«Κάνε το καλό και ρίξ'το στο... δίκτυο»

Συνέντευξη: Νικόλας Χρηστάκης

«Κάνε το καλό και ρίξ'το στο... δίκτυο»

 

αποσπασμα  

 

 

Πώς γίνεται κάποιος που δεν γνωρίζεις να σε κάνει πιο χοντρό, πιο ευτυχισμένο ή ακόμη και να κόψεις το κάπνισμα; * «Αν συζητούσαμε για μικρόβια, δεν θα το θεωρούσαμε παράλογο. Οτι εσύ δηλαδή κινδυνεύεις αν ο φίλος του φίλου σου -που δεν γνωρίζεις ή δεν έχεις επαφές μαζί του- κολλήσει κάποιο μικρόβιο. Καταλαβαίνεις πως αυτό το μικρόβιο μπορεί να φτάσει σε σένα. Με τις ιδέες και τις πληροφορίες ισχύει το ίδιο. Υπάρχει μια πληροφορία άγνωστη σε σένα. Από τη στιγμή που θα το μάθει ο φίλος σου ή ο φίλος του φίλου σου, σιγά σιγά θα το πάρεις και εσύ χαμπάρι. Αυτό που καταφέραμε να αποδείξουμε είναι ότι όχι απλά επηρεαζόμαστε από τους φίλους και συγγενείς μας, αλλά επίσης και από ανθρώπους σε μεγαλύτερη απόσταση μέσα στα κοινωνικά δίκτυα και έχουμε ερευνήσει τους διάφορους τρόπους με τους οποίους μεταδίδονται διάφορα πράγματα. Ας πούμε η παχυσαρκία. Πώς είναι δυνατόν ο φίλος του φίλου σου να μεταδώσει την παχυσαρκία; Ξεκινάει με μια σειρά από προσωπικές επαφές, τις ίδιες επαφές που δημιουργούν και τα κοινωνικά δίκτυα. Ο φίλος του φίλου σου βαραίνει, συνεπώς ο φίλος σου βαραίνει ή τουλάχιστον αλλάζει γνώμη για τι σημαίνει κάποιος να είναι βαρύς. Δεν είναι τόσο ότι φταίνε οι φίλοι μας που είμαστε παχύσαρκοι. Ούτε για να παραμείνουμε αδύνατοι πρέπει να αποφεύγουμε τους παχύσαρκους. Απλά αλλάζουν οι πεποιθήσεις μας για το τι είναι κοινωνικά αποδεκτό. Συνεπώς εσύ βρίσκεσαι περικυκλωμένος από ανθρώπους που είτε έχουν βαρύνει είτε έχουν αλλάξει γνώμη και δεν θεωρούν πως είναι κάτι κακό να βαρύνεις. Σιγά σιγά σου δίνεται η "άδεια" να βαρύνεις και εσύ. Το ίδιο βέβαια ισχύει και αντίστροφα, με το αδυνάτισμα ή με το κάπνισμα, τη διακοπή του κ.λπ.».
* Κατά την ομιλία σας στην Ελληνοαμερικανική Ενωση, αναφερθήκατε στην Ελλάδα, στην τάση που έχουν αρκετοί Ελληνες να φοροδιαφεύγουν αλλά και να συνταξιοδοτούνται τόσο νέοι. Θα μπορούσαμε να εντάξουμε αυτές τις πρακτικές στις δυναμικές κάποιου κοινωνικού δικτύου, όπως το περιγράφετε;
* «Αυτά είναι πράξεις. Πότε παίρνεις τη σύνταξή σου είναι πράξη. Αμα δεν πληρώνεις τους φόρους σου είναι πράξη και μέσα στα δίκτυα επηρεαζόμαστε από το ό,τι κάνουν οι άλλοι. Αμα οι άλλοι κοντά μας δεν πληρώνουν τους φόρους τους, τότε και εμείς θα είμαστε "επιρρεπείς" στο να μην τους πληρώσουμε. Θα σκεφτούμε "γιατί εγώ να κάνω κάτι αν οι άλλοι δεν το κάνουν;". Τέτοιες συμπεριφορές μέσα σε ένα δίκτυο είναι πολύ λογικές και τις καταλαβαίνω. Από τη στιγμή όμως που τέτοιες πρακτικές μεταδίδονται, μπορούμε να εκμεταλλευθούμε τα κοινωνικά δίκτυα για να τις βελτιώσουμε. Για παράδειγμα, σε πειράματα που πραγματοποιήσαμε στις ΗΠΑ σχετικά με τις δυναμικές ενός δικτύου σε ένα σχολείο, μπορέσαμε να εντοπίσουμε το συγκεκριμένο αυτό παιδί το οποίο, αν δεν καπνίσει, τότε δεν θα καπνίσουν πολύ περισσότερα. Εάν εκμεταλλευτούμε αυτές τις ιδέες, ίσως αντιμετωπίσουμε αυτά τα προβλήματα στην Ελλάδα. Δεν ξέρω όμως με ποιο τρόπο».
* Λένε στην Ελλάδα: «Γελάς και γελάει μαζί σου όλος ο κόσμος. Κλαις και είσαι μόνος σου». Πόσο το συμμερίζεστε, στο πλαίσιο πάντα των κοινωνικών δικτύων που μελετάτε; Υπάρχουν δηλαδή συμπεριφορές που διαδίδονται ευκολότερα;
