχαία, το 2002, εμφανίστηκε ο όρος απο-ανάπτυξη, που φάνηκε σύνθημα χρήσιμο για να υπογραμμίζει την ανάγκη μιας ρήξης με τη θεωρία της ανάπτυξης ως αυτοσκοπού».
- Είναι όμως δυνατό να φανταστούμε μιαν αντίληψη της οικονομίας η οποία δεν θα προβλέπει την ανάπτυξη;
«Η οικονομία, όπως την κατανοούμε με τη σύγχρονη έννοια, ως συνώνυμη της οικονομίας της καπιταλιστικής αγοράς, βασίζεται στην ιδέα της απεριόριστης συσσώρευσης και της απεριόριστης κατανάλωσης. Επομένως, η απο-ανάπτυξη σηματοδοτεί την απόλυτη αναγκαιότητα να βγούμε από τον ιμπεριαλισμό της οικονομίας, από την οικονομίστικη αντίληψη του κόσμου και συνεπώς από την αποικιοποίηση του φαντασιακού μας από την αγορά».
- Στην παρούσα ιστορική στιγμή εσείς βλέπετε ότι η αριστερά -θεσμική ή όχι- διαθέτει την ικανότητα ή έστω τη φιλοδοξία να γίνει φορέας ενός σχεδίου αλλαγής της κοινωνίας και της οικονομίας εμπνεόμενου από την ιδέα της απο-ανάπτυξης;
«Η θεσμική αριστερά είναι ήδη κάτι που από μόνο του δεν είναι εντελώς σαφές. Μπορούμε να την ορίσουμε ως εκείνη την πολιτική παράταξη η οποία προτίθεται να διαχειριστεί την οικονομία, επομένως και την κοινωνία, με τρόπο διαφορετικό έστω από τους νεοφιλελεύθερους, αλλά που θέλει να διαχειριστεί το σύστημα και όχι να το αλλάξει ή να το αμφισβητήσει. Ο Ζοσπέν έλεγε: "Ναι στην οικονομία της αγοράς, όχι στην κοινωνία της αγοράς". Ωστόσο, από τη στιγμή που η οικονομία έγινε η ολότητα της κοινωνίας, δεν μπορείς να κάνεις τίποτε άλλο από το να λες ναι και στις δύο όψεις που ανέφερε ο πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας. Είναι σημαντική η προσπάθεια να εισαχθεί μια διαφοροποίηση ανάμεσα στο κοινωνικό και στο οικονομικό στοιχείο τη στιγμή που, με την παγκοσμιοποίηση, αυτή η διαφοροποίηση χάνεται. Η θεσμική αριστερά -αλλά ακόμη και η εξωθεσμική- κυριαρχείται από την οικονομική λογική του παραγωγισμού και του «θεσμού», δηλαδή από τη ζωή στο εσωτερικό του πλαισίου που καθορίζεται από την παγκοσμιοποιημένη καπιταλιστική κοινωνία. Γι' αυτό δεν τρέφω ελπίδες».
- Τότε, όμως, ποιος μπορεί να προωθήσει την κοινωνία της απο-ανάπτυξης;
«Νομίζω ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε και την προβληματική του "ιστορικού υποκειμένου", που κληρονομήσαμε από τον μαρξισμό. Κάθε μάχη έχει ένα τέλος. Η ταξική πάλη έχει τερματιστεί σήμερα και είναι το κεφάλαιο αυτό που νίκησε. Η παγκοσμιοποίηση είναι η έκφραση της -προσωρινής αλλά αδιαμφισβήτητης- νίκης του. Μεταξύ των πηγών από τις οποίες εμπνέομαι είναι δύο δάσκαλοι: ο Κορνήλιος Καστοριάδης και ο Αντρέ Γκορζ. Σύμφωνα με αυτούς, το καπιταλιστικό σύστημα αυτοκαταστρέφεται. Κανείς δεν έχει τη δύναμη να αντισταθεί στις πολυεθνικές. Από την άλλη μεριά, αυτό που απομένει από την εργατική τάξη δεν είναι σε θέση να γίνει φορέας της αλλαγής, της "ριζοσπαστικής δημοκρατίας". Μερικές φορές μάλιστα οι εργάτες είναι πιο αντιδραστικοί και από τους βιομήχανους. Ολόκληρη η ανθρωπότητα απειλείται από μιαν ανάπτυξη χωρίς όρια και επομένως, δυνητικά, όλοι μπορούν να γίνουν υποστηρικτές της απο-ανάπτυξης. Ακόμη και οι επιχειρηματίες. Βρισκόμαστε μπροστά στην αυτοκαταστροφή του συστήματος και είναι το σύνολο των ανθρώπων που, άλλος περισσότερο και άλλος λιγότερο, είναι όλοι τους συνένοχοι και θύματα του συστήματος και που μπορούν να κάνουν κάτι για να αποτρέψουν την καταστροφή της ζωής».
- Η πόλη είναι ο κύριος τόπος της παραγωγής και της οικονομικής ανάπτυξης. Η πορεία προς την απο-ανάπτυξη σημαίνει και απο-αστικοποίηση;
«Στη Γαλλία το κίνημα για την απο-ανάπτυξη είναι πολύ πλούσιο και αντιφατικό. Υπάρχουν δύο ευαισθησίες, δύο σχολές σκέψης: οι "αντιρρησίες ανάπτυξης" των πόλεων και εκείνοι της υπαίθρου. Στην ουτοπία της απο-ανάπτυξης, ουτοπία που μπορεί να υλοποιηθεί πλήρως, η ιδέα είναι ότι θα έπρεπε να είμαστε όλοι λίγο χωρικοί, παραγωγοί βασικών διατροφικών γεωργικών προϊόντων. Είναι μια ιδέα που δανείζομαι εν μέρει από τον Μάρεϊ Μπούκτσιν. Από την άλλη μεριά, για μένα η πόλη είναι η "πόλις" με την αρχαιοελληνική έννοια, ο αναγκαίος τόπος της πολιτικής δράσης. Χρειάζεται, όμως, να ξανασκεφτούμε τις πόλεις που έχουν ήδη γίνει τέρατα» (...).
7 - 25/01/2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου