Πολιτική πέρα από συναίνεση
Η βελγικής καταγωγής Σαντάλ Μουφ έγινε γνωστή στο ελληνικό αναγνωστικό
κοινό με το βιβλίο της «Το δημοκρατικό παράδοξο» (εκδόσεις «Πόλις»,
2004), με το οποίο πρότεινε μια ριζοσπαστική μορφή δημοκρατικής
πολιτικής, που αναδεικνύει τα στοιχεία της σύγκρουσης και του
ανταγωνισμού ως ανεξάλειπτα γνωρίσματα της δημοκρατίας.
Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα συνέντευξης που
έδωσε η Σαντάλ Μουφ στον αρχιτέκτονα και συγγραφέα Μάρκους Μίεσεν, ο
οποίος τη συνάντησε στο Πανεπιστήμιο του Γουεστμίνστερ, όπου είναι
καθηγήτρια πολιτικής θεωρίας. - Οι μελέτες σας ορίζουν την πολιτική με αφετηρία τη σύγκρουση.
«Η φιλοσοφία μου επιμένει στον δεσμό ανάμεσα σε πολιτική και σύγκρουση, με την παντοτινά παρούσα δυνατότητα του ανταγωνισμού. Αυτό συνεπάγεται ότι συναίνεση χωρίς αποκλεισμό, δηλαδή πέρα από την ηγεμονία και την κυριαρχία, είναι αδύνατη. Νομίζω ότι η δύναμη της σκέψης του Καρλ Σμιτ βρίσκεται στο ότι κατέδειξε πως ο φιλελευθερισμός είναι τυφλός μπροστά στην ανταγωνιστική διάσταση της πολιτικής, δεν μπορεί να κατανοήσει την ιδιαιτερότητα του πολιτικού, δηλαδή τη διάκριση φίλος/εχθρός. Ωστόσο, δεν συμφωνώ με τα συμπεράσματα που συνάγει ο Σμιτ απ' αυτές τις ορθές προϋποθέσεις, όταν αυτός υποστηρίζει ότι η δημοκρατία είναι μια πολιτική διάταξη που δεν μπορεί να υλοποιηθεί και ότι ο μοναδικός τύπος τάξης που μπορεί να εγκαθιδρυθεί είναι αυταρχικού τύπου.
»Αντίθετα, κατά τη γνώμη μου, το κύριο καθήκον της δημοκρατίας είναι να μετατρέψει τον ανταγωνισμό σε "αγωνισμό". Αν στον ανταγωνισμό η διαίρεση είναι εκείνη μεταξύ φίλου/εχθρού, πράγμα που είναι ικανό να καταστρέψει μια κοινωνία, στον αγωνισμό αντίθετα η διάκριση περνάει μεταξύ αντιπάλων, επομένως όχι εχθρών, αλλά ανταγωνιστών που συμμερίζονται το ίδιο συμβολικό πεδίο, εκείνο ακριβώς των κανόνων του δημοκρατικού παιχνιδιού. Μεταξύ τους υπάρχει μια "συγκρουσιακή συναίνεση": οι αντίπαλοι συμφωνούν για τις ηθικο-πολιτικές αρχές που βρίσκονται στη βάση της πολιτικής, αλλά διαφωνούν για τους τρόπους ερμηνείας αυτών των αρχών και ιδιαίτερα της ισότητας και της ελευθερίας, αξιών που γίνονται κατανοητές με πολλούς διαφορετικούς και συγκρουσιακούς τρόπους και αυτό οδηγεί σε μιαν αντιπαλότητα η οποία δεν θα μπορέσει ποτέ να επιλυθεί ορθολογικά. Είναι αδύνατο να πούμε ποια είναι η ορθή ερμηνεία της ελευθερίας και της ισότητας. Η αγωνιστική πάλη διεξάγεται ανάμεσα σε διαφορετικές ερμηνείες κοινών αρχών. Συγκρουσιακή συναίνεση σημαίνει συναίνεση για τις αρχές, σύγκρουση για τις ερμηνείες».