* «Είχα βάλει ένα στοίχημα με τον James Fowler (έτερος συγγραφέας του "Συνδεδεμένοι"). Θεωρούσε πως κάτι "καλό" μέσα σε ένα κοινωνικό δίκτυο θα διαδιδόταν και θα κυκλοφορούσε πιο εύκολα και γρήγορα από ό,τι κάτι "κακό". Εγώ πίστευα το αντίθετο. Από εξελικτικής πλευράς τουλάχιστον, νόμιζα πως θα ήταν πιο χρήσιμο να μαθαίνουμε τα κακά νέα γρηγορότερα. Οπως π.χ. πού είναι η φωτιά ή ο θηρευτής. Ηταν το μόνο στοίχημα που έχασα. Το "καλό" και η ευτυχία τελικά μεταδίδονται κάπως καλύτερα μέσα σε ένα δίκτυο ανθρώπων».
* Πρόσφατα πραγματοποιήσατε και κάποια πειράματα σχετικά με τον αλτρουισμό. Ποια ήταν τα ευρήματά σας;
* «Τόσο η θέληση να βοηθήσεις τους άλλους όσο και να τους βλάψεις μπορούν να διαδοθούν σε ένα δίκτυο. Οπως αποδείξαμε, όμως, η διάθεση για αλτρουισμό είναι κάπως ισχυρότερη. Σε πειράματα που πραγματοποιήσαμε, βρήκαμε πως ο αλτρουισμός μεταδίδεται περισσότερο. Για κάθε δολάριο που ο πρώτος θα δώσει, τρία δολάρια θα φτάσουν να δοθούν σε άλλους ανθρώπους μέσα σε ένα κοινωνικό δίκτυο. Και αν σου δώσω εσένα ένα δολάριο και ένα στον φίλο σου και μετά ο φίλος σου στον φίλο του κ.ο.κ., θα φτάσει κάποια στιγμή μέσα σε ένα δίκτυο να υπάρχει ένα ολόκληρο κύμα δοτικότητας. Μπορέσαμε να αποδείξουμε πειραματικά πως τα καλά πράγματα διαδίδονται ευκολότερα. Στην ουσία, τα δίκτυα μεγεθύνουν οτιδήποτε τους εμφυτεύσεις. Αλλά δεν κάνουν μόνα τους τα φαινόμενα. Κάτι άλλο βάζει μπρος την επιδημία και μετά το δίκτυο το μεγεθύνει».
* Εχετε παρομοιάσει τα κοινωνικά δίκτυα ανθρώπων με σμήνη πτηνών ή κοπάδια ψαριών που αλλάζουν ξαφνικά κατεύθυνση. Αν η συμπεριφορά μας -σε κάποιους τομείς- εξαρτάται από τη συμπεριφορά άλλων ανθρώπων, τότε κατά πόσο υπάρχει ή περιορίζεται η ελεύθερη βούλησή μας;
* «Από μια άποψη ναι, περιορίζεται η ανεξαρτησία μας. Πράγματι επηρεαζόμαστε από τους άλλους και πολλές φορές εκεί που νομίζουμε ότι έχουμε ανεξάρτητη θέληση, όπως π.χ. στην ενδυμασία ή σε κάποια γούστα, στην ουσία δεν είναι κάτι δικό μας αυτό. Πολλές φορές είναι και το μάρκετινγκ που προσπαθεί να μας πείσει να αγοράσουμε ή να μας αρέσει κάτι το οποίο δεν χρειαζόμαστε. Από τη μία πλευρά, λοιπόν, έχουμε "χτυπήσει" έως ένα βαθμό την ελεύθερη βούληση, αλλά από την άλλη έχουμε μάθει κάτι άλλο αρκετά σημαντικό. Μπορούμε πλέον να πούμε πως εάν κάνεις μια σημαντική αλλαγή στη ζωή σου, όπως να κόψεις το κάπνισμα, να γίνεις πιο ευτυχισμένος, να χάσεις βάρος, τότε επηρεάζεις δεκάδες χιλιάδες πρόσωπα».
* Από εξελικτικής πλευράς, ποιος είναι ο σκοπός των κοινωνικών δικτύων; Είναι κάτι γραμμένο στα γονίδιά μας;
* «Εχουμε ερευνήσει τις μαθηματικές, βιολογικές, ψυχολογικές και κοινωνιολογικές βάσεις των κοινωνικών δικτύων. Εχουμε επίσης ερευνήσει τον ρόλο που παίζουν τα γονίδια. Το γεγονός ότι εφαρμόζουμε ως είδος τα κοινωνικά δίκτυα δεν είναι τυχαίο. Μας συμφέρει ως άτομα και ως είδος να εντασσόμαστε μέσα σε ένα κοινωνικό δίκτυο που έχει συγκεκριμένη δομή. Ως είδος, όχι απλά θέλουμε να εφαρμόζουμε και να ανήκουμε σε δίκτυα πολύ μεγαλύτερα από ό,τι φανταζόμαστε, αλλά επίσης θέλουμε τόσο να επηρεάζουμε τους άλλους όσο και να επηρεαζόμαστε από άλλους. Είναι βασικό στοιχείο στο είδος μας να μεταδίδονται τόσο οι ιδέες όσο και οι πράξεις. Ενα πολύ απλό και κλασικό παράδειγμα εμπειρίας: αντί να βάλεις εσύ το χέρι σου στη φωτιά, βλέπεις τον άλλο να βάζει το χέρι του. Συνεπώς μαθαίνεις. Με αυτό τον τρόπο μεταδίδονται και οι ιδέες μέσα σε ένα κοινωνικό δίκτυο και αυξάνονται οι πιθανότητες επιβίωσής μας ως είδους».