- Μπορείτε να μας εξηγήσετε τη φιλοσοφία σας της δημοκρατίας;
«Ο στόχος μου είναι διπλός: προσπαθώ να επαναπροσδιορίσω την πολιτική θεωρία. Είμαι πεπεισμένη ότι τα δύο κύρια μοντέλα στη δημοκρατική πολιτική θεωρία, το αθροιστικό μοντέλο και το διαβουλευτικό μοντέλο, που προτείνεται μεταξύ άλλων και από τον φιλόσοφο Γιούργκεν Χάμπερμας, είναι ακατάλληλα για να αναλύσουμε τις προκλήσεις του σήμερα. Εγώ προτείνω ένα άλλο μοντέλο, το οποίο αποκαλώ "ανταγωνιστικό μοντέλο". Ο δεύτερος στόχος αντιστοιχεί στο κύριο κίνητρό μου, που είναι πολιτικό. Προσπάθησα να κατανοήσω το γιατί στις κοινωνίες μας, τις οποίες αποκάλεσα "μεταπολιτικές", υπάρχει μια αυξανόμενη αδιαφορία για τους δημοκρατικούς θεσμούς. Εδώ και καιρό ανησυχώ για την επιτυχία του δεξιού λαϊκισμού, αλλά και πιο πρόσφατα για την ανάπτυξη της διεθνούς τρομοκρατίας. Αισθάνομαι ότι δεν διαθέτουμε τα θεωρητικά εργαλεία για να κατανοήσουμε αληθινά αυτό που συμβαίνει. Μας έκαναν να πιστέψουμε ότι ο σκοπός της πολιτικής είναι η επίτευξη της συναίνεσης. Και υπάρχει αυτός ο κοινός τόπος, σύμφωνα με τον οποίο οι διαφορές μεταξύ δεξιάς και αριστεράς δεν έχουν πλέον νόημα. Οι κοινωνιολόγοι Γκίντενς και Μπεκ μας λένε να σκεφτόμαστε πέραν της δεξιάς και της αριστεράς. Αυτό προφανώς είναι τυπικό γνώρισμα της φιλελεύθερης σκέψης, η οποία, όπως υποστήριζε ο Καρλ Σμιτ, ποτέ δεν μπόρεσε να κατανοήσει την ιδιαιτερότητα της πολιτικής. Οταν οι φιλελεύθεροι μιλούν για πολιτική, το κάνουν με όρους ή οικονομικούς ή ηθικούς. Ιδού γιατί η ουσία της πολιτικής διαφεύγει από τη φιλελεύθερη σκέψη (...)».
- Τι σκέφτεστε για την τωρινή πολιτική κατάσταση στις δυτικές κοινωνίες;
«Αυτό που έχουμε σήμερα περισσότερο ανάγκη είναι η δημιουργία ενός αγωνιστικού δημόσιου χώρου, είναι μια αγωνιστική μορφή πολιτική. Γιατί ακριβώς αυτό είναι που μας λείπει. Ζούμε σε μια μεταπολιτική κατάσταση, στην οποία μας επαναλαμβάνουν συνεχώς ότι η μαχητική πολιτική έχει ξεπεραστεί, ότι δεν υπάρχει πλέον ούτε δεξιά ούτε αριστερά. Υπάρχει μια μορφή συναίνεσης στο κέντρο, όπου δεν υπάρχει δυνατότητα για μιαν εναλλακτική λύση. Η νεοφιλελεύθερη ηγεμονία προσπαθεί να μας πείσει ότι τα πράγματα δεν μπορούν παρά να είναι έτσι. Μας λένε ότι στην τωρινή κατάσταση της παγκοσμιοποίησης δεν υπάρχει τίποτα που να μπορούμε να κάνουμε. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πολλά σοσιαλιστικά κόμματα μετακινήθηκαν τόσο πολύ προς το κέντρο. Αυτό που προσφέρουν δεν διαφέρει ουσιαστικά από τις θέσεις των κομμάτων της κεντροδεξιάς.
»Υπάρχει σήμερα μια γενική συναίνεση για το γεγονός ότι δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις, πράγμα που κατά τη γνώμη μου είναι εξαιρετικά επικίνδυνο. Αυτή η κατάσταση δημιούργησε γόνιμο έδαφος για την ενίσχυση του δεξιού λαϊκισμού στην Ευρώπη. Αυτά είναι τα μοναδικά κόμματα που λένε: υπάρχει εναλλακτική λύση στην κεντρώα συναίνεση και αυτή η εναλλακτική λύση είμαστε εμείς. Εμείς θα ξαναδώσουμε σε σας, τους απλούς ανθρώπους, εκείνη τη φωνή που το κατεστημένο σάς έχει αφαιρέσει, θα σας δώσουμε τη δυνατότητα να ασκήσετε τη λαϊκή κυριαρχία. Προφανώς οι εναλλακτικές λύσεις που προσφέρονται από τα δεξιά λαϊκιστικά κόμματα είναι ακατάλληλες και απαράδεκτες (...)». *
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου